Romerbrevsforelæsningen 1515-16

¹   [13] Bl. 79. * Vsque ad Legem peccatum erat in mundo etc. [5, 13].

[14] Hoc B. Aug⌊ustinus | c. X. | Sic: ‘I. e. Nec lex potuit auferre peccatum, [15] Siue ipsa naturalis siue Scripta. Quia operibus legis Iustificari [16] nemo potuit.’ Et alibi li⌊bro Expositionis propositionum etc.: ‘Vsque ad [17] legem peccatum in mundo fuit, intelligendum est, quousque veniret [18] gratia. Contra eos enim dicit, Qui per legem arbitrantur auferri posse [19] peccata.

c

²   Dicit autem manifesta esse peccata per legem, non ablata, cum [20] dicit: “Peccatum autem non deputabatur, cum lex non esset.” Non enim [21] ait: Non erat, Sed: non deputabatur. Neque cum lex data est, ablatum [22] est, Sed deputari cepit i. e. apparere. Non ergo putemus “vsque ad legem” [23] ita dictum esse, quasi iam sub lege non esset peccatum, Sed Sic dictum [24] est “vsque ad legem”, vt totum legis tempus annumeret vsque ad finem [25] legis, qui est Christus.’

c

³ [26] Et sic B. Aug⌊ustinus illud ‘Vsque ad legem’ cum illa affirmatione [27] ‘Erat peccatum’ accipit. Quia tunc necessarium est dicere, vt ipse dicit, [28] Quod peccatum non tantum vsque ad legem erat, Sed multo magis [29] sub lege, que intrauit, vt abundaret delictum. Sed si accipiatur cum [30] ista negatione ‘Non deputabatur’, tunc non est necessaria ista violentia [31] super istud ‘Vsque ad legem’, quod vtique finem indicat, Vt sit sensus: [32] Vsque ad legem peccatum (quod in mundo tamen erat semper) non [33] imputabatur, q. d. tam diu non fuit Imputatum et cognitum, donec (W316) [1] lex veniret, que non ipsum in esse, Quia iam erat, Sed in cognosci produxit.

c

⁴  [2] Vel sic: ‘Vsque ad legem peccatum Erat in mundo’, i. e. solummodo [3] erat, tantum in esse suit, Sed per legem vltra hoc, quod erat et [4] manebat, insuper agnoscebatur. Et sic non intelligitur peccatum vsque [5] ad legem fuisse et tunc cessasse, Sed cognitionem sui accepisse, quam [6] prius non habuit. Et hunc sensum clare satis dant Verba Apostoli: ‘Sed [7] peccatum non deputabatur, cum lex non esset’, q. d. per legem, ad [8] quam vsque fuit, non est ablatum, Sed deputatum.

c

⁵ [9] Regnauit Mors [5, 14].

[10] Q. d. pȩna mortis fuit nota et cognita experimentaliter omnibus, [11] non causa mortis, peccatum. Hic iterum non debet intelligi, Quod [12] mors tantum vsque ad Mosen regnauerit, cum et Moses mortuus sit et [13] omnes vsque in finem mundi; precipue in reprobis manet regnum mortis. [14] ‘Sed regnauit vsque ad Mosen’, i. e. vsque ad Mosen non cognoscebatur, [15] quare et vnde mors regnaret.

c

⁶  Hoc regnum autem b. Aug⌊ustinus [16] vt supra Sic intelligit: ‘Quando ita dominatur in hominibus reatus [17] peccati, Vt eos ad vitam ȩternam, que vere vita est, venire non sinat, [18] sed ad secundam etiam (que pȩnaliter ȩterna est) mortem trahat.’

c

⁷  [19] In Similitudinem preuaricationis Adȩ [5, 14].

[20] B. Aug⌊ustinus Vbi supra sic Exponit i. e. in eos, qui nondum sua [21] et propria voluntate peccauerunt sicut ille. Et sic etiam B. Ambro⌊sius [22] intelligit, Qui illud ‘in similitudinem’ refert ad proximum verbum [23] | ‘non | peccauerunt’, alioquin nisi Apostolus determinasset hoc verbum [24] ‘Non peccauerunt’, sibi contradixisset superius: ‘In quo omnes peccauerunt’.

c

⁸  [25] Quomodo enim omnes peccauerunt et non peccauerunt aliqui, [26] Nisi Quod omnes peccauerunt in Adam et peccato Adȩ, Sed non omnes [27] peccauerunt in similitudinem peccati Adȩ, immo preuaricationis Adȩ? [28] Quasi aliud sit peccatum et preuaricatio, quia peccatum vt reatus manet, [29] preuaricatio autem vt actus transit. Ergo peccauerunt omnes non [30] actu, Sed reatu eodem, Solus autem Adam actu et reatu simul quoad [31] primum peccatum. (W317)

c

⁹  [1] Stapulensis autem Aliter hic sentit Et contradictionem illam ‘In [2] Bl. 79b. quo omnes peccauerunt’, Et *‘Qui non peccauerunt’ aliter conciliat. [3] Sed dubito, | immo timeo, | ne male conciliet. Illud autem, quod ait [4] ‘In similitudinem’ referri ad verbum ‘Regnauit’ propter Iohann⌊em [5] Crisost⌊omum admitto, Qui et ipse hunc Locum sic exponit dicens: [6] ‘Quomodo regnauit? In similitudinem transgressionis Adȩ.’ Et sic illud [7] ‘Etiam in eos, qui non peccauerunt’ in parenthesi positum accipit.

c

¹⁰ Et [8] tunc illud ‘Non peccauerunt’ intelligendum est scil. proprio peccato et [9] strictius, quam supra | dixit |: ‘in quo omnes peccauerunt’. Sicut idem [10] doctor de paruulis dicit: ‘Quapropter et infantes baptisamus, quamuis [11] peccata non habentes’ sc. propria, Vt B. Aug⌊ustinus ex eodem auctore [12] probat li. 2. contra Iulianum latissime.

c

¹¹  [13] Qui est forma futuri [5, 14].

[14] Hoc Chrisost⌊omus referente b. Aug⌊ustino sic: ‘In similitudinem’, [15] inquit, ‘transgressionis Adȩ, qui est forma futuri, propterea et forma [16] est Christi Adam. Quomodo est forma? aiunt. Quoniam Sicut ille ex [17] semet nascentibus, quamuis non manducauerint de ligno, factus est [18] causa mortis, que per cibum inducta est, Ita et Christus iis, qui ex ipso [19] sunt, tametsi nihil Iuste egerint, factus est prouisor Iustitiȩ, quam per [20] crucem nobis omnibus condonauit.’

c

¹² AErgo Similitudo preuaricationis [21] Adȩ in nobis est, quia morimur, quasi similiter peccassemus. Et [22] similitudo Iustificationis Christi in nobis est, quia viuimus, quasi similiter [23] Iustitiam fecissemus. Ideo propter hanc similitudinem Adam ‘est [24] forma futuri’ post eum Christi. Immo Vt Christus hanc similitudinem [25] auferret et nobis suam daret, ‘factus est in similitudinem hominum’, [26] Phil. 2., Et missus a patre ‘in similitudinem carnis peccati’. Et ita [27] ‘sicut in Adam omnes moriuntur, Ita et in Christo omnes viuificabuntur’. [28] Vnde iam magis Accedo Chrisost⌊omo, Quod ‘in similitudinem’ ad verbum [29] ‘regnauit’ referendum sit. (W318)

c

¹³ [1] Sed non sicut delictum, ita et donum [5, 15].

[2] Chrisos⌊tomus Sic: ‘Si tibi dixerit Iudȩus: quomodo vnius virtute [3] Christi mundus saluatus est? potes ei dicere: Quomodo vno inobediente [4] Adam mundus damnatus est? Quamquam non sint paria gratia atque [5] peccatum Neque ȩqualia sint mors et vita Neque ȩqualis Deus ac diabolus.’ [6] ‘Si enim peccatum valuit et peccatum vnius hominis, Gratia [7] Dei et gratia vnius hominis quomodo non amplius preualebit? Multo [8] enim hoc rationabilius. Nam alium pro alio damnari non valde videtur [9] habere rationem. Alium autem pro alio saluari et decentius magis ac [10] rationabilius apparet.’

c

¹⁴  [11] Gratia Dei et donum in gratia [5, 15].

