Romerbrevsforelæsningen 1515-16

¹   [21] Quod autem iste Clamor non sit vocis, sed cordis, patet per illud [22] Gal. 4.: ‘Quoniam autem estis filii, misit Deus spiritum filii sui in corda [23] vestra clamantem: Abba, pater. Itaque iam non est seruus, Sed filius; [24] Quod si filius, et hȩres per Deum.’ Quȩ verba idem sonant et dicunt, [25] quod textus hoc loco, | vt satis patet. |

c

²   [26] Bl. 96b. *Ipse enim spiritus testimonium [8, 16].

[27] Quod testimonium istud sit ipsa fiducia cordis in Deum, preclarissime [28] ostendit B. Bern⌊ardus, plenus eodem spiritu, ser⌊mone de annunciat⌊ione (W370) [1] 1. dicens: ‘Hoc testimonium in tribus consistere puto. Necesse est enim [2] primo omnium credere, quod remissionem peccatorum habere non possis [3] nisi per indulgentiam Dei. Deinde, quod nihil prorsus habere queas boni [4] operis, nisi | et | hoc dederit ipse. Postremo, quod ȩternam vitam nullis [5] potes operibus promereri, nisi gratis detur et illa.’ Verum hȩc non omnino [6] sufficiunt, Sed magis initium quoddam et velut fundamentum fidei [7] habenda sunt.

c

³ Ideo si credis peccata tua non deleri nisi ab eo, benefacis. [8] Sed adde adhuc: vt et hoc credas, || non quod possis tu, Sed [9] necesse est, vt spiritus faciat te hoc credere, || ‘quia per ipsum peccata [10] tibi donantur. Hoc est testimonium, quod perhibet in corde nostro [11] spiritus sanctus dicens: Dimissa sunt tibi peccata tua. Sic enim arbitratur [12] Apostolus hominem Iustificari per fidem’ (assertiue de te ipso etiam, [13] non tantum de electis credere, Quod Christus pro peccatis tuis mortuus [14] sit et satisfecit).

c

⁴  ‘Ita de meritis quoque, si credis non posse haberi [15] nisi per ipsum, Non sufficit, donec testimonium perhibeat spiritus veritatis, [16] quia habes ea per ipsum.’ id fit, quando opera, que facis, confidis [17] Deo esse accepta et grata, quȩcunque sint illa tandem. Confidis autem [18] ea esse grata, quando sentis te [per] ea opera nihil esse coram Deo, licet [19] bona sint et in obedientia facta, Quia non facis ea, que sunt mala. Et [20] ista humilitas et compunctio in bonis operibus facit ea esse grata. ‘Sic [21] et de vita ȩterna non satis est credere, Quod ipse eam gratis donet, Sed [22] testimonium spiritus habeas necesse est, quod ad eam diuino munere [23] sis peruenturus.’

c

⁵  [24] Hȩc tria Clare in Apostolo patent in textu. Quia dicit: ‘Quis accusabit [25] aduersus electos Dei?’ q. d. certi sumus, quod peccata nulla nos [26] accusabunt. Item de meritis: ‘Scimus, quoniam diligentibus Deum [27] omnia cooperatur in bonum.’ Item de gloria ȩterna: ‘Certus sum, [28] Quod nec Instantia neque futura etc. poterit nos separare a Charitate [29] Dei, que est in Christo.’ (W371)

c

⁶  [1] Nam Expectatio Creaturȩ [8, 19].

[2] Aliter Apostolus de rebus philosophatur et sapit quam philosophi [3] et metaphysici. Quia philosophi oculum ita in presentiam rerum immergunt, [4] vt solum quidditates et qualitates earum speculentur, Apostolus [5] autem oculos nostros reuocat ab intuitu rerum prȩsentium, ab essentia [6] et accidentibus earum, et dirigit in eas, secundum quod futurȩ sunt.

c

⁷  [7] Non enim dicit ‘Essentia’ Vel ‘operatio’ creaturȩ seu ‘actio’ et ‘passio’ [8] et ‘motus’, Sed nouo et miro vocabulo et theologico dicit ‘Expectatio [9] Creaturȩ’, Vt eoipso, cum animus audit Creaturam expectare, non ipsam [10] creaturam amplius, Sed quid creatura expectet, intendat et quȩrat. [11] Sed heu, quam profunde et noxie hȩremus in predicamentis et quidditatibus, [12] quot stultis opinionibus in metaphysica Inuoluimur!

c

⁸  Quando [13] sapiemus et videbimus, quod tam preciosum tempus tam vanis studiis [14] perdimus et meliora negligimus? Semper agimus, vt sit verum in [15] nobis, quod Seneca ait: ‘Necessaria ignoramus, quia superflua didicimus, [16] Immo Salutaria ignoramus, quia damnabilia didicimus.’

c

⁹  [17] Ego quidem Credo me debere Domnio hoc obsequium latrandi [18] contra philosophiam et suadendi ad Sacram Scripturam. Nam alius [19] forte si faceret, qui ea non vidisset, Vel timeret Vel non crederetur ei.

[20] Ego autem in illis detritus multis iam annis et multos itidem expertus [21] et audiens Video, quod sit studium vanitatis et perditionis.

c

¹⁰ [22] Idcirco omnes vos moneo, quantum possum, Vt ea studia cito faciatis [23] Et id solum queratis, non vt ea statuatis et defendatis, Sed potius sicut [24] artes malas discimus, vt destruamus, et errores, vt reuincamus. Ita et [25] Bl. 97 hȩc, vt reprobemus, Aut *saltem, vt modum loquendi ipsorum, cum [26] quibus conuersari necesse est, accipiamus. Tempus est enim, vt aliis [27] studiis mancipemur et Ihesum Christum discamus, ‘et hunc crucifixum’.

c

¹¹  [28] Igitur optimi philosophi, optimi rerum speculatores fueritis, Si ex [29] Apostolo didiceritis Creaturam intueri expectantem, gementem, parturientem [30] i. e. fastidientem id, quod est, et cupientem id, quod futura [31] | nondum | est. tunc | enim | cito vilescet Scientia quidditatis rerum [32] et accidentium ac differentiarum. Vnde philosophorum stultitia similis [33] est ei, Qui Scenofactori assistens miratur lignorum et asserum sectiones, (W372) [1] dolationes et putationes iisque stulte contentus quiescit, nihil curans, [2] quid Scenofactor tandem iis omnibus operibus suis facere disponat.

c

¹² [3] Vanus iste est et vanitati seruit opus huius operarii. Sic et Creatura [4] Dei, quȩ paratur assidue ad futuram gloriam, ab insipientibus solum [5] aspicitur in apparatu eiusmodi et nequaquam in fine. Nonne ergo [6] insigniter delyramus, Quando philosophiȩ, Laudes et preconia meditamur? [7] Ecce nos Scientiam de essentiis et operationibus et passionibus rerum [8] pretiose estimamus, et res ipse essentias suas et operationes et passiones [9] fastidiunt et gemunt!

c

¹³ Nos de scientia illius gaudemus et gloriamur, [10] Quod de seipso tristatur et sibiipsi displicet! An non furit, queso, [11] qui flentem et lamentantem videns ridet et gloriatur se videre velut [12] Iucundum et ridentem? Phreneticus vtique ac Maniacus hic merito [13] vocatur. Et quidem Si rudis populus hȩc ita stulte aliquid esse ȩstimaret [14] Et nesciret rerum suspiria intelligere, tolerabile esset. Nunc vero Sapientes [15] et theologi eadem ‘prudentia Carnis’ infecti in rebus | tristantibus | iucundam [16] scientiam hauriunt Et de suspirantibus ridentes congerunt cognitiones [17] Mira potentia.

c

¹⁴  [18] Igitur Recte Colos. 3. Apostolus contra philosophiam loquitur dicens: [19] ‘Videte, ne quis vos decipiat per philosophiam et inanem fallaciam [20] secundum traditionem hominum.’ Sane Si aliquam Apostolus vtilem et [21] bonam voluisset intelligi philosophiam, non vtique absolute eam damnasset. [22] Concludamus Itaque, Quod Qui Creaturarum essentias et [23] operationes potius scrutatur quam suspiria et expectationes [24] | earum |, sine dubio stultus et cȩcus est, Nesciens etiam [25] Creaturas esse creaturas. Patet satis ex textu.

c

¹⁵ [26] Vanitati enim subiecta est [8, 20].

[27] ‘Creaturȩ’ nomine hoc loco plurimi intelligunt hominem, Quod scil. [28] ipse cum omni creatura participat. Sed melius per ‘vanitatem’ intelligitur [29] homo, quemadmodum et proprie et verissime dicit psalmo 38.: [30] ‘Veruntamen Vniuersa vanitas omnis homo viuens.’ Verissimum enim [31] est, Quod si homo | vetus | non esset, nulla vanitas esset. Quia omnia, [32] quȩ fȩcit Deus, ‘erant valde bona’, et sunt vsque modo bona, vt Apostolus (W373) [1] 1. Timot. 4.: ‘omnis Creatura Dei bona est.’

c

¹⁶   Et Tit. 2.: ‘Omnia munda [2] mundis.’ Fit ergo sine suo vitio et extrinsece vana, mala, noxia etc. Sic [3] scil., Quod opinione et erronea ȩstimatione seu amore et fruitione peruersa [4] ab homine reputatur altius, quam est in veritate, dum homo, [5] qui Dei capax est et solo Deo saturari potest, | quoad mentem, spiritum, | [6] presumit in rebus hanc quietem et sufficientem habere.

c

¹⁷ Huic ergo vanitati [7] subiecta est creatura (i. e. peruerse fruitioni), Sicut fenum in se res bona [8] Bl. 97b. et non vana est, Iumentis * bonum, necessarium et vtile, Sed homini [9] ad cibum est vanum et inutile, Et si in cibum hominis sumeretur, altius [10] et dignius haberetur, quam est sua natura. Sic faciunt omnes, qui Deum [11] non purissime diligunt et feruenter sitiunt. Quod facit omnis homo, [12] qui ex Adam natus est et sine spiritu sancto viuit.

c

¹⁸   Ideo psalmo 13. de [13] omnibus dicit: ‘Simul inutiles’ i. e. vani ‘facti sunt’. Et per ipsum omnis [14] creatura licet Inuita fit vanitas, Vnde Ecclesiastes 1.: ‘Vanitas Vanitatum [15] et omnia vanitas. Quid amplius habet homo’ (scil. quam vanitatem) [16] ‘de vniuerso labore suo, quo laborat sub sole?’ Significanter dicit, Quod [17] homo non habet amplius quam vanitatem. Quia res in se sunt bonȩ, [18] Et qui Deum cognoscunt, ipsi etiam res non vane, Sed vere cognoscunt, [19] Vtentes eis, non autem fruentes. Vnde Tit. 2.: ‘Omnia munda mundis’, [20] Immundis vero nihil est mundum. Ecce eadem sunt munda et immunda [21] propter differentiam eorum, quibus sunt.

c

¹⁹  [22] Ipsa creatura Liberabitur [8, 21].