[12] Gratiam et donum, quasi differant, Apostolus copulat, Sed hoc ideo [13] facit, Vt formam futuri, quam dixit, clare ostendat, Scil. quia licet ex [14] Deo Iustificemur et gratiam accipiamus, Eam tamen gratiam non [15] merito nostro accipimus, Sed est donum, Quod Christo dedit pater hominibus [16] dare, secundum illud Eph. 4.: ‘ascendens in altum captiuam [17] duxit captiuitatem, dedit dona hominibus.’

c

¹⁵ Hȩc ergo dona sunt gratiȩ [18] Dei, quȩ a patre accepit per meritum et gratiam suam personalem, vt [19] daret nobis, Vt Act. 2.: ‘Accepta promissione spiritus sancti a patre [20] effudit hoc donum, quod videtis.’ Sensus ergo: ‘Gratia Dei’ (qua nos [21] Iustificat, immo que est in Christo sicut in principio, Vt peccatum hominis [22] in Adam) ‘et donum’, sc. quod diffundit Christus a patre in suos [23] credentes.

c

¹⁶   Quod donum ‘in gratia vnius hominis’ i. e. merito et gratia [24] personali, qua Deo placuit, Vt donum illud daret nobis. Illud ‘in gratia [25] vnius’ de personali gratia Christi intelligitur, respondenter ad peccatum [26] proprium et personale Adȩ, ‘donum’ autem ipsa Iustitia nobis donata. [27] Bl. 80. Sic et peccatum originis (si liceret dicere) donum est in peccato *vnius [28] hominis Adȩ. ‘Gratia Dei’ autem et ‘donum’ idem sunt sc. ipsa Iustitia [29] gratis donata per Christum. Et addit eam Gratiam, quia et amicis [30] donari consueuerunt. Sed hoc donum etiam inimicis ex misericordia [31] donatum est, Quia non fuerunt digni hoc dono nisi misericordia et [32] gratia Dei digni facti ac reputati.

c

¹⁷ [1] Lex subintrauit [5, 20].

[2] Aptissimum verbum ‘subintrauit’, q. d. peccatum intrauit et lex [3] subintrauit, i. e. post peccatum etiam intrauit ipsa ac sic peccatum non [4] est ablatum per legem, Quia Subintrasse legem significat peccatum, [5] quod intrauit, permansisse, immo auctum esse. Quia peccatum intrauit [6] et peccatum lex secuta est ipsum irritans precipiendo contraria et prohibendo [7] volita. Ideo ait: Vt abundaret peccatum. Quȩ oratio non est [8] causalis, Sed consecutiua, Quia Coniunctio ‘Vt’ dicit sequelam, non causam [9] finalem legis.

c

¹⁸   Non enim lex propter peccatum, licet et hoc ipsum [10] Gal. 3. dicat: ‘Quid igitur lex? propter transgressionem posita est, [11] donec veniret semen, cui promiserat.’ Sic hic: ‘Vt abundaret’ i. e. propter [12] peccatum etc. Est ergo sensus, Quod per transgressionem legis cognitum [13] est peccatum illud primum, Ideo propter transgressionem, non vt transgressio [14] fieret, Sed quia necessario sequebatur ad positionem legis, vt [15] per hanc transgressionem legis disceretur peccatum infirmitatis, cecitatis, [16] concupiscentiȩ. Non enim erat necesse legem propter transgressionem [17] poni, cum etiam si hoc non intenderetur et lex non propter transgressionem [18] poneretur, nihilominus sequeretur transgressio legis, cum sine [19] gratia non sit possibile concupiscentiam superare et destruere corpus [20] peccati.

c

¹⁹  Et nihil aliud ista affirmatiua: ‘Lex intrauit, Vt abundaret [21] delictum’ quam hanc negatiuam intendit: lex non viuificauit, Lex [22] non tulit peccatum, Seu lex non intrauit, vt tolleret peccatum, vt viuificaret. [23] Ad quam necessario sequitur hȩc affirmatiua: ergo intrauit ad [24] augmentum peccati. Quod est verum, vt sit sensus: Lex venit et factum [25] est sine vitio legis, sine intentione legislatoris, vt ad augmentum [26] peccati venerit, Sed factum est vitio concupiscentiȩ, que non potuit [27] legem implere.

c

²⁰ Vnde b. Aug⌊ustinus li⌊bro super propositiones huius [28] Epistolȩ: ‘Ipso Verbo satis significauit nescisse Iudȩos, qua dispensatione [29] lex data sit. Data est enim non, vt viuificet — gratia enim sola [30] viuificat per fidem — Sed ad ostendendum, quantis et quam arctis vinculis [31] peccatorum constricti tenerentur, qui legem de suis viribus implendam [32] presumebant.’ Et iste modus frequens est vsu loquendi, Vt [33] cum medicus et consolator ad ȩgrotum venit; Vbi cum frustrata spe [34] ȩgroti medicus non potest auxiliari, potest dicere ȩgrotus: Non ad (W320) [1] consolationem, Sed ad maiorem desperationem mihi venisti.

c

²¹  Ita et ex [2] lege, quam humanum genus desiderauit vehementissime (Vt patet in [3] omnibus philosophis et veritatis inquisitoribus), non auxilium et remedium, [4] Sed magis incrementum morbi accepit, Vt figurat Mulier illa [5] Euangelica Emorrhoissa, que in medicos omni substantia erogata semper [6] peius habuit. Vnde vigilantissimo Verbo ait: ‘Intrauit, vt’, q. d. Deus [7] non eam posuit ad hoc, Sed factum est lege intrante, ‘Vt abundaret [8] delictum’.

c

²² [9] Bl. 80 b. *Capitt. Sextum.

[10] Qui enim mortui sumus peccato [6, 2].

[11] B. Aug⌊ustinus super hunc locum: ‘Omnino ex isto loco eum describit, [12] qui sub gratia constitutus est, Vbi homo iam mente seruit legi [13] Dei, quamuis carne seruiat legi peccati.’ Et prosequitur exponens hanc [14] vtranque seruitutem legis et peccati dicens: ‘Non enim obaudit desiderio [15] peccati, quamuis adhuc sollicitent concupiscentiȩ et prouocent ad [16] consensionem, donec Viuificetur etiam corpus et “absorbeatur mors in [17] victoria”. Quia ergo non consentimus desideriis prauis, in gratia sumus [18] et “non regnat peccatum in nostro corpore”. Cui autem dominatur peccatum, [19] quamuis peccato resistat, adhuc sub lege est, non sub gratia.’

c

²³ [20] Ex quibus verbis clare patet Intelligentia verborum Apostoli. Quia [21] omnes iste propositiones: | 1. | Mortuum esse peccato; | 2. | Viuere [22] autem Deo; | 3. | Seruire mente legi Dei et carne legi peccati, [23] Non est aliud quam non consentire concupiscentiis et peccato, licet [24] peccatum maneat. Idem est | 4. | peccatum non dominari, non [25] regnare, Sed | 5. | Iustitiam regnare etc. Vnde infra c. 13.: ‘Et [26] carnis | curam | ne fȩceritis in desideriis’, q. d. desideria peccati, que [27] et ipsa peccatum sunt scil. originale et reliquum hȩreditatis paternȩ ex [28] Adam, manent, Sed ne obediatis eis. Item, Vt destruatur corpus peccati, [29] quod fit per non-consensionem et repugnantiam spiritus. (W321)

c

²⁴ [1] Corol⌊larium.

[2] Vsque ad finem Vitȩ sumus in peccatis. Quia hic b. Aug⌊ustinus [3] dicit: ‘Donec viuificetur corpus et absorbeatur mors in victoria, sollicitant [4] concupiscentie.’ Item Gal. 5.: ‘Spiritus concupiscit aduersus carnem [5] et caro aduersus spiritum. Hȩc enim sibi inuicem aduersantur, vt [6] non, quȩcunque vultis, illa faciatis.’

c

²⁵  Et infra 7.: ‘Quod volo bonum, [7] non facio, quod nolo malum, hoc facio’ etc. Item Iacob. 4.: ‘Vnde [8] bella et lites in vobis? Nonne ex concupiscentiis vestris, quȩ militant [9] in membris vestris?’ Et 1. Pe. 2.: ‘Abstinete a carnalibus desideriis, [10] quȩ militant aduersus animam.’ Sic itaque omnes Apostoli et sancti [11] confitentur peccatum et concupiscentiam in nobis manere, donec corpus [12] in cinerem resoluatur et aliud resuscitetur sine concupiscentia et peccato, [13] Vt 1. Pet. vlt⌊imo: ‘Nouos Vero cȩlos et nouam terram et promissa [14] ipsius expectamus, in quibus Iustitia habitat’, q. d. quia in ista peccatum [15] habitat.

c

²⁶ Sicut et Iere. 18. de figulo vas fractum in aliud reparante Dominus [16] dicit se similiter facturum. Odit enim Dominus corpus peccati [17] et parat illud reficere in aliud; ideo et nobis ipsum odire precipit et [18] destruere ac mortificare et petere exitum ab ipso et ‘aduenire regnum eius’. [19] Sed hoc odium et hȩc resistentia corporis peccati non est leuis, Sed [20] laboriosissima, Ad quam necessaria sunt tot opera penitentiȩ, quot fieri [21] possunt, prȩsertim Cautela ocii.

c

²⁷ [22] In Morte ipsius baptisati Sumus [6, 3].

[23] B. Aug⌊ustinus li. 4. [de] tri⌊nitate c. 3.: ‘Duplȩ morti nostrȩ Saluator [24] impendit simplam suam et ad faciendam vtranque resuscitationem nostram [25] in sacramento et exemplo preposuit et proposuit vnam suam. Indutus [26] enim carne mortali et ea sola moriens, sola resurgens, ea sola nobis ad [27] vtrunque concinit, cum in ea fieret interioris hominis sacramentum, [28] Bl. 81. *exterioris exemplum. Interioris hominis sacramento illa vox data est: [29] “Scientes, quoniam vetus noster homo simul crucifixus est cum illo, vt (W322) [1] destruatur corpus peccati.” Ad exemplum vero pertinet illud (Matt. 10.): [2] “Nolite timere eos, qui occidunt corpus.”

c

²⁸  Ad quod per talem suam mortem [3] maxime hortatus est suos.’ Resurrectio vero corporis Domini ad [4] sacramentum interioris hominis pertinere ostenditur per illud Apostoli [5] | Col. 3.|: ‘Si consurrexistis cum Christo, que sursum sunt querite.’ Ad [6] exemplum vero illud: ‘Capillus capitis vestri non peribit’, et quod ostendit [7] corpus suum discipulis post resurrectionem. Sic itaque de morte et resurrectione [8] Christi Apostolus hoc loco quoad sacramentum loquitur, non [9] quoad exemplum.

c

²⁹ D[10] Vnde Notandum,

[11] Quod duplex est mors sc. Naturȩ seu melius temporalis et ȩterna. [12] Temporalis est solutio corporis et animȩ. Sed hȩc mors est figura, similitudo, [13] et velut mors picta in pariete quoad ȩternam, || que et spiritualis, [14] ||

c

³⁰ Vnde et in Scrip⌊tura frequentissime Somnus, quies, dormitio [15] [1.] vocatur. Aeterna mors est duplex. Alia bona et optima, Quȩ est [16] mors peccati et mors mortis, Qua anima soluitur et separatur a peccato [17] et corpus a corruptione et per gratiam et gloriam copulatur Deo viuenti. [18] Hȩc autem est propriissime mors, || quia in omnibus aliis mortibus manet [19] aliquid mixtum Vitȩ preterquam in ista, Vbi est purissima Vita solum, [20] quia ȩterna. ||

c

³¹ Quia huic soli conueniunt absolute et perfecte conditiones [21] mortis et in hac sola totum perit et in nihilum sempiternum perit, quicquid [22] sic moritur, et nunquam reuertitur aliquid ex eo, || immo quia et [23] ȩternam mortem mortificat. || Sic moritur peccatum et peccator, quando [24] Iustificatur, Quia peccatum non reuertitur inȩternum, Vt hic Apostolus [25] dicit: ‘Christus iam non moritur’ etc. Et hȩc principalissime est intenta [26] in Scrip⌊tura.

c

³² Quia Deus instituit tollere per Christum, Quicquid diabolus [27] intulit per Adam. Intulit autem diabolus peccatum et mortem. (W323) [1] Ideo Deus contulit mortem mortis et peccatum peccati, venenum veneni, [2] | captiuitatem captiuitatis. |

c

³³ Sicut ait per Oseam: ‘Ero mors [3] tua, o mors, morsus tuus ero, inferne.’ Hȩc est figurata in omnibus [4] Bellis filiorum Israel olim in lege Gentes occidentium. [5] [2.] Alia est ȩterna et pessima, que est damnatorum, Vbi non peccatum [6] et peccator moritur homine saluo, Sed homo moritur peccato inȩternum [7] viuo et manente. Hȩc est ‘mors peccatoris pessima’. Apostolus autem [8] sacramentaliter de morte Christi loquens de Secunda spirituali loquitur [9] et sic facile nunc patent eius verba.

c

³⁴ [10] Dixi ‘peccatum peccati’. Quid hoc? Peccatum peccati Est agere [11] contra legem peccati et transgredi legem membrorum et peccare contra [12] concupiscentias carnis, quod est peccatum optimum. Sicut Mors mortis [13] est agere contra mortem, i. e. vita, ita peccatum peccati Est Iustitia. [14] Vnde Ecclesiasticus: ‘Melior est iniquitas viri quam mulier bene faciens’, [15] i. e. melius est, quod spiritus transgrediatur legem carnis et faciat contraria [16] carni, quam quod caro faciat secundum suam legem.

c

³⁵ Hȩc sunt [17] opera Domini, in quibus delectatur et delectare nos facit, Sicut Scriptum [18] est: ‘Delectabitur Dominus in operibus suis.’ Et infra 7.: ‘Et de peccato [19] Bl. 81b. damnauit peccatum.’ *Istis autem Negatiuis orationibus, que sunt [20] multo quam affirmatiue dulciores, vtitur spiritus ad expressionem [21] ȩternitatum eorum, de quibus loquitur. Quia Mortem occidi est mortem [22] non reuerti, Et captiuitatem captiuari Est captiuitatem nunquam [23] reuerti.

c

³⁶ Que expressio per affirmatiua non potest fieri. Nam Vita potest [24] intelligi sine ȩternitate. Sic et ibi: ‘Deus noster, Deus saluos faciendi, [25] et Domini, Domini exitus mortis’ potius quam introitus vitȩ. Quia [26] introitus vitȩ potest in exitum vitȩ fieri, immo necessario fit, Sed ‘exitus [27] mortis’ est in vitam sine morte introire. Et hȩc sunt ‘Voluntates (W324) [1] Christi’, de quibus psalmo 15.: ‘Sanctis, qui sunt in terra, mirificauit [2] omnes voluntates meas in eis.’ Et psalmo 110.: ‘Magna opera Domini, [3] exquisita in omnes voluntates eius.’

c

³⁷ [4] Consepulti enim sumus [6, 4].

[5] In homine Spirituali omnia debent eodem modo apparere in opinione [6] hominum et suiipsius, quo Christus sepultus et mortuus apparuit [7, 8] in oculis Iudȩorum. Ipse enim precinit nobis, vt ei per omnia respondeamus.

c

³⁸ [9] Primo Mortuus Christus amplius nihil sensit eorum, que fiebant [10] foris, Licet esset adhuc foris. Ita homo spiritualis, licet sensibus sit prȩsens [11] in omnibus, tamen corde omnino est auersus et mortuus omnibus. Hoc [12] fit, quando homo ex totis medullis fastidit omnia, que sunt huius vitȩ, [13] immo quando ab omnibus in hac vita agentibus fastiditus patientiam [14] habet cum gaudio et gloriatur se esse velut mortuum cadauer, et ‘purgamentum [15] ac peripsima huius mundi’, Vt Apostolus dicit.

c

³⁹ Sed Notandum, [16] Quod non omnes in hac perfectione necessarium est reperiri [17] statim, cum baptisati sunt in mortem huiusmodi. Baptisati enim sunt [18] ‘in mortem’ i. e. ad mortem, hoc est, inceperunt agere, vt mortem [19] | istam | assequantur et hanc metam suam attingant. Sicut enim licet [20] ad vitam ȩternam baptisentur et ad regnum cȩlorum, non tamen statim [21] habent eius summam, Sed inceperunt agere, Vt ad illud perueniant — [22] Ordinatur enim Baptismus ad istam mortem et per eam ad vitam — [23] Ideo necessarium est in ordine huiusmodi inueniri.

c

⁴⁰ [24] Vnde tria genera sunt in isto ordine. Primi sunt Impatientes crucis [25] et mortificationis huiusmodi et nolunt mori. Hii ad Latronem pertinent [26] sinistrum, Quia blasphemant Christum, saltem corde et opere. Alii [27] vero patiuntur, sed cum multo sensu et difficultate ac gemitu, Sed tamen [28] superant, Vt saltem patienter moriantur. Durum est iis contemni et [29] fastidiri ab omnibus. Hii ad latronem dexterum pertinent, immo et [30] Christus adhuc dolens et sentiens eos in suo corpore portauit. Tercii [31] autem, qui, Vt dixi, cum gaudio ingrediuntur hanc mortem, quos Christus [32] cum Valido clamore vt fortissimus Gygas moriens significauit. (W325)

c

⁴¹ [1] Vetus homo [6, 6].

[2] ‘Vetus homo’ Est, qualis ex Adam natus est, non secundum naturam, [3] Sed secundum vitium naturȩ. Natura enim bona est, Sed vitium [4] malum. Non autem ‘vetus homo’ tantum dicitur, quia opera carnis [5] operatur, Sed etiam magis, dum Iuste agit et Sapientiam tractat ac [6] in omnibus spiritualibus bonis se exercet, immo dum etiam ipsum Deum [7] diligit et colit.

c

⁴² Ratio est, Quia in iis omnibus fruitur donis Dei et vtitur [8] Deo. Nec potest ab hac peruersitate abusus sui (que in Scripturis vocatur [9] curuitas, iniquitas et peruersitas) nisi per gratiam Dei erigi. Prouer. [10] | Ecclesiastis | 1.: ‘Peruersi difficile corriguntur’, quod non tantum [11] Bl. 82. propter pertinaciam peruersorum dicitur, Sed * magis propter profundissimam [12] infectionem huius paterni vitii et originalis veneni, quo etiam [13] in ipso Deo per amorem concupiscentiȩ querit homo, que sua sunt.

c

⁴³ [14] Psalmo 71.: ‘Ex vsuris et iniquitate redimet animas eorum.’Denique [15] ista iniquitas tam profunda est, Vt etiam ignoretur ab omnibus eius [16] profunditas, et per misericordiam Dei in Scripturis non ipsa, Sed amor [17] eius tantum redarguitur. Psalmo 10.: ‘Qui autem diligit iniquitatem, [18] odit animam eius.’ Et psalmo 31.: ‘Pro hac’ sc. Iniquitate ‘orabit ad [19] et omnis sanctus’, quia scil. odit eam. Et hȩ est figurata in Curuitate [20] mulieris illius euangelicȩ, quam diabolus Satan 18 annis captiuam [21] tenuerat, vt dixit Saluator.

c

⁴⁴ [22] Vt destruatur corpus peccati [6, 6].