[23] [1.] Duo dicit: Primum, Quod Creatura Liberabitur scil. a vanitate, [24] quando Impii damnati fuerint et sublati Vel vetus homo abolitus, Quȩ [25] [2.] Liberatio fit nunc quottidie in sanctis. Secundum, Quod amplius etiam [26] non solum non vana, Sed nec corruptibilis futura est. Vnde Isa. 30.: ‘Et [27] erit lux Lunȩ sicut lux solis, et lux solis erit septempliciter sicut lux [28] septem dierum.’ Hic multi dicunt, quod sol in primis septem diebus, [29] in quibus mundus creatus est, fuerit multo clarior, quam nunc sit, Sed [30] vitio peccati hominis obscuratus, qui in septimo die peccauit Vel in sexto.

c

²⁰ [31] Et in futuro erit adhuc septuplum clarior, quam tunc fuerit. Quȩ sententia [32] licet aliquo sensu possit intellecta sustineri, tamen ex Scriptura non probatur. (W374) [1] Nec illa Isaie Authoritas cogit. Quia | expositiue | potest intelligi, [2] Quod ‘lux solis erit septempliciter’ i. e. ‘sicut lux septem dierum’, i. e. [3] ac si septem dierum claritas esset vna claritas i. e. omnium dierum claritas [4] vniversaliter.

c

²¹  [5] Spes, que Videtur, non est spes [8, 24].

[6] Ista Locutio, | grammatice | licet sit figuratiua, | theologice | tamen [7] est propriissima et propter expressionem intensissimi affectus posita. Quia [8] Spes, que fit ex amatȩ rei desiderio, semper amorem dilatione auget. [9] Ideo fit, vt ex re sperata et sperante per intensam spem velut vnum [10] fiat, Secundum illud B. Aug⌊ustini: ‘Anima plus est, Vbi amat, quam [11] vbi animat.’

c

²² Sic et vulgo dicitur: ‘Hic meus ardor.’ Et poeta: ‘Meus [12] ignis Amynta.’ Et Aristot⌊eles 3. de anima dicit, Quod ex intellectu et [13] intelligibili, ex sensu et sensibili fit vnum et vniversaliter ex potentia [14] et obiecto suo. Sic amor transfert amantem in amatum. Ergo spes [15] transfert in speratum, Sed speratum non apparet. Ideo transfert in incognitum, [16] in absconditum, in tenebras interiores, Vt nesciat, quid speret, [17] et tamen sciat, quid non speret.

c

²³ Sic ergo Anima facta est spes et speratum [18] simul, quia in eo versatur, quod non videt, i. e. in spe. Quȩ spes si videretur, [19] i. e. Si sperans et speratum sese mutuo agnoscerent, iam non sic [20] transferretur in speratum i. e. in spem et ignoratum, Sed in visum raperetur [21] et cognito frueretur. (W375)

c

²⁴ [1] Bl. 98. * Nam Quid oremus etc., nescimus [8, 26].

[2] Conclusio.

[3] Non est malum signum, Sed optimum, Si petitionibus [4] nostris contraria videntur euenire. Sicut et non est bonum [5] signum, Si petitionibus nostris ad votum omnia eueniant.

c

²⁵  [6] Ratio est et in causa est Excellentia consilii et voluntatis Dei super [7] consilium et voluntatem nostram, sicut dicit Isaie 55.: ‘Non enim cogitationes [8] meȩ cogitationes vestrȩ neque viȩ meȩ viȩ vestre, dicit Dominus. [9] Quia sicut exaltantur cȩli a terra, sic exaltate sunt viȩ meȩ a viis vestris [10] et cogitationes meȩ a cogitationibus vestris’ etc. Et psalmo 93.: ‘Deus [11] scit cogitationes hominum, quoniam vanȩ sunt.’ Et psalmo 33.: ‘Dominus [12] dissipat consilia gentium et reprobat cogitationes populorum et reprobat [13] consilia principum.’

c

²⁶ [14] Inde enim fit, Quod cum petimus Deum, quȩcunque illa tandem [15] sint, Et ipse exaudiens incipit ea velle donare, Sic donat, vt contraveniat [16] omnibus nostris conceptibus i. e. cogitationibus, ita vt appareat [17] nobis post petitiones magis offensum esse et minus fieri ea, que petimus, [18] quam ante. Quod totum ideo facit, Quia Natura Dei est, prius destruere [19] et annihilare, quicquid in nobis est, antequam sua donet; sicut Scriptum [20] est: ‘Dominus pauperem facit et ditat, deducit ad inferos et reducit.’

c

²⁷ [21] Eo enim consilio suo piissimo facit nos capaces donorum suorum [22] et operum suorum. Capaces autem tunc sumus operum et consiliorum [23] eius, Quando nostra consilia cessant et opera quiescunt et efficimur pure [24] passiui respectu Dei, tam quoad interiores quam exteriores actus. Hoc (W376) [1] est, quod ait: ‘Cogitationes meȩ non cogitationes vestrȩ Neque viȩ meȩ [2] viȩ vestrȩ.’ Hic ergo cum omnia iam desperata sunt et contra vota [3] precesque nostras omnia Incipiunt fieri, incipiunt gemitus illi inenarrabiles. [4] Hic ‘spiritus adiuuat infirmitates nostras.’.

c

²⁸  Quia sine spiritu adiuuante [5] impossibile foret nos sustinere hanc operationem Dei, qua nos [6] exaudit et facit, quod petimus. Hic dicitur animȩ: ‘Viriliter age, Expecta; [7] confortetur cor tuum, et sustine Dominum.’ Et iterum: ‘Subditus esto [8] Domino et ora eum’ ‘et ispe faciet’. Hic fit, Quod Isa. 28.: ‘Alienum [9] est opus eius ab eo, vt operetur opus suum.’ Et psalmo 102.: ‘Secundum [10] altitudinem cȩli a terra’ (i. e. non secundum nostras cogitationes) ‘corroborauit [11] misericordiam suam super nos’ etc.

c

²⁹ Qui ergo hanc Dei et [12] voluntatis scientiam non habent, faciunt sicut illi, de quibus psalmo 105.: [13] ‘Et non sustinuerunt consilium eius’ ‘et pro nihilo habuerunt terram [14] desiderabilem’. Hii enim pia sua intentione confidentes presumunt se [15] omnia recte et digne querere et velle et petere.

c

³⁰ Ideo cum non venerit, [16] sicut cogitauerunt, statim ruunt et deficiunt atque desperant estimantes [17] Deum Vel non audire Vel nolle petita concedere, cum eo magis sperare [18] debuerant, quo plus contra suas intentiones viderint cuncta venire, [19] Scientes, quoniam ‘puluis sunt et homo sicut fenum’. Ipsi vero sicut [20] Deus esse volunt et cogitationes suas non esse infra, Sed iuxta Deum, [21] omnino conformes scil. atque perfectas, quod tam est possibile, immo [22] minus possibile, quam quod Lutum, quod natura sua aptum est ad [23] vrceum Vel quodlibet vas, sua prȩsenti forma simile sit formȩ seu Ideȩ [24] artis, que est in figulo, | quam in lutum intendit formare. |

c

³¹ Stulti autem [25] potius et superbi sunt eiusmodi et ignorantes Deum et seipsos. Sic [26] enim dicit Isaia 64.: ‘Et nunc, Domine, pater noster es tu, nos vero [27] Bl. 98b. * lutum, et fictor noster et opera manuum tuarum omnes nos.’ Hii ergo, [28] Qui spiritum non habent, fugiunt et nolunt opera Dei fieri, Sed seipsos [29] formare. Qui autem habent, adiuuantur eo. Ideo non desperant, Sed [30] confidunt, cum sentiunt contrarium eius fieri, quod tam syncere orauerunt.

c

³² [31] Necesse est enim opus Dei abscondi et non intelligi tunc, [32] quando fit. Non autem absconditur aliter quam sub contraria specie (W377) [1] nostri conceptus seu cogitationis. Vnde dixit Gabriel ad Virginem: [2] ‘Spiritus sanctus superueniet in te’, i. e. supra quam tu cogitas, veniet, [3] ‘et virtus altissimi obumbrabit tibi’, i. e. non intelliges, ideo ne queras, [4] quomodo fiat. Sic enim egit in opere suo proprio, quod est primum [5] et exemplar omnium operum suorum, i. e. in Christo.

c

³³ Quem tunc, quando [6] voluit glorificare et in regnum statuere, sicut omnium discipulorum [7] piissima cogitatio feruenter optabat et expectabat, maxime contrarie [8] fecit mori, confundi et ad inferos descendere. Ita et Sanctum Augustinum [9] tanto profundius fȩcit et permisit contra votum matris suȩ errare, [10] Vt daret ei supra votum suum. Ita cum omnibus sanctis facit.

c

³⁴ [11] Hoc est, quod psalmo 15.: ‘Sanctis, qui sunt in terra eius, mirificauit [12] omnes voluntates meas in eis.’ Et 4.: ‘Scitote, quoniam mirificauit [13] Dominus sanctum suum’, scil. ‘quia Dominus exaudiet me, cum clamauero [14] ad eum.’ Et psalmo 110.: ‘Magna opera Domini, exquisita in omnes [15] voluntates eius.’ Quomodo enim potest mirabilior esse, quam cum [16] petenti Castitatem immittit maiorem tentationem luxuriȩ? Cum petenti [17] virtutem immittit maiorem infirmitatem, et tamen, si sustinetur, efficit [18] plus, quam petitum fuit. Hoc est, quod Ephe. 3. dicit: ‘Ei autem, [19] qui potens est omnia facere superhabundantius quam petimus aut intelligimus’ [20] etc. Et 2. Corinth. 9.: ‘Potens est autem Deus omnem gratiam [21] abundare facere in vobis, Sicut Scriptum: Dispersit, dedit pauperibus’ [22] (i. e. passiue se habentibus).

c

³⁵ [23] Corol⌊larium.