[23] ‘Destruere’ hoc loco spiritualiter accipitur. Nam si de corporali [24] destructione loqui vellet, non esset necessarium pro ista veterem hominem (W326) [1] crucifigi. Quia corporaliter destruetur, siue velimus nolimus, [2] etiam in iis, quorum vetus homo non crucifigitur. Quare quod necessitas [3] est, non potest preceptum aut consilium esse.

c

⁴⁵ Vnde et secundum b. Aug⌊ustinum [4] Hanc destructionem ipse Apostolus exponens sequitur, Vt ‘non [5] vltra seruiamus peccato’. Exposuit (inquit b. Aug⌊ustinus), quod dixit: [6] ‘Vt destruatur corpus peccati’. Igitur destrui corpus peccati Est concupiscentias [7] carnis et veteris hominis frangi laboribus penitentie et [8] crucis ac sic de die in diem minui eas et mortificari. Vt Col. 3.: ‘Mortificate [9] membra vestra, que sunt super terram.’ Sicut Ibidem clarissime [10] vtrunque hominem describit, nouum et veterem.

c

⁴⁶ [11] De hac destructione sunt aliqui titulorum psalm⌊orum: ‘Ne disperdat.’ [12] Et eodem psalmo: ‘Deus, repulisti nos et destruxisti nos.’ Et Iere.:‘Vt [13] destruas, disperdas et euellas.’

c

⁴⁷ [14] ‘Corpus’ ergo ‘peccati’ Non aliquod mysticum intelligi debet, Vt [15] multi fingunt ‘Corpus peccati’ i. e. cumulum totum malorum operum, [16] Sed ipsum hoc corpus, quod portamus. Quod dicitur ‘corpus peccati’, [17] Quia contra spiritum inclinat ad peccatum. Et semen diaboli in ipso est, [18] Vnde Dominus Gen. 3.: ‘Inimicitias | ponam | inter semen tuum et [19] semen illius.’ Semen mulieris Est verbum Dei in Ecclesia, quod inclinat [20] | ad | Iustitiam et bona.

c

⁴⁸ Semen diaboli est ipsum peccatum, fomes, [21] concupiscentia in carne. Et istȩ Inimicitiȩ aguntur assidue, secundum [22] Apostolum Gal. 5.: ‘Caro concupiscit aduersus spiritum et spiritus aduersus [23] carnem.’ Caro habet semen diaboli et querit parere et fructificare [24] peccatum. Sed spiritus habet semen Dei et parere ac fructificare querit [25] Iustitiam. Et sic hȩc duo ‘sibi inuicem aduersantur, Vt non ea, que [26] vultis, faciatis’.

c

⁴⁹ [27] Quod autem mortuum est peccato [6, 10].

[28] Sententia est, Quod mors illa spiritualis est solummodo semel subeunda. [29] Quia qui sic moritur, inȩternum viuit. Ideo non est redeundum (W327) [1] ad peccatum, vt iterum moriatur peccato.

c

⁵⁰ Quod sic intelligitur contra [2] Nouatianos, Quod de necessitate et natura spiritualis vitȩ semel apprehensȩ [3] est, quod sit ȩterna. Quia non eam mors finit Inuitam, sicut istam [4] vitam corporalem, Sed est inceptio vitȩ ȩternȩ. Vnde Io. 6.: ‘Qui credit [5] in me, non morietur inȩternum’, i. e. quamdiu ab ista vita volens non [6] auertitur, non potest mori. Quȩ in futuro sic confirmabitur, vt etiam [7, 8] auerti nullus possit, quod nullus velit ȩterne voluntatis firmissima perfectione.

c

⁵¹ [9] Bl. 82b. * Sicut enim Radius solis est ȩternus, quia sol ȩternus, Ita Vita [10] Spiritualis est ȩterna, quia Christus ȩternus est, qui est vita nostra, qui [11] per fidem in nos per radios gratiȩ suȩ influit et manet. Quare sicut [12] Christus ȩternus, ita et gratia ex eo fluens est de natura sua ȩterna. [13] Quod autem homo rursum peccat, non ideo moritur vita eius spiritualis, [14] Sed ipse ab ea recedit et moritur, illa manente in Christo ȩterna.

c

⁵² [15] Hoc est, Quod hic dicit: ‘Si autem mortui sumus cum Christo, credimus, [16] quia et viuemus cum illo.’ Quomodo viuemus? ‘Scientes’, inquit, ‘Quia [17] Christus resurgens ex mortuis iam non moritur.’ Ita etiam, ‘quod mortuum [18] est peccato, mortuum est semel’. Quia habet Christum, qui vltra [19] non moritur, quare et ipse vltra non moritur, Sed viuit cum Christo inȩternum. [20] Vnde et non nisi semel baptisamur, quo Christi vitam assequimur, [21] Licet sepius cadamus et resurgamus, quia Vitam Christi sepius [22] repetere licet, non autem nisi semel initiari potest, Sicut Qui nunquam [23] diues fuit, semel tantum incipit diues fieri, licet sepius depauperari et [24] diuitias repetere possit.

c

⁵³ c[25] Quod autem viuit, Viuit Deo [6, 10].

[26] Deo autem non viuit, nisi quod ȩternaliter et spiritualiter viuit, quia [27] Deus ȩternus est et spiritus, coram quo nihil, nisi quod spirituale et (W328) [1] ȩternum est, reputatur, Caro autem et temporalia nihil apud eum sunt. [2] Ideo cum sit ista Vita ȩterna, necesse est, vt tantum semel quis moriatur, [3] qui peccato moritur, cum istam mortem peccati non nisi ȩterna vita [4] sequatur, in qua non potest esse mors, alioquin ȩterna non esset. Nec [5] potest amplius mori peccato, qui mortuus est peccato semel, Quia secuta est [6] Iustitia ȩterna, que nunquam amplius peccat. Coroll⌊arium sequitur,

c

⁵⁴ [7] Quod Heresis Nouatiana false hunc textum intellexit, quasi lapsis [8] non sit spes resurgendi, quia semel moriendum est peccato. Quia Istud [9] ‘semel’ non determinat numerum | penitentiȩ |, Sed commendat ȩternitatem [10] gratiȩ || et abnegat alietatem Iustitiȩ ||, Vt sit sensus, Quod [11] quicunque baptisatus fuerit vel penituerit, iam ita peccatum euasit et [12] Iustitiam acquisiuit, Vt inȩternum amplius non sit necesse peccatum [13] euadere aliud aut Iustitiam aliam | acquirere |.

c

⁵⁵ Sed hȩc vnica et sola [14] satis est inȩternum. Quod in Iustitiis hominum nullo modo fit, Vbi [15] secundum Morales vna virtute acquisita adhuc aliȩ quoque restant [16] acquirendȩ. Non autem est sensus, Quod qui semel acquisiuit, si amittat, [17] amplius non possit acquirere. Quia Scriptura contradicit huic errori, [18] Prouer.: ‘Septies in die cadit Iustus et toties resurgit.’

c

⁵⁶  Et Dominus ad [19] Petrum: ‘Non dico tibi: septies, Sed septuagies septies.’ Igitur, Vt dixi, [20] Istud ‘Semel’ non exprimit vel negat Numerum vicissitudinis, Sed numerum [21] alietatis, Vel potius commendat ȩternitatem Iustitiȩ, quȩ in hac [22] vita non obstante ȩternitate eius nunc amitti nunc requiri sepissime [23] potest. Nam et B. Petrus post missionem spiritus sancti peccauit in [24] simulatione, Vt Gal. 2., quȩ certissime fuit peccatum mortale, quia contra [25] euangelium et salutem animȩ, cum Apostolus ibidem expresse dicat, [26] Quod non secundum veritatem euangelii ageret.

⁵⁷ [27] Bl. 83. *Non enim sub lege estis [6, 14].

[28] Ergo Quicunque sub lege sunt, ipsis peccatum dominatur. Quod ex [29] supradictis satis patet in 3. c. Quia qui sine fide Christi est, etiamsi bene [30] operetur, semper tamen in peccatis est. Vnde Notandum, Quod Apostoli (W329) [1] modus loquendi propter nimiam proprietatem singularis et admirabilis [2] apparet non intelligentibus. ‘Esse’ enim ‘sub lege’ illi intelligunt idem, [3] quod legem habere, secundum quam viuendum est.

⁵⁸ Apostolus autem [4] ‘Esse sub lege’ intelligit idem, quod legem non implere, legis reum et [5] debitorem et transgressorem esse, Ita, Quod lex ius accusandi et damnandi [6] ipsum habet super ipsum et non habeat, quo satisfaciat legi aut [7] superet legem. Et sic dum lex dominatur, etiam peccatum dominatur [8] et captiuum tenet hominem. Vnde 1. Cor. 15.: ‘Stimulus autem mortis [9] peccatum est, Virtus vero peccati lex’ (i. e. peccatum ideo potens est [10] et dominatur, quia lex dominatur.

⁵⁹ ‘Virtus’ hic i. e. potentia dicitur, Vt [11] sic sit ordo: Peccatum est stimulus seu potentia mortis, per quod [12] mors potens est et dominatur), vt supra 5.: ‘per peccatum mors’ etc. [13] Lex autem est virtus seu potentia peccati, per quam peccatum manet [14] et dominatur. A quo dominio legis ac peccati nemo nisi per Christum [15] liberatur, Vt ibidem sequitur: ‘Deo autem gratias, qui dedit nobis [16] victoriam per Ihesum Christum Dominum nostrum.’ Et ipse Iohann. 6.: [17] ‘Si filius vos liberauerit, vere liberi eritis.’

⁶⁰ Et 16.: ‘In mundo pressuram [18] habebitis, Sed confidite, quia ego vici mundum.’ Et 1. Iohann. 1: ‘Hȩc [19] est victoria, que vincit mundum: fides vestra.’ || 4. c.: || ‘Quis enim vincit [20] mundum, nisi qui credit, quoniam Ihesus est filius Dei?’ Ideo hic [21] dicit, Quod possumus regnum peccati prohibere, quia ‘sumus non sub [22] lege, Sed sub gratia’. Quod totum dicitur, ‘vt destruatur corpus peccati’ [23] et perficiatur Iustitia incepta.

⁶¹ [24] In qua traditi estis [6, 17].

[25] Licet Aliqui id velint dictum intelligi per hipallagen pro eo, quod [26] est: Quȩ tradita est vobis, tamen Spiritus in Apostolo loquens non sine [27] consilio taliter est locutus. Quia Sapientia carnis aduersaria est verbo [28] Dei, Verbum autem Dei est immutabile et insuperabile. ideo necesse est [29] Sapientiam carnis mutari et suam formam relinquere ac formam verbi [30] suscipere.

⁶² Quod fit, dum per fidem seipsam captiuat et destruit, conformat (W330) [1] se verbo, credens verbum esse verum, se vero falsam. Sic ‘Verbum caro [2] factum est’ et ‘assumpsit formam serui’, vt caro verbum fiat et homo [3] formam assumat verbi; tunc, vt c. 3. dictum est, homo fit Iustus, verax, [4] sapiens, bonus, mitis, castus, sicut est verbum ipsum, cui se per fidem [5] conformat.

⁶³ Vnde Significantior est oratio: ‘In qua traditi estis’, quam: [6] Quȩ tradita est Vobis. Quia etiam impiis tradita est doctrina Euangelii, [7] qui tamen non se ei | tradunt aut | conformant; Sed ipsi non sunt traditi [8] in eam, quia non credunt vere et ex corde. Similis fere sententia [9] est ista ad Corint⌊hios: ‘Nunc autem cum cognoueritis, immo cum [10] cogniti sitis’, quomodo et hic potuit dicere: Quȩ tradita est vobis, immo [11] ‘in qua vos traditi estis’, | quod est fidelium proprie et sanctorum. Vide [12] infra c. 7., Quomodo nos morimur peccato et legi potius quam econtra. |

⁶⁴ [13] Bl. 83b. *Peccatum Vobis non dominabitur [6, 14].

[14] Hoc non solum de concupiscentia intelligitur, quoad bona et prospera [15] temporalia, Sed etiam de fuga, quoad mala et aduersa temporalia. [16] Habens enim Christum per veram fidem non cupit vlla bona mundi, [17] quantumlibet alliciant, || nec ipsam vitam, || Nec timet vlla mala, etiam [18] ipsam mortem, quantumlibet terreant.

⁶⁵ Stat autem firmus super firmam [19] petram nec sequitur mollia nec fugit dura, Non quod non tentetur ad [20] fugam nimio terrore aut ad concupiscentiam nimia blandicia (non enim [21] est insensibilis ad concupiscentiam et terrorem), Sed finaliter non consentit, [22] licet cum extremo labore et dolore | vix | resistat ac triumphet [23] secundum illud 1. Pet. 4.: ‘Iustus vix saluabitur.’ Et semper similior [24] est victo quam vincenti, dum tentatur et pugnat Iustus. Permittit enim [25] eum Dominus vsque ad extremum suum posse tentari et impugnari [26] Sicut Aurum in fornace. || Quia ‘non coronabitur, nisi qui legittime [27] certauerit.’ || (W331)

⁶⁶ [1] Corol⌊larium.

[2] [1.]

[3] Qui timet | plus quam Christum | mortem et diligit | plus | Vitam, [4] nondum habet Christum per veram fidem. Quia peccatum dominatur [5] ei et est sub lege. Sed hoc sane intelligendum, sicut ipsemet exponit [6] dicens | Iohann. 12. |: ‘Qui amat animam suam, perdet eam.’

⁶⁷ Et alibi: [7] ‘Qui amat patrem aut matrem plus quam me, non est me dignus.’ [8] Et ‘qui non accipit crucem suam et sequitur me, non est me dignus.’ [9] Non ergo facile est peccatum in seruitutem redigere. Immo nisi Dominus [10] esset in nobis, ‘qui fidelis, non permittit nos tentari supra quam [11] possumus’, vtique aqua absorberet nos. Incredulos autem permittit [12] tentari et cadere, immo iam ceciderunt et nunquam stant coram, Sed [13] stantibus et Inuocantibus per fidem fidelis est.

⁶⁸ [14] 2.

[15] Peccatum dum Impugnat et non dominatur, seruire cogitur sanctis, [16] vt infra: ‘Diligentibus Deum omnia cooperantur in bonum.’ Et Apostolus: [17] ‘Sed facit cum tentatione prouentum, vt possitis sustinere.’ [18] Sic Luxuria facit sua Impugnatione animan castiorem, Superbia humiliorem, [19] accidia vegetiorem, Auaritia liberaliorem, Iracundia mitiorem, [20] Gula abstinentiorem.

⁶⁹ Quia in iis omnibus crescit spirituali homini odium [21] magis ac magis contra illud, ad quod impugnatur. Ideo vtilissima est [22, 23] tentatio. Sic itaque In Corpore mortali dominatur, quando ei consentitur.

⁷⁰ [24] Sed seruit, quando ei resistitur, quia perficit odium iniquitatis et [25] amorem Iustitiȩ; In Corpore autem futuro et immortali neque dominabitur [26] neque regnabit neque seruiet. Videamus itaque mirabilem Dei [27] sapientiam, Quia per malum promouet bonum et per peccatum Iustitiam [28] perficit, Non solum in nobis, Sed et in aliis. Quia dat in peccatis [29] aliorum causam odiendi ac tollendi peccatum in proximo ac sic amorem [30] et pietatem exercendi, in nobis autem esuriendi Iustitiam et fastidiendi [31] iniustitiam, Si tamen Inuocemus eum ex fide pura et syncera. (W332)

⁷¹ [1] Bl. 84. *Arma iniquitatis peccato [6, 13].

[2] ‘Iniquitatis’ hic pro ‘Iniustitiȩ’ transfertur. Est autem ‘Iniustitia’ [3] tota ipsa generalis conuersatio incredulitatis, Sicut per contrarium: [4] Iustitia tota generalis conuersatio ex fide seu fides cum operibus suis, [5] sicut Iniustitia incredulitas cum operibus suis etiam bonis et sanctis.

⁷² [6] ‘Peccatum’ autem hic secundum b. Aug⌊ustinum de spi⌊ritu et lit⌊era [7] non pro opere peccati, Sed pro ipsa lege peccati seu lege membrorum, concupiscentia, [8] fomite, pronitate ad malum, difficultate ad bonum. Vult [9] ergo dicere Apostolus, Quod ‘peccato’ i. e. concupiscentiȩ et fomiti non [10] sunt membra concedenda, vt sic obediendo peccato fiant arma incredulitatis [11] et ex credentibus fiant increduli, dum opera incredulorum faciunt [12] secundum concupiscentias peccati. Sed obediendum est Deo, vt ‘membra [13] sint arma Iustitiȩ’ i. e. vitȩ fidei et credulitatis.

⁷³ [14] Humanum dico propter infirmitatem [6, 19].

[15] Quia supra dixit de perfecta mortificatione concupiscentiȩ ita, [16] vt nec in actum matrimonii consentiendum ei sit. Hic autem relaxat et [17] vult dicere: Si omnino propter infirmitatem carnis concupiscentiȩ cedendum, [18] extra tamen pollutionem et immundiciam fiat saltem in matrimonio [19] ex fide sanctificato, cum et Gentes, que homines sunt extra fidem, [20] humano more mundiciam eiusmodi seruent.