[24] Semper ita fit, vt opus nostrum intelligamus, antequam [25] fiat,

[26] Dei autem opus non intelligimus, donec factum fuerit, [27] Iere. 23.: ‘In Nouissimis intelligetis consilium eius’, q. d. In principio (W378) [1] seu primo nostrum intelligimus, Sed in vltimo Dei consilium intelligimus. [2] || Iohann. 14.: ‘Cum factum fuerit, credatis.’ || Quia, Vt dixi, Sicut [3] artifex fertur super materiam abilem et aptam ad opus artis suȩ formandum, [4] Quȩ aptitudo materiȩ Est quedam insensata oratio pro forma, [5] quam artifex intelligit et exaudit, dum facere disponit, quod illa aptitudine [6] sua querit, Ita Deus fertur super nostrum affectum et cogitatum [7] Videns, quid petat, ad quid sese aptet et quid desyderet; tunc exaudiens [8] inc pit artis et consilii sui formam imprimere.

c

³⁶ Vbi necessario perit forma [9] et Idea cogitationis nostrȩ. Sic Genes. 1.: ‘Spiritus Domini ferebatur [10] super aquas Et tenebrȩ erant super faciem abyssi.’ Nota: ‘super faciem [11] abyssi’ dicit, non ‘super abyssum’, quia secundum speciem apparet nobis [12] aduersum, quando spiritus super nos fertur facturus, quod petimus.

c

³⁷ [13] De ista patientia Dei et sufferentia vide Taulerum, qui pre cȩteris [14] hanc materiam preclare ad lucem dedit in lingua teutonica. Sic, Sic [15] ‘Nescimus, Sicut oportet, orare’. Ideo necessarius est spiritus nobis, qui [16] adiuuet infirmitates nostras. Quis enim Crederet hȩc verba esse tam [17] profunda!

c

³⁸ [18] Bl. 99. *Sic Christus discipulis Iohann. 14.: ‘Rogabo patrem et alium [19] paraclitum dabit Vobis’ etc. ‘Paraclitus’ autem Consolator et aduocatus [20] dicitur. Quo vno verbo satis affirmatur id, quod hic Apostolus dicit: [21] ‘Nescimus, quid oporteat orare.’ Qui Aduocatum querit, se loqui et petere, [22] sicut oportet, nescire confitetur, et qui consolatore opus habet, certe se [23] desperatum et deiectum confitetur. Sic autem fit, Quando Deus nos [24] petentes exaudit. Quia cum non nisi bona et salutaria petamus et contraria [25] fiunt, necesse est nos tristari et affligi. Quia desperata sunt et damnata [26] omnia. Ideo alio interpellatore tunc opus est, qui hȩc intelligat et pro [27] nobis oret et nos interim sustentet, ne deficiamus. (W379)

c

³⁹ [1] Corol⌊larium.

[2] Ad primam gratiam sicut et ad gloriam semper nos habemus passiue [3] sicut mulier ad conceptum. Quia et nos sumus sponsa Christi. Ideo Licet [4] ante gratiam nos oremus et petamus, tamen quando gratia venit et [5] anima impregnanda est spiritu, oportet, quod neque oret neque operetur, [6] Sed solum patiatur. Quod certe durum est fieri et vehementer affligit, [7] Quia animam sine actu intelligendi et volendi esse est eam in tenebras [8] ac velut in perditionem et annihilationem ire, quod vehementer ipsa [9] refugit. Ideo sepius nobilissimis sese priuat graciis.

c

⁴⁰ [10] Primam gratiam eam voco, Non que in principio conuersionis infunditur, [11] sicut in baptismo, contritione, compunctione, Sed omnem aliam [12] sequentem et nouam, Quam nos gradum et augmentum gratiȩ dicimus.

c

⁴¹ [13] Quia gratiam dat primo operantem, qua sinit vti et cooperari, vsque [14] dum aliam incipit infundere, qua infusa iterum sinit eam esse cooperantem, [15] que tamen in prima sui infusione fuit operans et prima, licet respectu [16] prioris sit Secunda. Prima enim dicitur semper respectu suiipsius, quia [17] operans est primo, deinde cooperans secundo. Idcirco Stulti, Sicut proverbio [18] dicitur, obuium Deum nesciunt salutare Nec oblata dona suscipere. [19] Prudentes autem suscipiunt cum patientia et gaudio. Prudentia [20] enim hic summa opus est, vt non secundum ea sapiamus, que apparent [21] (quia desperabimus), Sed secundum futura et incognita ac non apparentia.

c

⁴² [22] Quare signatissime Apostolus hoc loco, Vbi nos habemus: Scit, quid [23] desideret spiritus [8, 27], Grȩc⌊us habet sic: ‘Scit, quȩ prudentia spiritus.’ [24] ‘Phronema’ enim prudentia est, vt supra: ‘Prudentia spiritus vita et [25] pax.’ Idem enim vocabulum et hic ponitur.

c

⁴³ [26] Et Notandum, Quod Apostolus hoc Verbo ‘nescimus, [27] quid oremus’ Non vult dicere, Quod contraria Vel noxia petant Sancti (W380) [1] et boni homines, Sed quod nimis parua et humilia Seu inferiora petunt, [2] quam Deus dare vult. ideo dicit ‘Infirmitatem nostram’ Et non ‘iniquitatem [3] nostram’, Quia infirmi sumus et impotentes ad tam grandia [4] petenda. Ideo Deus exaudiens et veniens dare petita destruit illam infirmam [5] cogitationem et nimis adhuc humilem et dat id, quod spiritus [6] postulat pro nobis.

c

⁴⁴ Sicut si quis patrem per literas oraret Nummum, [7] pater autem disponens dare milia aureorum, lectas literas proiicit ac [8] contemnit, quod intelligens filius tristis efficitur, aut quando sentit [9] nummum sibi non venire, vt petierat.

c

⁴⁵ [10] Bl. 99b. *Ideo Dominus dixit ad filios Zebedei Matt. 20.: ‘Nescitis, quid [11] petatis’, cum tamen bona peterent. Sed sequitur: ‘Potestis bibere calicem, [12] quem ego bibiturus sum?’ q. d. petitio vestra non ita fiet, sicut petistis; [13] Calicem non petitis, et tamen bibetis illum, Et inferiora petitis, quam [14] debetis. Ideo ista infirmitas crucifigetur in vobis per calicem passionis, [15] et robusti fietis.

c

⁴⁶ Et Iohann. 16.: ‘Vsque modo non petistis in nomine [16] meo quicquam; petite et accipietis, vt gaudium vestrum plenum sit.’ [17] Quomodo hoc Verum est, cum docuerit eos orare: ‘Pater noster’? Sed [18] petiuerunt in nomine suo, non in nomine Christi, Scil. inferiora, quam [19] Christus est, Non in spiritu sancto, Sed secundum carnem. ideo sequitur: [20] ‘In illo die petetis in nomine meo.’ Quia In nomine Christi petit, Qui [21] etiam in passionibus petit.

c

⁴⁷ [22] Concludamus.

[23] Non melius probamus nos nescire, quid oremus, quam per hoc, [24] Quod oblatum bonum Dei non, sicut oportet, acceptamus, Sed propter [25] infirmitatem pauemus et fugere volumus, nisi spiritus pro nobis orans [26] in hac infirmitate nos adiuuaret. Qui enim petita non acceptat oblata, [27] sicut oportet, Certe conuincitur nescisse, quid petiuit. Dicitur enim [28] merito ei: Stulte, quid ergo petisti, Si non vis accipere? Oporteret [29] ergo cum maiore gaudio terrorem Dei donantis acceptare, quam desiderio [30] donum eius petiuimus.

c

⁴⁸ [31] Sed nonne et passim predicamus Magnam et miram esse Dei potentiam, [32] Sapientiam, bonitatem, Iustitiam, misericordiam, et non intelligimus? [33] Quia methaphysice intelligimus, i. e. secundum quod nos eas [34] comprehendimus scil. apparentes et non absconditas, Cum suam potentiam [35] non nisi sub infirmitate, Sapientiam sub stultitia, Bonitatem sub [36] austeritate, Iustitiam sub peccatis, misericordiam sub ira absconderit. (W381)

c

⁴⁹ [1] Inde non intelligunt Dei potentiam, quando vident infirmitatem etc. [2] Sic psalmo 80.: ‘Exaudiui te in abscondito tempestatis.’ Ecce ‘in abscondito’, [3] quod est: quando tempestas irȩ abscondit dulcedinem misericordie, [4] i. e. quando nos exaudit in contraria operatione nostris cogitationibus. [5] Nos petimus salutem, et ipse, vt saluet, amplius infert damnationem, [6] et sub tali tempestate abscondit suam exauditionem.

c

⁵⁰ Vt figuratum [7] est Exo. 3., Quando incepit populum velle liberare, fortius suscitauit [8] Pharaonem contra illum, vt minus liberare velle videretur. Et psalmo: [9] ‘Quam magna multitudo dulcedinis tuȩ’ i. e. bonitatis tuȩ, ‘quam abscondisti [10] timentibus te’, non in propatulo, posuisti, ‘perfecisti eis, qui [11] sperant in te in conspectu filiorum hominum’ etc.

c

⁵¹ [12] Bl. 100. *Scimus, quoniam diligentibus Deum, iis, qui secundum propositum

[13] etc. [8, 28].

[14] Ex isto textu pendet omnis textus, qui sequitur ad finem capituli. [15] Quia Vult, quod electis, qui diliguntur a Deo et diligunt Deum, omnia [16] cooperatur spiritus in bonum, etiamsi ipsa sint mala, et appropinquat, [17] immo incipit ab hinc de materia predestinationis et electionis disserere, [18] quȩ non tam est profunda, vt putatur, Sed potius dulcissima electis et [19] iis, qui spiritum habent, amara vero et dura prudentiȩ carnis super [20] omnia.

c

⁵² [21] Nulla enim alia ratio et causa est, Quare tot aduersitates, tot mala [22] non separent sanctos a charitate Dei, nisi quia non tantum vocati sunt, [23] Sed ‘secundum propositum vocati’, ideo solis ipsis et nullis aliis ‘cooperatur [24] omnia in bonum’. Quia si propositum Dei non esset et in nostro [25] arbitrio et nostris operibus staret salus, contingenter staret. Quam contingentiam [26] quam facile, non dico omnia illa mala simul, Sed vnum illorum [27] impediret ac peruerteret! Nunc autem, cum dicit: ‘Quis Accusabit? [28] Quis condemnabit? Quis separabit?’ ostendit, quam non contingenter, [29] Sed necessario saluentur electi.

c

⁵³ Vbi non tantum contingentia, [30] Sed exquisita contraria repugnantia tam multorum malorum ostenditur (W382) [1] non impedire. Immo et ideo sic saluat Et tot rapacibus manibus suos [2] electos obiicit, quot hic numerantur mala, que omnia rapere nituntur [3] electos in damnationem, ne saluentur, vt ostendat, quia non meritis [4] nostris, Sed electione mera et immutabili voluntate sua, tot rapientibus [5] atrocissimis aduersariis frustra nitentibus, saluet.

c

⁵⁴ Quia si non per tot [6] monstra duceret, multum relinqueret opinionis de nostris meritis. Sed [7] nunc ostendit, quod immutabili dilectione eius saluamur. Ac non arbitrium [8] nostrum, Sed inflexibilem et firmam suȩ predestinationis voluntatem [9] per hec omnia probat.

c

⁵⁵ Quomodo enim esset possibile, vt [10] homo hȩc omnia perfringeret, in quibus milies desperaret, nisi ȩterna [11] et fixa Charitas Dei eum per illa perduceret et spiritus presens infirmitates [12] nostras adiuuaret et interpellaret gemitibus inenarrabilibus? Homo [13] enim in iis nescit, quid faciat Vel oret. Oraret quidem, ne in illa veniret, [14] et hoc esset stultum, quia contra salutem suam. ideo ‘nescimus, quid [15] oremus’, presertim in infirmitatibus i. e. passionibus illis.

c

⁵⁶  [16] Vbi ergo Nunc est Iustitia nostra? Vbi sunt opera bona? Vbi sunt [17] libertas arbitrii, contingentia rerum? Nempe sic predicandum est, hoc [18] est recte predicare, Hoc est ‘prudentiam carnis’ Iugulare. Siquidem hucusque [19] Apostolus precidit ei manus et pedes et linguam, Hic autem Iugulat [20] penitus et occidit eam.