⁷⁴ Vnde huius textus eadem [21] est sententia breuiter posita, quam 1. Corinth. 7. per totum latius prosequitur [22] dicens: ‘Propter fornicationem vnusquisque vxorem suam habeat’ [23] etc. Et infra: ‘ne tentet vos Sathanas propter incontinentiam [24] vestram.’ Hoc est, quod hic dicit: ‘propter infirmitatem carnis vestrȩ’. [25] Item Quod ibi dicit: ‘Hoc autem dico secundum indulgentiam, [26] non secundum imperium’, hoc dicit hic: ‘Humanum dico’, q. d. non [27] precipio, vt vxorem ducat vnusquisque, Sed tantum, vt non fornicemini, [28] ‘propter infirmitatem carnis vestre’ i. e. Incontinentiam.

⁷⁵ Hoc est enim [29] humanum mandatum et multo inferius quam istud Consilium, de quo [30] dicit: ‘Volo autem omnes esse sicut meipsum’, Sed non omnes hoc possunt, [31] quia sequitur: ‘Sed vnusquisque proprium donum habet ex Deo, [32] alius quidem sic, alius vero sic.’ De tali consilio et perfecta mortificatione (333) [1] carnis et hic locutum se fuisse ostendit, cum hic rigorem illum [2] velut relaxans dicit: ‘Humanum dico’, q. d. Si non potestis continenter, [3] tamen caste agite, vt peccatum non regnet per pollutionem et immundiciam [4, 5] carnis in detrimentum fidei et Iustitiȩ et in augmentum iniustitiȩ.

⁷⁶ [6] Bl. 84b. *Seruire Immundiciȩ [6, 19].

[7] Conuertit Apostolus et non seruat antithesin, quia primo dicit: [8] ‘Immundiciȩ et Iniustitiȩ ad Iniustitiam’, postea dicit: Seruire Iustitiȩ [9] in sanctificationem i. e. mundiciam. || Vnde in Scrip⌊tura Vet⌊ere Sepius [10] dicitur ‘Sanctificate’, ‘Sanctificamini’ pro eo, quod est ‘mundamini’, [11] ‘Mundate’ sc. a carnalibus pollutionibus. ||

⁷⁷ Nam idem Vult per sanctificationem [12] et mundiciam intelligere, ipsam scil. corporis castitatem, [13] non quamcunque, Sed quȩ ex spiritu fidei sanctificante ab intra venit. [14] Gentilis enim castitas est, Sed non Sancta castitas seu sanctificatio, [15] Quia polluta est anima eorum. Vnde et hic prius dicit: ‘Seruire Iustitiȩ’ [16] et postea: ‘in sanctificationem.’ Quia per fidem prius anima castificanda [17] est, Vt sic anima sancta corpus mundum faciat propter Deum, [18] alioquin vana erit castitas.

⁷⁸ Sic Dominus ad hipocritas: ‘Hipocrita, [19] munda prius, quod intus, vt mundetur et quod deforis est,’ q. d. Si [20] intus mundus fueris, facile et velut sua sponte corpus et omnia foris [21] munda erunt. Si ergo seruiatur Iustitiȩ, iam talis seruitus secum affert [22] sanctificationem, Isa. 11.: ‘Et erit Iustitia cingulum lumborum eius et [23] fides cinctorium renum eius’, q. d. Qui credit et Iustus est in spiritu, [24] eo ipso iam luxuriam facile vincit et captiuat.

⁷⁹ [25] Econtra Qui seruit Immundiciȩ i. e. luxuriȩ et pollutioni corporis, [26] iam regnante peccato super ipsum fit Iniustus magis ac magis, quia [27] fide amissa iam incredulus est. (W334)

⁸⁰ [1] Bl. 85. *Capitulum Septimum.

[2] Quia Lex in homine dominatur [7, 1].

[3] Patet itaque, Quod Apostolus non methaphysice neque moraliter [4] de lege loquitur, Sed spiritualiter et theologice, vt supra satis dictum [5] est c. 4., scil. Quoad interiorem hominem et voluntatem respicit, non [6] quoad opera in exteriori homine respicit. Et suis familiaribus propositionibus [7] velut fundamentis atque principiis intellectis facilia sunt [8] omnia reliqua. Quarum prima est:

⁸¹ [9] Peccatum et ira est per legem. Ergo legi nullus moritur, nisi qui [10] peccato moritur, et quicunque peccato moritur, etiam legi moritur. Et [11] quam primum fit liber a peccato, etiam a lege liber est. Et Vbi fit seruus [12] peccati, etiam seruus fit legi, et ita dum peccatum dominatur et [13] regnat, etiam lex dominatur et regnat. Corol⌊larium.

⁸² [14] Modus loquendi Apostoli et modus methaphysicus seu moralis sunt [15] contrarii. Quia Apostolus loquitur, vt significet | sonet | hominem potius [16] aufferri peccato remanente | velut relicto | et hominem expurgari a [17] peccato | potius quam econtra |. Humanus autem sensus econtra peccatum [18] aufferri homine manente et hominem potius purgari loquitur.

⁸³ [19] Sed Apostoli sensus optime proprius et perfecte diuinus est. Sic enim et [20] Scrip⌊tura psalmo 80.: ‘Diuertit ab oneribus dorsum eius.’ Non ait: [21] diuertit onera a dorso eius. || Sic supra 6.: ‘in qua traditi estis.’ || Et [22] figura exodi, quia non abstulit Egyptios a filiis Israel, Sed eduxit Israel [23] ex Egypto remanente. Et psalmo 16.: ‘De reliquiis tuis preparabis [24] vultum eorum, quia pones eos dorsum.’

⁸⁴ Et ratio huius locutionis: Quia [25] gratia et spiritualis Iustitia ipsum hominem tollit et mutat et a peccatis [26] auertit, licet peccatum relinquat, Vt dum Iustificat spiritum, reliquit [27] concupiscentiam in carne | et in medio peccatorum in mundo |. || Et [28] iste modus Validissima machina est contra Iustitiarios. || Iustitia Vero (W335) [1] humana studet tollere et mutare peccata primum et conseruare ipsum [2] hominem; ideo non est Iustitia, Sed hipocrisis. Ergo donec homo [3] ipse viuit et non tollitur ac mutatur per renouationem gratiȩ, Nullis [4] operibus potest facere, Vt sub peccato et lege non sit.

⁸⁵ [5] Prima ergo propositio: ‘Peccatum per legem’, vt infra [6] sequitur. Et ideo lex est lex peccati i. e. viri, cui non moritur, [7] nisi qui peccato moritur. Homine autem a peccato mortificato et [8] ablato iam et peccatum pulcherrime est ablatum et mortuum. Homine [9] autem non mortificato et ablato vanissime peccatum auffertur et [10] mortificatur.

⁸⁶ Quare patet, Quod spiritualiter peccatum auferri (i. e. [11] voluntatem peccandi mortificari) intelligit Apostolus, illi autem methaphysice [12] opera peccati et concupiscentias volunt aufferri, Sicut a pariete [13] albedinem et ab aqua caliditatem. Vnde et Samuel 1. Reg. X.: ‘Et [14] mutaberis in virum alium’ i. e. hominem alium. Non ait: peccata tua [15] mutabuntur, Sed: tu prior mutaberis Et te mutato iam opera quoque [16] mutata erunt. Ideo mirabili stultitia hipocrite se affligunt multis [17] laboribus et in operibus mutandis student, antequam gratiam mutationis [18] suȩ proprie humiliter implorent. Ephe. 2.: ‘Ipsius enim sumus factura, [19] Bl. 85b. creati *in Christo Ihesu in operibus bonis.’ Non ait: Opera bona in nobis [20] creata. Et Iaco. 1.: ‘Vt initium essemus aliquod creature eius.’

⁸⁷ [21] Et ideo nisi ista mortificatio primum fiat, peccatum remanet, vt [22] dominetur, ac per hoc et lex, per quam peccatum dominatur. quia non [23] potest peccato non seruire, qui voluntate per spiritum non est viuificatus, [24] quantumlibet operetur bona, Sed fiet ei, sicut de eis dicitur [25] Prouer.: ‘Stultus affligetur doloribus.’

⁸⁸ [26] Ideo mirabili stultitia et Simianam fabulam agunt, qui opera sanctorum [27] volunt imitari et gloriantur de patribus ac maioribus suis, Vt (W336) [1] nunc religiosi. Sed stulti non primum spiritum eorum querunt, Vt similes [2] eorum sint, Sed vt similia eorum agant neglecto spiritu.

⁸⁹ Simili temeritate [3] aguntur Thomiste, Scotistȩ et aliȩ sectȩ, qui Scripta et verba [4] suorum authorum ita defendunt, Vt spiritum non solum contemnant [5] querere, Sed etiam nimio venerationis zelo extinguant, Satis arbitrati, [6] si Verba tantum teneant, etiam sine spiritu. Sicut et Iudȩi et omnes [7] superbi Scripturas sanctas satis putant esse intelligere, Et spiritum intelligentiȩ [8] et modum, quo vult intelligi, nihil curant. Ideo Isa. 11. [9] recte non ait: requiescet super eum sapientia etc., Sed ‘spiritus sapientiȩ’ [10] etc. Spiritus enim solus intelligit Scripturas recte et secundum Deum.