⁵⁷ Quia Nunc Videt, quod in se nihil est, Sed tantum [21] in Deo totum suum bonum. Sane nostri theologi, velut acutuli [22] nescio quid magnum sibi effecisse Videntur, quando suum contingens [23] adduxerint, dicentes Electos saluari necessario, Necessitate scil. consequentiȩ, [24] Sed non consequentis. Hȩc tantum vacua verba sunt, presertim [25] cum hoc ‘consequentis contingere’ velint intelligere aut saltem occasionem [26] intelligendi dant, quod nostro arbitrio fiat Vel non fiat salus.

⁵⁸ Sic enim [27] ego aliquando intellexi. Istud enim ‘Contingens consequentis’ impertinens [28] est ad propositum Et nihil queritur, an illud consequens sit contingens, [29] quasi scil. necessarium esse possit, cum solus Deus sit ita necessarius. [30] Ideo est ridicula additio, Ac si dicas: Electi saluantur necessario, [31] necessitate consequentiȩ, Sed non necessitate consequentis, i. e. consequens (W383) [1] non est Deus, Vel quia non est Deus, ideo saluatur necessitate consequentiȩ.

⁵⁹ [2] Quid enim est aliud ‘Esse contingens’ quam esse creaturam et [3] Bl. 100b. non Deum?* Sic torquent intelligentiam de necessitate euentus in necessitatem [4] essentiȩ rei. Quȩ ȩquiuocatio hic non habet locum. Quia nullus [5] querit aut dubitat, an res creata sit contingens in esse suo i. e. mutabilis, [6] Et non Deus seu immutabilis, Sed queritur de necessitate sequelȩ,

⁶⁰ An [7] fiat necessario, quod Deus predestinauit, Et concedunt, quod sic. Et [8] tamen addunt hanc additionem superfluam, postquam totam responsionem [9] dederunt. Si enim scis, quod necessitate consequentiȩ omnino [10] fiet, Quid refert vlterius scire, an sit contingens Vel non pro hoc loco?

⁶¹ [11] Et est simile, Si dicas, Vtrum si filius necessario patrem occidat, [12] necesse sit ita fieri, tu Respondeas: Fiet necessitate consequentiȩ, Sed [13] filius non est pater, Vel quia non habet filium. Querunt ergo, qui hec [14] querunt, An contingentia impediat necessitatem sequelȩ et presupponunt [15] se scire contingentiam Et tu per petitionem principii doces, quod sint [16] contingentes et non Impediant. Recte Respondes, Sed superflue doces [17] ac impertinenter.

⁶² Aut saltem hoc querunt, si sunt rudiores, An certam [18] predestinationem Dei Impediat contingentia euentus. Et Respondetur, [19] Quod Nulla est contingentia apud Deum simpliciter, Sed tantum [20] coram nobis. Quia etiam folium arboris non cadit in terram sine [21] Voluntate patris. Sicut ergo Essentiȩ rerum, ita et tempora sunt in [22] manu eius. Male ergo equiuocant Necessitatem ipsam Vel ad subiectum [23] Vel copulam ponentes, cum de sola copule seu temporis contingentia [24] queratur, de subiecti autem nequaquam.

⁶³ [25] Tria Circa Hanc materiam faciemus.

[26] Primo probationes immutabilis predestinationis ex Scripturȩ verbis [27] et Dei operibus colligemus. Secundo Obiectiones et exceptiones [28] eorum, qui in Deum culpam transferunt, et argumenta eorum | et motiua [29] | soluemus. Tercio Consolationes eorum, qui ex iis terrentur, et [30] huius materiȩ dulcorationes ad spem inducendam moliemur.

⁶⁴ [31] Primum Apostolus in hoc et sequenti capitulo vehementer agit, pene [32] per singula verba, incipiens, vt dixi, ibi: ‘Scimus, quoniam diligentibus [33] Deum’ etc.

[34] Igitur primo dicit: Qui secundum propositum vocati sunt. ergo [35] manifeste sequitur, quod alii non secundum propositum vocati sunt. (W384)

⁶⁵ [1] ‘Propositum’ enim hic Dei predestinatio seu libera electio et deliberatio [2] seu consilium dicitur. De quo B. Aug⌊ustinus li. 1. Confess⌊ionum: ‘Mirabilis [3] tu Deus, qui mutas sententiam et non mutas consilium.’

[4] Secundo c⌊apitulo sequenti ex duabus historiis scil. Isaac et Ismael, [5] Item Iacob et Esau, Quos non nisi electio distinxit, vt expresse dicit.

⁶⁶ [6] Tertio ibidem duabus authoritatibus ad idem, prima pro Electis [7] dicens: ‘Miserebor, cui voluero’, Altera pro reprobis: ‘Quoniam in hoc [8] ipsum excitaui te’ etc. Et sequitur: ‘Ergo quem vult, indurat, et cuius [9] vult, miseretur.’ Similiter et 10. et 11., vt satis clare patet.

[10] Quarto Ex iis, que adducta sunt Iohann. X.: ‘Oues meas nemo [11] rapiet de manu patris mei.’

⁶⁷ [12] Quinto Iohann. 13.: ‘Non de omnibus Vobis dico. Ego scio, quos [13] elegerim.’ Et 6.: ‘Nemo venit ad me, nisi pater meus, qui misit me, [14] traxerit eum.’ Et ibidem: ‘Erunt omnes docibiles Dei.’

[15] Sexto psalmo 113.: ‘Omnia, quȩcunque Voluit, fȩcit.’ Et 2. Timot. 2.: [16] ‘Fundamentum Dei firmum stat, habens signaculum hoc.: Nouit Dominus, [17] qui sunt eius.’

⁶⁸ [18] Bl. 101. *Deinde in operibus: Primo, vt hic in c⌊apitulo seq⌊uenti de Ismael [19] et Esau et Pharaone atque Egyptiis.

[20] Secundo Ex eo, Quod Deus suos sanctos tot malis, que omnia sunt [21] velut rapacissimȩ manus, obiicit, et tamen non amittit. In quo satis [22] ostendit suam firmitatem electionis, vt possit a nulla creatura impediri, [23] cum tamen omnem creaturam contra eam inducat, vt exemplificat de [24] Pharaone indurato.

⁶⁹ [25] Tercio et hoc ostendit electionem, Quod multos a principio bene [26] viuere permittit et magna bona facere, non tamen saluantur; Rursus [27] multos magna mala facere, Et tamen subito mutati saluantur. Exemplum [28] in Saule et Manasse. Item in Iuda proditore et Latrone in cruce [29] Et vsque in multis meretricibus et crudis peccatoribus. Vbi contra doctos, [30, 31] speciosos in operibus reprobat. Sic vnum de 40 martyribus reprobauit. (W385)

⁷⁰ [1] De Secundo.

[2] Sunt Multa motiua contra hȩc, Sed ex ‘prudentia Carnis’ procedentia. [3] ideo qui se non abnegauit et suas questiones didicit in voluntatem Dei [4] esse demergendas et subiiciendas, Semper queret, Quare Deus hȩc velit [5] et faciat, Et nunquam Inueniet. Et merito. Quia Stulta se super Deum [6] statuit ac de eius voluntate quasi inferiori Iudicat, Cum ipsa sit Iudicanda [7] ab eo. Ideo Apostolus Vno breui verbo omnia motiua destruit; [8] primo retrahens temeritatem nostram, ne de Dei voluntate discutiamus [9] Iudicium, dicens: ‘O Homo, tu quis es, qui respondeas Deo?’

⁷¹ Q. d. Sub [10] Dei tu es voluntate, quare ergo respondere et concludere eum presumis? [11] Deinde rationem reddit expressam: ‘Án non habet potestatem figulus [12] Luti?’

[13] Igitur primum Motiuum et Leuissimum Est: Quia Homini datum [14] est lib⌊erum arbi⌊trium, quo mereatur Vel demereatur. Respondetur: [15] Liberum arbitrium extra gratiam constitutum Nullam habet prorsus [16] facultatem ad Iustitiam, Sed necessario est in peccatis. Ideo recte b. [17] Aug⌊ustinus ipsum Apellat li. contra Iul⌊ianum ‘Seruum potius quam [18] liberum arbitrium’. Habita autem gratia proprie factum est Liberum, [19] saltem respectu salutis. Liberum quidem semper est naturaliter, Sed [20] respectu eorum, que in potestate sua sunt et se inferiora, Sed non supra [21] se, cum sit captiuum in peccatis Et tunc non possit bonum eligere secundum [22] Deum.

⁷² [23] Secundum. ‘Deus Vult omnes homines saluos fieri’, Et pro nobis [24] hominibus tradidit filium suum Et creauit hominem propter vitam [25] ȩternam. Item: Omnia propter hominem, Ipse autem propter Deum, vt [26] fruatur etc. Hȩc et alia iis similia sicut et primum facilia sunt. Quia [27] semper hȩc dicta intelliguntur de electis tantum, Vt ait Apostolus [28] 2. Tim.: ‘Omnia propter electos.’ Non enim absolute pro omnibus [29] mortuus est Christus, quia dicit: ‘Hic est sanguis, qui effundetur pro [30, 31] Vobis’ et ‘pro multis’ — Non ait: pro omnibus — ‘in remissionem peccatorum.’

⁷³ [32] Bl. 101b. *Tercium. Sine peccato neminem damnat, Et qui necessario in [33] peccato est, inique damnatur. Respondetur, Quod Necessario omnes (W386) [1] sumus in peccato et in damnatione, Sed nullus coacte et Inuite est in [2] peccato. Quia qui odit peccatum, iam extra peccatum est et de electis. [3] Sed quos Indurat Deus, ii sunt, quibus dat voluntarie velle in peccato [4] esse et manere et diligere iniquitatem. tales enim necessario sunt in peccato [5] necessitate Immutabilitatis, Sed non coactionis.

⁷⁴ [6] Quartum. Quid ergo precipit fieri, quod non vult ab illis fieri? Et, [7] quod magis est, Indurat voluntatem, vt magis velint contra legem agere. [8] Ergo Causa est in Deo, quare peccent et damnentur. Hoc est fortissimum [9] motiuum et principale. Et huic Respondet Apostolus principaliter dicens, [10] Quia Sic vult Deus et Sic volendo non est iniquus. Quia omnia sunt [11] ipsius, Sicut Lutum figuli. Precipit ergo, vt faciant electi, Sed vt irretiantur [12] reprobi, vt ostendat iram et misericordiam suam.

⁷⁵ [13] Tunc dicit hic

[14] ‘Prudentia Carnis’: durum est et miserum, Quod Deus gloriam suam [15] querit in miseria mea. Ecce vox carnis: ‘mea, mea’, inquit; tolle hoc [16] ‘mea’ et dic: gloria tibi, Domine, et saluus eris. Sic enim Carnis prudentia [17] sua querit tantum Et plus timet miseriam suam quam ingloriam Dei, [18] Ac per hoc plus voluntatem suam quam Dei. Aliter itaque de Deo [19] sapiendum est quam de homine. Quia nulli aliquid debet. Sic dicit ad [20] Iob 41.: ‘Quis ante dedit mihi, vt reddam ei? Omnia, que sub cȩlo sunt, [21] mea sunt.’ Quod verbum etiam Apostolus Inducit in fine XI. c.: ‘Quis [22] prior dedit illi, et retribuetur ei?’

⁷⁶ [23] De Tercio.

[24] Licet ista materia sit asperrima ‘prudentiȩ carnis’, Quȩ inde potius [25] indignatur et ad blasphemias rapitur, Quia hic penitus Iugulatur et [26] prorsus in nihilum redigitur, dum intelligit non in se | operante | vllo [27] modo, Sed solum extra | se | scil. in Deo eligente salutem suam consistere: [28] Qui autem ‘prudentiam spiritus’ habent, ineffabili Iucunditate in ista [29] materia delectantur, vt patet hic in Apostolo Et 1. Reg. 2. in Anna, [30] matre Samuelis.

⁷⁷ Inter hos autem medii sunt, Qui incipiunt declinare [31] a ‘prudentia carnis’ Vel proficiunt ad ‘prudentiam spiritus’, Libenter (W387) [1] volentes Dei voluntatem facere; ii pusillanimes sunt et tremunt iis auditis. [2] Igitur Etsi iis non directe adhuc sint dulcia ista verba perfectissimi [3] et solidissimi cibi, Interim tamen per antiperistasim | i. e. contrarii circunstantiam [4] | sunt eis mitia et consolatoria. Sic Scil., Quia Nulla sunt [5] verba efficatiora ad terrendum, Humiliandum et superbam presumptionem [6] de meritis destruendum quam ista.

⁷⁸ Qui autem timent et pauent [7] ad illa, optimum et felix signum habent, Quia dicit Scriptura: ‘Super [8] quem requiescet spiritus meus nisi super humilem et trementem sermones [9] meos?’ Hiis etiam dicit Christus: ‘Nolite timere, pusillus grex, [10] placuit patri vestro dare vobis regnum.’ Et Esa. 40.: ‘Dicite.’ Nisi [11] enim vidisset eos contraria cogitare, scil. pauorem et desperationem regni, [12] Bl. 102. non vtique dixisset: *‘Pusillanimes, Confortamini, Ecce Deus vester’.

⁷⁹ [13] Et iterum: ‘Beatus vir, qui timet Dominum.’ Et Vbique in Scripturis [14] huiusmodi pauentes ad verbum Dei commendantur et confortantur. [15] Desperant enim de seipsis et verbum Dei facit opus suum i. e. pauorem [16] Dei in illis. Quia Sicut ii, qui ad verbum Dei indurantur atque confidunt, [17] pessimum signum habent, Ita Qui trepidant ad ipsum et terrentur, [18] optimum signum habent; || sicut Scriptum psalmo 143.: ‘Emitte [19] sagittas tuas et conturbabis eos.’ ||

⁸⁰ [20] Igitur Si quis nimie timet se non esse electum vel tentatur de electione [21] sui, cum tali timore gratias agat | et gaudeat se timere |, Sciens [22] cum fiducia, quoniam Deus mentiri non potest, qui dixit: ‘Sacrificium [23] Deo spiritus contribulatus’ i. e. desperatus, ‘cor contritum et humiliatum, [24] Deus, non despicies.’ Quod autem sit ‘contribulatus’, ipse sentit. Ergo [25] in veritatem promittentis Dei audacter ruat | se transferat | de prescientia [26] terrentis Dei, | et saluus et electus erit. |

⁸¹ [27] Certe non est reproborum hominum, saltem in vita, pauere ad Iudicium [28] illud Dei absconditum, Sed electorum. Reprobi enim contemnunt (W388) [1] et non aduertunt Vel desperate presumunt dicentes: si sum damnatus, [2] damnabor.

⁸² [3] Tres autem gradus signorum electionis.

[4] Primus eorum, qui contenti sunt de tali voluntate Dei neque murmurant [5, 6] contra Deum, Verum confidunt se esse electos et nollent se damnari.

[7] Secundus melior eorum, qui resignati sunt et contenti in affectu [8] vel saltem desiderio huius affectus, si Deus nollet eos saluare, Sed inter [9] reprobos habere.

Der er tre niveauer i tegnene på, at man er udvalgt.

Den første niveau består af dem, som er tilfredse med en sådan vilje fra Guds side og aldrig protesterer mod Gud, men stoler på, at de er udvalgte og ikke vil fordømme sig selv.

Det andet og bedre niveau består af dem, som har affundet sig og er tilfredse med deres tilstand eller i det mindste godt kan ønske sig denne tilstand, hvis Gud ikke ville frelse dem, men regne dem blandt de afviste.

⁸³ [10] Tertius optimus et extremus eorum, qui et in effectu seipsos [11] resignant ad infernum pro Dei voluntate, Vt in hora mortis fit fortasse [12] multis. Hii perfectissime mundantur a propria voluntate et ‘prudentia [13] carnis’. Hii sciunt, Quid sit illud: ‘Fortis vt mors dilectio Et dura sicut [14] infernus emulatio.’ (Højs 8,6) Mira comparatio, Quod Amor comparatur rebus [15] asperrimis, cum sit res mollis et dulcis, vt videtur. Sed verum Est: Amor [16] complacentiȩ Est dulcis, quia fruitur Amato.

Det tredje og bedste og højeste niveau er dem, som i virkeligheden affinder sig med selv at være dømt til helvede i kraft af Guds vilje, sådan som det i dødstimen nok sker for mange. Disse renses mest fuldkomment fra deres egen vilje og fra “kødets visdom”. Disse véd, hvad det ordet fra Højsangen betyder: “Kærligheden er stærk som døden, og lidenskaben grum som dødsriget” (7#76). Det er en forunderlig sammenligning, at kærlighed sammenlignes med noget hårdt, når den dog synes at være en blød og sød ting. Men det er sandt: Medlidenhedens kærlighed er sød, fordi den nydes af den, der elsker.

⁸⁴ Hunc autem raptim et [17] modice dat electis suis Deus in hoc mundo, immo periculosissima res [18] est, hunc frequenter et diu habere; ‘receperunt enim mercedem suam’. [19] Sed Amor desiderii Ille, inquam, est sicut infernus, durus et robustus, [20] et in hoc exercet suos electos Deus in hac vita miris modis. Sic sponsa [21] in Canticis: ‘Amore Langueo.’ Ideo Sub nomine Amoris Vel charitatis [22] semper Crux et passiones intelligendȩ sunt, || Vt patet in textu isto. || [23] Sine quibus anima languescit, tepefit et Dei desiderium negligit neque [24] sitit ad Deum, fontem viuum.

Men denne [kærlighed] giver Gud sine udvalgte i denne verden, ja, det er en højst farlig ting, at have den ofte og længe; “for de har fået deres løn” (Matt 6,2.5.16). Men denne længselens kærlighed er, siger jeg, som helvede, hård og stærk, og i den prøver Gud sine udvalgte i dette liv på mærkelige måder. Således siger bruden i Højsangen (2,5): “Jeg er syg af kærlighed”. Derfor skal man, når der tales om elskov eller kærlighed, altid forstå kors og lidelser, som det fremgår af teksten selv. Uden dem bliver sjælen syg, bliver lunken og fornægter længselen efter Gud og tørster heller ikke efter Gud, den levende kilde.

⁸⁵ Est quidem res dulcis, Sed non in recipiendo [25] seu passiue, Sed actiue et in exhibendo, hoc est, Vt vulgarius [26] dicam, dulcis in obiectum et amara in subiectum. Quia omnia bona optat [27] aliis et exhibet, omnium vero mala suscipit in se tanquam sua. Quia [28] ‘non quȩrit, quȩ sua sunt, et omnia sustinet, omnia suffert’ (1 Kor 13,5.7). (W389)

Det er nemlig en sød ting, men ikke ved at modtage den eller passivt, men aktivt, ved at fremvise den, det vil sige, hvis jeg skal udtrykke det mere jævnt, sødt i det fremkastede, men bitter i det underkastede. For alt det gode ønsker han for andre og fremviser det, men alt det onde påtager han i sig selv som sit eget. Fordi den “ikke søger sit eget, og udholder alt, lider alt”.

⁸⁶ [1] Bl. 102b. *Capitulum Nonum.

[2] Tristitia Magna est mihi etc. [9, 2].

[3] Ex hoc ergo textu satis patet, Quod charitas non est tantum in [4] suauitate et delectatione, Sed in maxima tristitia et amaritudine, Immo [5] Gaudet et suauis est in amaritudine et tristitia, Quia aliorum miseriam [6] et damna, tanquam sua sint, ȩstimat. Sic et Christus in vltima et [7] maxima passione sua maxime ȩstuauit Charitate, immo secundum b. [8] Hilarium summo gaudio gauisus fuit se summo dolore dolere. Sic [9] enim ‘mirabilis est Deus in sanctis suis’ (Sl 67,36, Vulgata), Vt summe dolentes simul summe [10] gaudere faciat.

Kapitel ni.

“Jeg har en stor sorg, der altid piner mit hjerte” (9,2).

Ud fra denne tekst kan man klart se, at kærlighed ikke blot er sødhed og elskværdighed, men også den største sorg og bitterhed, ja, den glæder sig og er sød i bitterheden og sorgen, fordi den bedømmer andres elendighed og fordømmeligheder, som om det var dens egne. Således flammede Kristus også op i hans sidste og største pine med kærlighed, ja, ifølge den salige Hilarius havde han en meget stor glæde ved selv at lide de største lidelser. For på den måde “er Gud underfuld i sine hellige”, at han får dem, der lider mest, til samtidig at glæde sig mest.

⁸⁷ [11] Optabam enim ego ipse anathema [9, 3].