⁹⁰ [11] Alias autem, etsi intelligunt, non intelligunt, ‘Videntes non vident, Audientes [12] non audiunt’. Ita et isti hipocrite: Sancti non sunt sancti, Iusti [13] non sunt Iusti, Bona operantes non operantur bona.

⁹¹ [14] Primum itaque gratia est imploranda, Vt homo mutatus in spiritu [15] hilari corde et voluntario omnia velit et agat, non seruili timore aut [16] puerili cupiditate, Sed liberali et virili animo. Hoc autem solus agit [17] spiritus.

⁹² [18] Itaque et Vos [7, 4].

[19] B. Aug⌊ustinus hoc loco: ‘Tria sunt ibi: Anima tanquam mulier, [20] passiones peccatorum tanquam vir et lex tanquam lex viri.’ Et ‘aduertendum, [21] similitudinem in hoc differre, Quod non ibi peccatis mortuis [22] tanquam viro mortuo animam liberari dicit, Sed ipsam animam mori [23] peccato et liberari a lege et sit alterius’. quod quare faciat, dictum est.

⁹³ [24] Non in Vetustate Literȩ [7, 6].

[25] ‘Litera’ apud Apostolum Paulum Est non tantum figuralis Scriptura [26] aut doctrina legis, Sed prorsus omnis doctrina, quȩ precipit ea, [27] que sunt bonȩ vitȩ, siue sit euangelica siue Mosaica. Hȩc enim si cognoscantur [28] et memoria teneantur et non assit spiritus gratiȩ, sunt tantum [29] litera vacua et mors animȩ.

⁹⁴ Vnde B. Aug⌊ustinus de spi. et lit. c. 4.: [30] ‘Doctrina illa, quippe qua mandatum accipimus continenter recteque [31] viuendi, Litera est occidens, nisi assit spiritus viuificans. Non enim illo [32] solum modo intelligenda est ‘litera’, vt aliquod figurate Scriptum, quod [33] absurde sonat, si accipiamus, vt litera sonat, Sed etiam illo, eoque Vel (337) [1] maxime, quod apertissime dicit: “Concupiscentiam nesciebam esse peccatum, [2] nisi lex diceret: Non concupisces.”

⁹⁵ Non enim aliquid figurate hic [3] dicitur.’ Sed diffusius infra 14.: ‘Legem, ex qua neminem dicit Apostolus [4] Bl. 86. Iustificari, non tantum in illis sacramentis, quȩ habuerunt *promissiuas [5] figuras, verum etiam in operibus illis vult intelligi, que quisquis [6] fȩcerit, Iuste viuit.’ ‘euidentius autem ad Corinthios, vbi ait: “Litera [7] occidit, spiritus viuificat”, non aliam vult intelligi Literam quam [8] ipsum decalogum in illis duabus tabulis scriptum.’ Et cȩtera. Coroll⌊arium [9] Sequitur,

⁹⁶ [10] Quod Moralis intelligentia Scripturȩ, vt vocatur, Sed rectius spiritualis, [11] Est non nisi de charitate seu de affectu, de dilectione Iustitiȩ [12] et odio iniquitatis, Hoc est, quando aliquid faciendum Vel omittendum [13] docetur. Intelligendum est hoc ipsum toto corde, non timore penȩ [14] seruiliter nec cupiditate comodi pueriliter, Sed amore Dei liberaliter [15] faciendum vel omittendum, quod sine charitate per spiritum sanctum [16] diffusa est Impossibile.

⁹⁷ Hoc est, Quod Scolastici doctores obscurissime [17] planeque non intelligibiliter dicunt Nullum actum precepti nisi [18] formatum charitate valere. Maledictum vocabulum illud ‘formatum’, [19] quod cogit intelligere animam esse velut eandem post et ante charitatem [20] ac velut accedente forma in actu operari, cum sit necesse ipsam totam [21] mortificari et aliam fieri, antequam charitatem induat et operetur. [22] ||

⁹⁸ Item et distinctio de opere secundum substantiam facti et secundum [23] intentionem legislatoris. || Huic sententie et Apostolus 1. Cor. 13. [24] consentit dicens: ‘Si nouerim mysteria omnia et habuero omnem scientiam, [25] Immo si habuero omnem fidem etc., Charitatem autem non habeam, [26] nihil mihi prodest.’ Ergo sequitur euidenter, Quod mysteria et [27] totum euangelium et omnis spiritualis intelligentia est ‘Litera’. Quia [28] si illi sunt mortui, ergo sine spiritu; ‘Spiritus enim viuificat et Litera [29] occidit’; Sed sunt occisi, ergo in Litera. (W338)

⁹⁹ [1] Vnde b. Aug⌊ustinus infra eodem 21.: ‘Quid ergo sunt Leges Dei [2] ab ipso Deo scriptȩ in cordibus nisi ipsa prȩsentia spiritus sancti, qui [3] est digitus Dei, quo presente diffunditur Charitas in cordibus nostris, [4] quȩ est plenitudo legis et finis precepti?’

¹⁰⁰ [5] Corol⌊larium.

[6] Non ii sunt optimi Christianorum, qui sunt doctissimi et multa [7] legunt ac multis libris abundant. Quia omnes libri et omnis intellectus [8] eorum est Litera et mors animȩ. Sed ii sunt optimi, qui ea faciunt liberrima [9] voluntate, quȩ in libris illi legunt et alios docent. Non faciunt [10] | autem | Liberrima voluntate, nisi qui per spiritum sanctum charitatem [11] habent. Ideo nostro sȩculo timendum est, Vbi multiplicatis libris doctissimi [12] fiunt homines, Sed indoctissimi Christiani.

Ekskurs.

Ikke de er de bedste kristne, som er de mest lærde og læser meget og har mange bøger. For alle deres bøger og al deres forståelse er “bogstav” og sjælens død. Men de er de bedste, som gør det med den frieste vilje, som de læser i bøgerne og lærer andre det. Men de eneste, der gør det med den frieste vilje, er de, der ved ånden har kærligheden. Derfor skal man være bange for vor tid, hvor der ud af den store mængde bøger fremstår højlærde menneske, men ulærde kristne.

¹⁰¹ [13] Queritur ergo,

[14] Quare Euangelium vocetur verbum spiritus, Spiritualis doctrina, [15] verbum gratiȩ et declaratio sermonum vet⌊eris leg⌊is et intelligentia [16] in mysterio abscondita etc. Respondetur, Quod ideo proprie, Quia [17] docet, vbi et vnde gratia seu charitas habeatur, Scil. Ihesum Christum, [18] quem lex promisit, Euangelium Exhibet.

¹⁰² Lex precipit Charitatem et [19] Ihesum Christum habendum, Sed Euangelium offert et exhibet vtrunque. [20] Ideo dicit psalmo 44.: ‘Diffusa est gratia in labiis tuis.’ Ideo Euangelium, [21] si non recipiatur, vt loquitur, similiter est Litera. Et proprie [22] Bl. 86b. Euangelium est, Vbi Christum predicat; Vbi autem *arguit et reprobat [23] aut precipit, nihil aliud facit, quam quod presumentes de propria Iustitia [24] destruit, vt gratiȩ locum preparet, vt sciant non ex viribus suis, [25] Sed per Christum solum legem impleri, qui diffundit spiritum in cordibus [26] nostris.

¹⁰³ [27] Hȩc est rata differentia vet⌊eris et noue legis, Quod vetus dicit [28] superbis in sua Iustitia: tu debes habere Christum et spiritum eius; [29] Noua dicit humiliatis in sua eiusmodi paupertate et Christum petentibus: [30] Ecce hic est Christus et spiritus eius. Ideo qui aliter ‘Euangelium’ (W339) [1] quam ‘bonum nuncium’ interpretantur, non intelligunt Euangelium, [2] vt faciunt, qui ipsum in legem potius quam in gratiam mutauerunt et [3] ex Christo nobis Mosen fȩcerunt.

¹⁰⁴ [4] Nam Concupiscentiam nesciebam [7, 7].

[5] Quod Apostolus ab hoc textu vsque in finem loquatur in persona [6] sua et spiritualis hominis et nequaquam in persona | tantum | Carnalis, [7] primum b. Aug⌊ustinus locupletissime et constanter asserit in [8] libro contra Pelagianos. Vnde 1. Retract. 23. retractans expositionem [9] suam super hunc locum dicit: ‘Quod autem ait Apostolus: “Scimus, [10] quia lex spiritualis est, ego autem carnalis sum”, vtique non ex persona [11] Apostoli accipi | volui |, qui iam spiritualis erat, Sed hominis sub [12] lege positi, nondum sub gratia.