[12] Hoc Multi, Nescio quid veriti, volunt intelligi de Apostolo ante [13] conuersionem suam, Quando extra Christum, immo contra Christum [14] erat. Sed ista intelligentia nihil valet multis ex causis. Primo, [15] quod dicit ‘Optabam’. Optare se autem dicit, qui nondum est, quod [16] optat. Tunc autem iam erat anathema. Secundo, Quod Quia a [17] Christo esse anathema optat, ergo cum Christo esse intelligitur, quando [18] hoc dicit. Tercio ‘Anathema’ similiter i. e. excommunicatio, execratio, [19] abiectio; ergo iam est communicatus, consecratus, susceptus in [20] Christo, quando dicit: ‘Esse anathema optabam.’ Quarto ‘pro [21] fratribus meis’. Quia tunc non pro eis, Sed cum eis erat anathema et [22] execratus; Non tunc pro eorum salute, Sed cum eorum perditione esse [23] voluit.

“Jeg ville ønske, at jeg selv var forbandet”.

Jeg véd ikke, med hvor megen sandhed mange vil forstå dette om apostelen, før han blev omvendt, da han var udenfor Kristus, ja, imod Kristus. Men den forståelse er af mange grunde intet værd. For det første, fordi han siger “jeg ville ønske”. Men man siger, at man vil ønske noget, som endnu ikke er. Men hvis de har ret, var han allerede forbandet. For det andet, fordi man, når han siger, at han ønsker at være forbandet bort fra Kristus, må forstå, at han er hos Kristus, når han siger dette. For det tredje er det at være forbandet lig med at være ekskommuniceret, forbandet, forkastet; ergo er han altså nu i forbindelse med, helliget, antaget i Kristus, når han siger: “Jeg ville ønske, jeg var forbandet”. For det fjerde på grund af “hvis det kunne hjælpe mine brødre”. For så ville han ikke være forbandet og udelukket til fordel for dem, men sammen med dem; han ville ønske, at han da kunne være til bedste for deres frelse, men sammen med deres fortabelse.

⁸⁸ [24] Et quid moramur? | 5t o | totus ordo textus Indicat loqui [25] eum pro salute eorum ex nimio feruore Zeli. Quia querit eis Christum, [26] quod tunc vtique non faciebat. Ideo enim et tam sancte Iurauit, quia [27] incredibile videtur, Quod homo velit damnari, vt damnati saluentur.

Og hvorfor skulle vi undre os over det? For det femte: Hele teksten indikerer, at han taler til fordel for deres frelse med en utrolig høj grad af iver. For han søger at vinde dem for Kristus, hvilket han ikke gjorde, før han blev omvendt. For derfor sværger han også så helligt, for det synes jo utroligt, at et menneske kan ønske at blive fordømt, for at de fordømte kan blive frelst.

⁸⁹ [28] Et sexto, Quod optat solum anathema esse a Christo, quod est [29] mitius. Sed ante Conuersionem potius optabat Christum et omnes suos (W390) [1] anathema esse a toto mundo et non ipse se a Christo, Sed Christum a se [2] et omnibus alienum fieri.

Og for det sjette, fordi han for sig selv alene ønsker at være forbandet bort fra Kristus, hvilket er mere fredsommeligt. Men før sin omvendelse ønskede han, at Kristus og alle hans tilhængere var forbandede fra hele verden, og ikke, at han skulle være det fra Kristus, men at Kristus skulle blive det af ham og alle andre.

⁹⁰ Atque contra Christum esse voluit Concordans [3] cum Iudȩis, Qui Christum anathema fecerunt sibi, et extra ciuitatem et [4] communitatem suam eiecerunt et occiderunt, se vero elegerunt ac statuerunt. [5] Vnde et Christus Vocatur ‘Hermon’ psalmo 132.: ‘Sicut Ros Hermon, [6] qui descendit in montem Sion.’ Et Ecclesia simul cum eo ‘Hermoniim’ [7] psalmo 41.: ‘Memor ero tui de terra Iordanis et Hermoniim a [8] monte modico.’ ‘Hermon’ autem anathema dicitur grȩce, ‘Hermoniim’ [9] anathemata. ‘Anathema’ autem excommunicatio et separatio, sicut [10] Leprosi et immundi separantur. Sic Christus predixit discipulis: ‘Absque [11] synagogis facient vos’ (Joh 16,2), q. d. eritis Hermoniim et anathemata i. e. abiectiones [12] et excommunicationes populorum.

Og han ønskede at være imod Kristus i overensstemmelse med jøderne, som havde gjort Kristus forbandet bort fra sig, og kastet ham ud af byen og af fællesskabet og slået ham ihjel, men udvalgt sig selv og fastslået udvælgelsen. Derfor kaldes Kristus også “Hermon” i Sl 133,3: “Det er som Hermons dug, der falder på Sions bjerg”. Og kirken kaldes sammen med ham “Hermoniim” i Sl 42,7: “Jeg tænker på dig fra Jordans og Hermons land, fra mådeholdets bjerg”. Men “hermon” betyder på græsk “forbandelse”, “hermoniim” “forbandelser”. Men “forbandelse” betyder ekskommunikation og adskillelse, ligesom de spedalskke og de urene blev skilt ud. Således prædikede Kristus for sine disciple: “De vil jage jer ud af synagogerne”, det vil sige: I vil blive hermoniim og forbandelser, altså et folk af fornægtede og ekskommunikerede.

⁹¹ [13] Bl. 103. *Igitur Excellentissimȩ et omnino Apostolicȩ Charitatis verbum est [14] hoc: ‘Optabam ego’ etc., tam erga Christum quam Iudȩos. Quia optat [15] Christo ex summa in eum Charitate magnam gloriam ex Iudȩis. Et vt [16] hanc habeat, libens ipse vellet esse ab eo separatus, Sed non odisse eum. [17] Est enim hȩc dilectio a contrario fortissima et extrema, Vbi per summi [18] | in seipsum | odii signum summam ostendit dilectionem in alterum.

Således er det ord “jeg ville ønske..” et ord af den mest forbilledlige og apostoliske kærlighed, både overfor Kristus og overfor jøderne. For han ønsker ud af den største kærlighed til Kristus den største hæder for jøderne. Og eftersom han har denne kærlighed, ville han gerne selv adskilles fra ham, men han hader ham ikke. For denne kærlighed er modsatrettet den stærkeste og mest ekstreme, fordi den gennem det største had til sig selv udviser den største kærlighed til en anden.

⁹² [19] Sic et Iudȩis optat summam salutem, Et vt hanc haberent, libens [20] vellet sua salute carere. Sic etiam facit in alio loco 2. Corinth. 12. [21] dicens: ‘Ego autem libentissime impendam et superimpendar pro animabus [22] vestris.’

Således ønsker han både den største frelse for jøderne og for at de ville kunne opnå den, ville han gerne give afkald på sin egen frelse. Sådan gør han også et andet sted, 2 Kor 12,15, hvor han siger: “Men jeg vil gerne blive brugt op, ja selv blive brugt op for jer”.

⁹³ [23] Notandum autem, Quod hȩc verba iis, qui sibi sancti videntur Et [24] Deum amore concupiscentiȩ diligunt i. e. propter salutem et requiem [25] ȩternam aut propter fugam inferni, hoc est, non propter Deum, Sed [26] propter seipsos, mira, immo stulta videntur, Garrientes, Quod Charitas (W391) [1] ordinata incipit a seipsa, Et sibi ipsi quisque optare debet primo salutem, [2] deinde sicut sibi, ita et proximo. Hoc autem Sapiunt, Quia nesciunt, [3] quid sit Beatum et saluum esse, Nisi scil. voluptari et bene habere secundum [4] phantasiam suam. Cum sit hoc esse Beatum, Voluntatem Dei et [5] gloriam eius in omnibus Velle et suum nihil optare, Neque hic neque in [6] futuro.

Men man skal lægge mærke til, at disse ord gør nar af dem, som selv synes, de er hellige, og elsker Gud med en begærets kærlighed, dvs. for frelsens og den evige hviles skyld, altså ikke for Guds egen skyld, men for sig selv, så de altså må synes underlige, ja, dumme; for den almindelige kærlighed begynder fra sig selv, og enhver ønsker for sig selv først og fremmest frelse, dernæst ønsker han for næsten det samme som for ham selv. Men det mener de er visdom, fordi de ikke véd, hvad salighed og frelse er andet end at stræbe efter og have det godt ifølge deres egne tanker. Men det er jo omvendt sådan, at dette er saligt: at ville Guds vilje og hans ære i alle ting og ikke ønske noget fra ham, hverken her eller hisset.

⁹⁴ [7] Iis autem, qui vere Deum diligunt amore filiali et amicitiȩ, qui non [8] est ex natura, Sed spiritu sancto solum, sunt pulcherrima ista verba et [9] perfectissimi exempli testimonia. Tales enim Libere sese offerunt in [10] omnem Voluntatem Dei, etiam ad infernum et mortem ȩternaliter, si [11] Deus ita Vellet tantum, vt sua Voluntas plene fiat; adeo nihil querunt, [12] que sua sunt. Veruntamen sicut seipsos ita pure conformant Voluntati [13] Dei, Sic est impossibile, vt in inferno maneant. Quia impossibile est, vt [14] extra Deum maneat, qui-in voluntatem Dei sese penitus proiecit. Quia [15] Vult, quod vult Deus; Ergo placet Deo. Si placet, ergo est dilectus; Si [16] dilectus, ergo Saluus.

Men for dem, der i sandhed elsker Gud med en sønnelig og venskabsagtig kærlighed, som ikke er af naturen, men alene af Helligånden, er disse ord utrolig gode og et fuldendt eksempel på et vidnesbyrd. For disse ofrer sig gerne til al vilje fra Guds side, også til helvede og evig død, hvis Gud blot har villet det, så at hans vilje fuldt ud sker; derfor søger de intet af deres eget. Men ligesom de således rent ud efterdanner sig selv efter Guds vilje, således er det umuligt, at de forbliver i helvede. For det er umuligt, at den skulle forblive udenfor Gud, den, som helt og holdent kaster sig frem til Guds vilje. For han vil, hvad Gud vil; altså behager han Gud. Hvis han behager ham, er han elsket; hvis han er elsket, er han frelst.

⁹⁵ [17] Sed queritur, An Deus hoc vnquam voluerit aut velit, Vt homo [18] sese ad infernum resignet et ad damnationem siue ad anathema a Christo [19] pro Voluntate eius tradat. Respondeo, Quod in plurimis et precipue [20] in iis, qui sunt in Charitate seu amore Dei puro imperfecti. Nam illis [21] Amor concupiscentie, tam profunde immersus, necessario extirpandus [22] est.

Hvis man spørger, om Gud nogensinde har villet eller vil det, at et menneske resignerer til helvede og overgiver sig til fordømmelse eller forbandelse bort fra Kristus på grund af hans vilje, så vil jeg svare, at i mange og især i dem, som er i en kærlighed eller gunst til Gud, som rent ud er ufuldkommen. For i dem skal den begærets kærlighed, hvori de er begravet, med nødvendighed ødelægges.

⁹⁶ Sed Non extirpatur, Nis⌊i per superabundantem gratiȩ infusionem [23] Vel per hanc durissimam resignationem. Quia ‘Nihil inquinatum intrabit [24] in regnum Dei’ (Apok 21,27). Nunc autem nemo scit, an Deum pure diligat, Nisi [25] experiatur in se, Quod etiam saluari non cupiat Nec damnari renuat, Si [26] Deo placeret. Nam damnati ideo tam seuere cruciantur, quia Nolunt [27] damnari neque resignant se ad hanc Dei voluntatem, Neque sine gratia [28] possunt.

Men den ødelægges ikke, medmindre der sker en indgydelse af en overvældende nåde eller gennem denne benhårde resignation. For “intet vanhelligt kan komme ind i Guds rige”. Men nu véd ingen, om han elsker Gud rent, ejheller kan han mærke på sig selv, at han ikke også stræber efter at frelses, og ikke benægter at fordømmes, hvis han behager Gud. For de fordømte pines så meget hårdere, fordi de ikke véd, at de bliver fordømt, og heller ikke resignerer overfor denne Guds vilje, og slet ikke kan gøre det uden nåde.

⁹⁷ [29] Bl. 103b. *Quod si hȩc est pena purgatorii (Vt mihi Videtur), quod anime [30] imperfecti amoris, horrent hanc resignationem, donec eam faciant et [31] consentiant esse anathema a Deo, Misere stulti sumus, Qui differimus [32] Amorem Dei hic in vita perficere studio feruido Et expectamus tam [33] crudam tristitiam in futurum. Vbi tamen non fit purgatio, nisi fiat ad [34] infernum resignatio. (W392)

For hvis dette er skærsildens straffe (og sådan forekommer det mig), at sjælene med en ufuldkommen kærlighed bliver skrækslagne ved denne resignation, idet de er enige om at gøre den til en forbandelse bort fra Gud, så er vi elendigt dumme, vi, som skelner mellem at fuldkomme en kærlighed til Gud i dette liv med en brændende iver og forventer en så barsk sorg fremtiden. Hvor der dog ikke finder nogen skærsild sted, medmindre den finder sted som en resignation til helvede.

⁹⁸ [1] Verum sancti perfecti, Quia abundant Charitate, sine tamen magna [2] tristitia, faciunt hanc resignationem. Quia ex abundanti affectu in Deum [3] omnia possibilia presumunt, etiam infernum sustinere. Et per hanc [4] promptitudinem statim effugiunt eiusmodi Pȩnam. Neque enim est [5] timendum, Quod damnentur, Quia volenter et amanter damnationem [6] propter Deum subeunt. Damnantur potius, qui fugiunt damnari.

Men de fuldkomment hellige, fordi de er fulde af kærlighed, dog uden stor sorg, foretager denne resignation. For ud af en overvældende følelse imod Gud tager de forud enhver mulighed i betragtning, også den at udholde helvede. Og i kraft af denne beredvillighed undflyr de straks på den måde straffen. For de kommer jo ikke til at frygte det, som fordømmer, fordi de glad og gerne undergiver sig fordømmelsen for Guds skyld. Snarere bliver de mennesker fordømt, som flygter bort fra at blive fordømt.

⁹⁹ [7] Nam et Christus plus quam omnes sancti damnatus est et derelictus. [8] Et non, Vt aliqui imaginantur, facile fuit passus. Quod realiter et vere [9] se in ȩternam damnationem obtulit Deo patri pro nobis. Et humana [10] eius natura Non aliter se habuit quam homo ȩternaliter damnandus ad [11] infernum. Propter quam Charitatem eius in Deum Deus statim eum [12] suscitauit a morte et inferno Et sic momordit infernum. Quod oportet [13] omnes sanctos eius imitari, alii minus alii magis; secundum quod perfectiores [14] fuerint in Charitate, secundum hoc mitius et facilius hoc poterunt. [15] Christus autem omnium durissime hoc fȩcit. Vnde in multis locis [16] queritur de inferni doloribus.

For også Kristus blev fordømt og forladt mere end alle hellige. Og nej, det var ikke, som nogle forestiller sig det, let for ham at lide. For han ofrede sig i virkelighed og sandhed ind i den evige fordømmelse til Gud for vores skyld. Og hans menneskelige natur forholdt sig ikke anderledes end et menneske, som er evigt fordømt til helvede. På grund af den kærlighed, han havde til Gud, opvakte Gud ham straks fra de døde og fra helvede. Og således angreb han helvede. Derfor bør det sig, at alle hellige efterligner ham, nogle mere, andre mindre, afhængigt af, hvor blidt og hvor let de kan det. Men Kristus gjorde det altsammen meget hårdt. Derfor opsøges han mange steder af helvedes pinsler.

¹⁰⁰ [17] Qui itaque horrent hanc Intelligentiam, Carnis adhuc aguntur [18] imaginationibus putantes, Quia diligere seipsum primo sit sibi bonum [19] velle et optare, Sed ignorant, quid sit bonum huiusmodi, ideo neque [20] quid sit diligere. Est enim diligere seipsum odisse, damnare, malum [21] optare, secundum illud Christi: ‘Qui odit animam suam in hoc mundo, [22] in vitam ȩternam custodit eam.’ ||(Joh 12,25).

De, derfor, der afskrækkes af denne forståelse, ledes hidtil af kødet i det, de mener er deres forestillinger, fordi de som deres første gode vil og ønsker at elske sig selv, blot er de uvidende om, hvad der er den slags gode, derfor véd de heller ikke, hvad det er at elske. At elske er nemlig at hade sig selv, fordømme sig selv, ønske sig selv ondt, ifølge dette Kristus-ord: “Den, der hader sin sjæl i denne verden, skal bevare den til evigt liv”.

¹⁰¹ Si dixerit: Ego autem diligo animam [23] meam non in hoc mundo, quia quero futura ei bona, Respondeo, quia [24] hoc amore tui facis, quod est amor temporalis, ideo adhuc eo ipso eam [25] diligis in hoc mundo. || Qui sic seipsum diligit, vere seipsum diligit. Quia [26] non in seipso, Sed in Deo se diligit, i. e. qualiter est in voluntate Dei, [27] qui odit, damnat, malum optat omnibus peccatoribus i. e. omnibus [28] nobis. Bonum enim nostrum absconditum est et ita profunde, Vt [29] sub contrario absconditum sit.

Hvis nogen siger: “Jamen, jeg elsker ikke min sjæl i denne verden, for jeg søger dens kommende gode”, så vil jeg svare, at fordi du udøver denne kærlighed, som er en timelig kærlighed, derfor elsker du stadig din sjæl i denne verden. Den, der elsker sin sjæl således, elsker virkelig sig selv. For han elsker sig selv, ikke i sig selv, men i Gud, dvs., sådan som det er i Guds vilje, som hader, fordømmer, ønsker ondt over alle syndere, det er: os alle. For det gode i os er skjult og på den måde dybt inde, at det er skjult under sin modsætning.

¹⁰² Sic Vita nostra sub morte, dilectio nostri [30] sub odio nostri, gloria sub ignominia, salus sub perditione, regnum sub [31] exilio, celum sub inferno, Sapientia sub stultitia, Iustitia sub peccato, [32] virtus sub infirmitate. Et vniversaliter omnis nostra affirmatio boni [33] cuiuscunque sub negatione eiusdem, Vt fides locum habeat in Deo, Qui (W393) [1] Est Negatiua Essentia et bonitas et Sapientia et Iustitia Nec [2] potest possideri aut attingi nisi negatis omnibus affirmatiuis [3] nostris. Sic ‘Simile est regnum cȩlorum thezauro abscondito in [4] Bl. 104. agro’ (Mt 13,44). Ager est Lutosa res contraria *thezauro, cum ille conculcetur, iste [5] vero eligatur.

Således er vort liv skjult i døden, vor kærlighed i vort had, vor herlighed i vor beskæmmelse, vor frelse i vor fortabelse, vort kongedømme i vort eksil, vor himmel i vort helvede, vor visdom i vor dårskab, vor retfærdighed i vor synd, vor styrke i vor svaghed. Og i al almindelighed: al vor tilknytning til et hvilket som helst gode er skjult under dettes negation, ligesom troen har sit sted i Gud, som er den negative væren og godhed og visdom og retfærdighed, og som ikke kan besiddes eller knyttes til andet end alle vore negative påstande. Således “ligner himmeriget en skat, der er skjult i en mark”. En mark er en mudret ting i modsætning til en skat, eftersom den ene trædes ned, den anden udvælges.

¹⁰³ Et tamen hunc ille abscondit. Ita et ‘vita nostra abscondita [6] est cum Christo in Deo’ (Kol 3,3) i. e. in Negatione omnium, que sentiri, [7] haberi et intelligi possunt. Sic et Sapientia et Iustitia nostra non apparet [8] nobis omnino, Sed est abscondita cum Christo in Deo. Apparet autem [9] eius contrarium, scil. peccatum et insipientia, secundum illud Apost⌊oli: [10] ‘Qui sapiens est in vobis, stultus fiat, vt sit sapiens’, (1 Kor 3,18) i. e. in Deo sit sapiens [11] et diues, Non in seipso, dispareat ei omnis sapientia et relinquatur non [12] nisi stultitia. Ita de cȩteris omnibus bonis.

Og dog har han skjult den. Således er også “vort liv skjult med Kristus i Gud”, dvs., i negationen af alt, som kan føles, haves og forstås. Således viser også vores visdom og retfærdighed sig ikke for os overhovedet, men de er skjult med Kristus i Gud. Men deres modsætning, nemlig synden og uvidenheden, viser sig, ifølge apostelens ord i 1 Kor 3,18: “Den, der er vis iblandt jer, skal blive en dåre, for at blive vis”, dvs., i Gud kan han være vis og rig, ikke i sig selv, al visdom forsvinder for ham og efterlader intet andet end dårskab. Ligeledes med alle de andre goder.

¹⁰⁴ Ecce hȩc sunt bona, [13] que nobis optare debemus (i. e. omne malum). Sic enim sumus conformes [14] Deo, Qui in nobis nihil boni reputat aut agnoscit. Ac per hoc iam boni [15] sumus, dum non nisi bonum Dei agnoscimus et nostrum malum, Quia [16] qui sic sapit cum Deo, Sapiens et bonus est. Quia Sapit extra Deum [17] nullum bonum et in Deo omne bonum. Sicut Christus dicit: ‘Regnum [18] Dei intra vos est’, q. d. Extra vos exilium est. Extra vos [19] autem est omne, quod videtur aut attingitur, Intra nos [20] autem omne, quod fide tantum creditur.