¹⁰⁵ Sic enim prius hȩc verba sapiebam, [13] quȩ postea Lectis quibusdam diuinorum eloquiorum tractatoribus, quorum [14] me moueret authoritas, consideraui diligentius et vidi etiam de [15] ipso Apostolo posse intelligi.’ Et li. 2. contra Iulia⌊num: ‘Ecce non [16] secundum vos quicunque Iudȩus, sed secundum beatissimum Ambrosium [17] de seipso Paulus Apostolus dicit: “Video aliam legem in membris meis, repugnantem [18] legi mentis mee”’ etc.

¹⁰⁶ Et paulo Infra Allegat b. Amb⌊rosium [19] ex libro de sacramento regenerationis iis verbis: ‘Luctandum nobis [20] aduersus carnem est. Luctatus est aduersus eam Paulus. Denique ait: [21] “Video aliam legem in membris meis, repugnantem legi mentis meȩ.” [22] Nunquid tu fortior Paulo? Nec tanquam sedulȩ carni tuȩ confidas et [23] te ei credas, cum Paulus Clamet: “Scio enim, quia non habitat in me, [24] hoc est in carne mea, bonum.

¹⁰⁷ Nam velle mihi adiacet, perficere autem [25] bonum non Inuenio.”’ Item Ex libro de paradyso eundem adducens [26] dicit: ‘Rursus in eodem opere alio loco doctor idem: Impugnatur, inquit, [27] Paulus, et videt legem carnis sue, repugnantem legi mentis suȩ. (W340) [1] Paulus dicit: “Non enim quod volo, facio bonum, Sed quod nolo malum, [2] hoc ago.” Et tu arbitraris homini prodesse scientiam, quȩ delicti augeat [3] inuidiam?’ etc. | Et omne clarissime li. 6. contra eundem c. XI. vsque [4] in finem. |

¹⁰⁸ [5] Sed eliciamus hȩc ipsa etiam ex ipsis Apostoli verbis. Primum, [6] quod totus ille textus expresse indicat gemitum et odium contra carnem [7] et dilectionem ad bonum et ad legem. Hoc autem carnali homini nullo [8] modo conuenit, qui potius odit legem et ridet ac sequitur carnem per [9] prona. Spiritualis enim pugnat cum carne et gemit, quod non tantum [10] potest, quantum vult.

¹⁰⁹ Carnalis autem non pugnat, Sed cedit atque [11] consentit. Hinc est illa vulgata sententia b. Aug⌊ustini: ‘Velle esse Iustum [12] est magna pars Iustitiȩ.’ Et | Sap. 9. | Ecclesiasticus: ‘Corpus, quod [13] corrumpitur, aggrauat animam et terrena habitatio sensum’ i. e. mentem [14] Bl. 87. *‘multa cogitantem’ (i. e. multa facere | consiliantem | disponentem), [15] que authoritas exponit breuiter totum hunc textum.

¹¹⁰ ‘Sensus’ [16] enim idem est, quod Apostolus hic dicit ‘Mentem’, cuius legi repugnat lex [17] membrorum. Et quod ille ait: ‘multa cogitantem’, Apostolus hic dicit: [18] ‘Mente seruio legi Dei’, et iterum: ‘Volenti mihi bene facere, malum [19] adiacet.’ Et ‘Condelector legi Dei secundum interiorem hominem.’ [20] Eadem sententia huius textus est Gal. 5.: ‘Caro concupiscit aduersus [21] spiritum et spiritus aduersus carnem. Hȩc enim Inuicem sibi aduersantur, [22] vt non, quȩcunque vultis, faciatis.’ Et alibi: ‘Castigo corpus meum et [23] in seruitutem redigo, ne cum aliis predicauero, ipse reprobus efficiar.’

¹¹¹ [24] Primum ergo Verbum, quo probatur hȩc spiritualis esse hominis [25] verba, Hoc est: Ego autem Carnalis sum [7, 14]. Quia spiritualis et [26] sapientis hominis est scire se esse carnalem et sibi displicere, seipsum [27] odire et legem Dei commendare, quod sit spiritualis. Rursum Insipientis [28] et carnalis est scire se spiritualem vel sibi placere, amare animam suam [29] in hoc mundo.

¹¹² [30] Secundum: Quod enim operor, non intelligo [7, 15]. Hoc b. Aug⌊ustinus [31] exponit: ‘i. e. non approbo’, forte, quia spiritualis homo, [32] quia mente viuit, non sapit, nisi que Dei sunt; ideo non intelligit, non (w341) [1] sapit malum, quod operatur. Sicut econtra, Quod non operatur, optime [2] intelligit et sapit, sc. bonum.

c

¹¹³ Econtra ‘Carnalis homo non sapit ea, que [3] spiritus Dei sunt, Nec potest intelligere’, Sed bene intelligit i. e. approbat, [4] que facit. Quia vt infra c. 8.: ‘Qui secundum carnem sunt, quȩ carnis [5] sunt, sapiunt. Qui autem secundum spiritum sunt, quȩ spiritus sunt, [6] sapiunt.’ Ergo permutatim, qui secundum spiritum sunt, non sapiunt [7] ea, que carnis sunt, licet operentur ea, Et qui secundum carnem sunt, [8] non sapiunt ea, que spiritus sunt.

c

¹¹⁴ Potest autem et simpliciter vt in [9] glosa accipi: ‘Non intelligo’ i. e. fallor | inquantum carnalis | et seducit [10] me peccatum, dum operor malum. Quia non | vt spiritualis | [11] intelligo nisi bonum, et tamen facio, quod non sapio nec volo, sc. malum, [12] q. d. Ex intentione et consilio electionis non facio malum, Sed bonum [13] eligo, et tamen fit, vt contrarium faciam. Carnalis autem vtique intelligit, [14] quia de proposito et industria atque electione operatur malum [15] volens. Et si quando bonum operatur, casualiter facit.

c

¹¹⁵ [16] Tercium: Non enim quod volo bonum, hoc ago, Sed quod odi [17] malum, illud facio. De Carnali autem dicit Scrip⌊tura: ‘Malitiam autem [18] non odiuit.’ Si enim odissent, non perpetrarent in opere, Sed contra [19] pugnarent ac laborarent.

c

¹¹⁶ [20] Quartum: Consentio legi Dei, quoniam Bona est [7, 16], quia lex [21] vult bonum et ipse vult bonum, ergo consentiunt. Hoc non facit Carnalis [22] homo, Sed semper dissentit legi et mallet legem (si fieri posset) [23] non esse. Ideo non vult bonum, Sed malum. Et licet operetur bonum [24] (Vt dixi), non tamen sapit ipsum, quia timore seruiliter coactus operatur [25] Semper habens desiderium contrarium, si liceret Impune.

c

¹¹⁷ [26] Vnde

[27] Non Est putandum, Quod Apostolus velit intelligi se malum, quod [28] odit, facere et bonum, quod vult, non facere, vt moraliter et methaphysice, [29] quasi nullum bonum, Sed omne malum faciat; sic enim humano [30] sensui verba eius sonant. Sed vult, quod non tot et tantum bonum [31] nec tanta facilitate faciat, quantum et quanta vult. Vult enim purissime, [32] liberrime et lȩtissime, sine molestiis repugnantis carnis agere, [33] Bl. 87b. quod non potest, *Vt qui castus esse proponit, Vellet nullis titillationibus (W342) [1] impugnari, Sed cum omni facilitate castitatem habere.

c

¹¹⁸ Sed [2] non sinitur a carne, quȩ suis motibus et cogitationibus facit molestissimam [3] castitatem et agit sua immunda desideria, etiam Inuito spiritu. [4] Qui Vigilare, orare, operari proximo proponit, semper Inueniet rebellem [5] carnem et alia machinantem atque cupientem. Vnde singulariter hic [6] Notandum est, Quod ‘facere’ et ‘perficere’ Apostolus distinguit, Vt b. [7] Aug⌊ustinus li. 3. | in fine | contra Iulianum copiose docet.

c

¹¹⁹ ‘Facere’ [8] enim hic pro conari, machinari, desideria mouere, velle etc. accipitur, [9] Qualia sine intermissione caro contra spiritum et spiritus contra carnem [10] operatur. Si enim pro ‘opere implere’ acciperetur, Non deberet Apostolus [11] dicere: ‘Quod nolo malum, facio, quod volo bonum, non facio’, [12] quibus verbis euidentissime expressit pugnam inter carnem et spiritum. [13] Quia ‘vult aliud quam facit’, hoc est, habet beneplacitum et voluntatem [14] per spiritum diffusa charitate promptam ad bonum et odium ad malum, [15] et tamen resistente carne et aduersa concupiscentia non potest hanc [16] voluntatem implere et perficere.

c

¹²⁰ Si enim perficeret et impleret, sine [17] resistentia bonum operaretur et delectabiliter; hoc enim vult voluntas [18] eius. Nunc autem non ita operatur; ideo quod vult, non facit, Sed quod [19] non vult, facit. Is autem, qui sine pugna est et carnem sequitur et [20] concupiscentiis obedit, vtique non resistit, non dicit: ‘Quod nolo, hoc [21] facio’, non delectatur in contrario quam facit, Sed in eo, quod operatur.

c