Se, dette er de goder, som vi bør ønske os (dvs., det er alt ondt). For på den måde er vi ensdannede med Gud, som ikke tilregner eller anerkender noget godt i os. Og derigennem er vi allerede gode, når vi kun erkender Guds gode og vores onde, fordi den, der tænker således om Gud, han er vis og god. For han gør sig klart, at der udenfor Gud ikke er noget godt, og i Gud er alting godt. Sådan siger Kristus: “Guds rige er inden i jer”, altså er der eksil udenfor jer. Men udenfor jer er alt, hvad der kan ses og tages på, men inden i jer er alt, hvad der ved troen kun kan tros på.

¹⁰⁵ [21] Idcirco periculosissime illi de bono disputant ex philosophia deducto, [22] Cum Deus illud verterit in malum. Quia etsi cuncta Valde bona sint, [23] tamen nobis nulla bona sunt, Et si nulla vllo modo mala sint, tamen [24] nobis omnia mala sunt. Et hoc totum, quia peccatum habemus. Ideo [25] oportet fugere bona et assumere mala. Et hoc ipsum non voce tantum [26] et ficto corde, Sed pleno affectu confiteri et optare, nos perdi et damnari. [27] Quia Sicut agit, qui alium odit, ita et nos in nos agere oportet.

Derfor er det meget farligt med de mennesker, der diskuterer om det gode ud fra filosofien, eftersom Gud vender det til det onde. For selv om det altsammen kan være særdeles godt,er det dog ikke godt for os, og selv om det ikke på nogen måde er ondt, er det dog altsammen ondt for os. Og alt det, fordi vi har synd. Derfor bør det sig at flygte fra det gode og tilslutte sig det onde. Og dette selvsamme skal vi bekende og ønske, ikke kun med ord og med et fiktivt hjerte, men med hele vor sjæl, at vi er fortabte og fordømte. For ligesom den handler, der hader noget andet, således bør også vi handle imod os selv.

¹⁰⁶ Qui [28] odit enim, Non ficte, Sed serio cupit perdere et occidere et damnare eum, [29] quem odit. Si ergo et nos ipsos sic vero corde perdemus et persequemur, [30] in infernum offeremus propter Deum et Iustitiam eius, iam vere satisfecimus [31] Iustitiȩ eius, et miserebitur atque liberabit nos. ‘Si enim Nos [32] ipsos Iudicauerimus, vtique non a Domino Iudicaremur.’ (1 Kor 11,31) Tales enim [33] solum id querunt, vt Culpam diluant et gratiam Dei offensi reconcilient, [34] regnum non querunt, parati nunquam saluari, libentes damnari volunt, (W394) [1] Sed cum gratia prius placati Dei penam non metuunt, Sed tantum offensam [2] Dei.

For den, der ikke kun lader, som om han hader, men hader for alvor, han stræber efter at bringe fortabelse oer og dræbe og fordømme ham, som han hader. Således skal altså også vi af et oprigtigt hjerte bringe fortabelse og forfølgelse over os selv, ofre os til helvede for Guds og hans retfærdigheds skyld, så vil han forbarme sig over os og befri os. “For hvis vi dømmer os selv, bliver vi slet ikke dømt af Gud”. For den slags mennesker søger kun det, at brøden kan blive fortyndet og Guds nåde kan forsone den, der har krænket den, de søger ikke riget, de er parate til aldrig at blive frelst, de vil gerne fordømmes, men sammen med nåden behager de først Gud, fortjener ikke straffen, men kun Guds krænkende straf (??).

¹⁰⁷ [3] Quod contra illi, qui sibi merita fingunt et pingunt ac bona querunt, [4] fugiunt mala et in absconditis suis nihil habent. Quia totum in bonis [5] conceptis et cupitis transeunt obcȩcati.

Omvendt med dem, som forestiller sig og bilder sig ind, at de har fortjenester og søger det gode, flygter fra det onde og ikke har noget i deres skjulte. De går i det hele taget fuldstændig til grunde i deres gode tanker og bestræbelser, blinde, som de er.

¹⁰⁸ [6] Bl. 104b. *Non omnes, qui sunt ex Israel [9, 6].

[7] Hoc Contra Iudȩorum presumptionem et ad commendationem gratiȩ [8] atque ad destruendam omnem superbam fiduciam Iustitiȩ et bonorum [9] operum. Quia Iudȩi ideo filii regni volunt haberi, quia sunt filii Abrahȩ. [10] Contra quos Inuincibili arguit argumento, primum, Quod nec ipsissimi [11] possunt negare. Quia si vera esset eorum presumptio, tunc etiam Ismael [12] et filii Cethurȩ essent hȩredes Abrahȩ et merito eiusdem dignitatis cum [13] Isaac, cuius contrarium aperte textus habet. Frustra ergo et ipsi contendunt [14] esse eiusdem dignitatis cum Isaac, Quia sunt et ipsi filii Abrahȩ. [15] Non sequitur enim hoc, vt clare patet.

“Det er ikke alle, som kommer fra Israel, der er Israel”.

¹⁰⁹ Quod Si obiecerint et dixerint [16] Ismael et cȩteros merito non esse eiusdem dignitatis cum Isaac, Tum, [17] quia fuerunt mali et suo peccato meruerunt priuari dignitate, tum Secundo, [18] Quia non fuerunt ex eadem matre Sara: Iis occurrit alio Exemplo, [19] Non soluens ac quasi concedens obiecta, quamquam non legantur alii [20] filii Cȩthurȩ peccasse Et solum semel Ismael.

n

¹¹⁰ Sed concesso isto, quod [21] non ex eadem matre: Quid de Rebecca? Eadem mater, primo; ex eodem [22] patre, Secundo; Tercio deinde: duo fratres, Neuter adhuc bonus Vel [23] malus, Et tamen vnus in filium, alter in seruum sine merito vtriusque [24] vocatur. Ergo Inuincibiliter sequitur, Quod Caro non facit filios Dei [25] et heredes promissionis, Sed electio et gratia Dei. Sic, Sic ergo humiliata [26] superbia carnis potest nasci spiritus et gratia Dei.

n

¹¹¹ [27] Ergo

[28] Quid superbit homo de meritis suis et operibus, que nullo modo [29] placent, quia sunt bona Vel merita, Sed quia sunt a Deo electa ab ȩterno [30] ei placitura? Non ergo nisi gratias agendo bene operamur, Quia opera [31] nos non faciunt bonos, Sed bonitas nostra, immo bonitas Dei facit nos [32] bonos et opera nostra bona. Quia non essent in se bona, nisi quia Deus [33] reputat ea bona. Et tantum sunt Vel non sunt, quantum ille reputat [34] Vel non reputat. Idcirco nostrum reputare Vel non reputare nihil (W395) [1] est. Qui sic sapit, semper pauidus est, Semper Dei reputationem timet [2] et expectat. idcirco nescit superbire et contendere, Sicut faciunt superbi [3] Iustitiarii, qui certi sunt de bonis operibus suis.

n

¹¹² [4] Peruersa itaque est definitio virtutis apud Aristotelem, Quod ipsa [5] nos perficit et opus eius laudabile reddit, Nisi intelligat, Quod coram [6] hominibus et in oculis nostris nos perficit et opera nostra commendat. [7] Quod est coram Deo abominabile et contrarium magis placitum.

c

113 [8] Bl. 105. *Sed et Rebecca ex Vno [9, 10].

[9] Licet Grȩce possit Legi vtrunque: ‘Ex vno cubile habens Isaac, patre [10] nostro’ Et ‘ex vno Cubile habens Isaac, patris nostri’, tamen posterior [11] lectio est melior, Ne velut in sugillationem Sarȩ suspicetur quis Rebeccam [12] ex vno marito et Saram ex multis concepisse. Est enim sensus, Quod [13] adeo Caro et carnis propagatio non prodest ad filiorum adoptionem, [14] vt etiam Rebecca, sancta mulier, nec aliud nisi sancti viri Isaac habens [15] cubile, patris omnium filiorum Israel, Non nisi ex vno filiorum suscepit [16] promissionem Dei, quod vnus ille et non alter esset futurus dominus [17] et hȩres promissionis.

c

¹¹⁴ Idcirco omnia illa nomina habent Emphasin [18] magnam, sc. ‘habens Cubile Isaac, patris nostri’, q. d. Non profuit Esau, [19] Quod tanto patre Et tanta matre et tam casto cubili fuit ȩqualiter [20] conceptus et natus secundum carnem, immo primo natus. Quanto minus [21] proderit Incredulis Iudȩis, longe posterius natis, quod sint filii patriarcharum [22] secundum carnem, si sine fide fuerint, i. e. si non fuerint electi [23] a Deo!

c

¹¹⁵ [24] Et notandum denique,

[25] Quod Apostolus In Grȩco verecunde loquitur, Interpres vero parum [26] verecunde. Quia ille ‘Cubile’, iste ‘Concubitum’ dicit. Vnde dedit (W396) [1] multis occasionem, vt intelligerent Apostolum voluisse Rebeccam ex vno [2] concubitu geminos concepisse.

c

¹¹⁶ [3] Aut aliquid boni egissent aut mali [9, 11].

[4] Pulchre dicit ‘egissent’ potius quam ‘essent’. Quia non est dubium, [5] Quod ambo mali essent vitio originalis peccati, licet de Iacob aliqui [6] sentiant, Quod in vtero fuerit sanctificatus. Sed merito proprio erant [7] Similes et ȩquales ac eiusdem masse et perditionis.

c

¹¹⁷ [8] Nunquid Iniustitia est apud Deum? Absit [9, 14].

[9] Apostolus Nullam aliam rationem assignat, Quare non sit Iniustitia [10] apud Deum, quam Quia dicit: ‘Miserebor, cui misertus sum.’ Quod est [11] idem quod: Miserebor, cui voluero, Vel cui predestinatum est misereri.

c

¹¹⁸ [12] Que est dura responsio superbis et prudentibus, Sed mitibus et humilibus [13] est dulcis et grata, quia hii de se desperant; ideo suscipit eos Dominus.

[14] Quia et vere nulla est alia Causa sue Iustitiȩ nec esse potest Nisi [15] voluntas eius. Vt quid ergo murmurat homo, Quod Deus facit non [16] secundum legem, cum hoc sit impossibile? Vel possibile erit, Quod Deus [17] non sit Deus? Deinde Cum Voluntas eius sit summum bonum, Cur non [18] libenter velimus eam fieri summo studio, cum non possit esse mala vllo (W397) [1] Bl. 105b. *modo? At dicis: Mihi autem est mala? Absit. Nulli est mala. Sed Quia [2] non attingitur eius voluntas nec fit ab illis, hoc est eis malum. Si enim [3] vellent, quod vult Deus, etiamsi damnatos et reprobatos vellet, non [4] haberent malum. Quia vellent, quod vult Deus, et haberent in se voluntatem [5] Dei per patientiam.

c

¹¹⁹ c

c

¹²⁰c

c