Romerbrevsforelæsningen 1515-16

¹   [9] Bl. 70. *Igitur Sensus psal⌊mi est: Beatus (singulariter enim est in Heb⌊reo), [10] qui Leuatur crimine | i. e. Pescha | (i. e. cui remittuntur sua scelera et [11] crimina, peccata actualia, prȩuaricationes, quas operatur malum fomitis) [12] et quorum tecta sunt peccata; Heb⌊reus: qui siue cuius tegitur [13] peccatum i. e. scil. ipse fomes, per non-Imputationem Dei propter [14] humilitatem et gemitum fidei pro ipso. Cui ergo vtraque ista mala [15] dimissa sunt, Ecce hic est, quem Deus Iustum reputat.

c

²   Vnde sequitur: [16] ‘Beatus homo, non Imputabit ei Dominus iniquitatem.’ Quod nostra [17] ‘peccatum’, Verius autem ‘Iniustitiam’ debet accipi, Vt consonet ad intentionem [18] Apostoli, Qui ex hoc verbo vult probare Iustitiam dari per [19] reputationem sine operibus, quod vtique fit per non-imputationem iniustitiȩ. [20] Ergo idem est dicere: Cui Deus reputat Iustitiam, Et: cui Dominus [21] non imputat peccatum i. e. iniustitiam. Sed nulli hanc non Imputat, [22] quantumlibet operetur, nisi cui primo tectum sit peccatum (i. e. [23] peccatum radicale, originis, naturale, quod per pȩnitentiam, baptismum, [24] gemitum et timorem Dei tegitur), et remisse iniquitates i. e. scelera seu (W285) [1] opera.

c

³ Vnde in isto psalmo pre cȩteris odiosa confusio est istorum vocabulorum. [2] Quia sic debent haberi: ‘Beati, quorum remissa sunt [3] scelera et quorum tectum est peccatum. Beatus homo, non [4] imputabit Dominus ei iniustitiam.’ Et infra: Quoniam ‘peccatum [5] meum cognitum tibi fȩci’, Vbi nos ‘delictum’ habemus, [6] eodem verbo, quod supra ‘peccatum’ transtulit. ‘Et iniustitiam [7] meam non abscondi.’ Hoc recte et optime translatum. Quia idem [8] est verbum, quod supra dixit: non imputauit Dominus peccatum, male [9] transferens ‘peccatum’ pro ‘iniustitiam’.

c

⁴  Deinde: ‘Dixi: confitebor [10] aduersum me scelera mea Domino’, Vbi nos ‘Iniustitiam meam’ [11] male, quia supra in versu primo ‘Iniquitates’ pluraliter transtulit, nunc [12] ‘Iniustitiam’ singulariter. ‘Et tu remisisti impietatem peccati mei’ [13] i. e. iniustitiam peccati mei, iterum varians verbum, quod versu [14] primo ‘peccatum’ et quinto ‘iniustitiam’ dixit et eo solo loco recte, [15] vt dixi. Est enim sensus: Tu non imputasti mihi Iniustitiam, que est [16] in me propter peccatum illud radicale et profundum. ‘Pro hac orabit’ [17] etc. scil. Iniustitia peccati sui, quia omnes confitebuntur, quod propter [18] hoc peccatum tibi sint Iniusti in veritate; ideo tu remittes et non imputabis [19] eis iniustitiam tegens hoc peccatum eorum.

c

⁵ [20] Deinde ‘Multa flagella peccatoris’. Hic ‘impii’ debuit dicere, [21] scil. eum, qui sese Iustificat et Iustitiam Dei contemnit suam Iniustitiam [22] coram Deo Iustitiam statuendo, Quȩ est impietas et duplex peccatum. [23] Istȩ differentiȩ in Heb⌊reo constantissime seruantur, Sed in transla⌊tione [24] omnia sunt omnia et plane confusissima. Sic psalmo 50.: ‘Secundum (W286) [1] multi⌊tudinem mise⌊rationum dele iniquitatem meam’ (i. e. [2] crimina).

c

⁶  ‘Amplius laua me ab Iniquitate mea’ (pro ‘iniustitia’) [3] ‘et a peccato meo munda me. Quoniam iniquitatem [4] meam’ (pro ‘scelera mea’ Vel ‘crimina’) ‘ego cognosco et peccatum [5] meum contra me est semper. Tibi soli peccaui’ etc. [6] ‘Ecce in iniquitatibus’ (pro ‘in Iniustitia’) ‘et in peccato concepit [7] me mater mea’ (i. e. fomite). ‘Auerte fa⌊ciem t⌊uam a [8] peccatis meis, et omnes iniquitates’ (pro ‘iniustitias meas’) ‘dele’. [9] Item: ‘Docebo iniquos vias tuas’ (pro ‘Sceleratos’) ‘et Impii’ (pro [10] ‘peccatores’) ‘ad te reuertentur’.

c

⁷  [11] Bl. 70b. *Coroll⌊arium.

[12] Propriissime exprimit originis peccatum iste versus secundum [13] Hebraicum textum: ‘Ecce enim in iniquitatibus’ (i. e. in Iniustitia) [14] ‘conceptus sum et in peccato parturiuit me mater mea.’ Est enim sensus, [15] Quod ista Iniustitia et peccatum non ad concipientem et parturientem, [16] Sed ad conceptum et partum, q. d. Ecce ego, quando concipiebar, in [17] Iniustitia fui coram te, non eram Iustus, quia per Adam eam amisi ac [18] sic sine Iustitia conceptus sum.

c

⁸  Quia tu omnes reputas iniustos, qui concipiuntur, [19] propter peccatum, quod ibi transfunditur etiam non peccantibus [20] parentibus. Et ‘in peccato’ sc. fomite, concupiscentia ‘parturiuit [21] me mater mea’. Non enim peccat mater parturiens, Sed filius [22] peccat i. e. peccator est, qui parturitur. Non vtique alterius peccatum, [23] Sed suum confitetur, non tantum in hoc versu, Sed et in prȩcedentibus, [24] Vbi semper ‘meum’, ‘mei’, ‘meis’,‘meam’. Quod autem hoc versu non [25] dicit ‘meis’ Vel ‘meum’, Est Causa, Quod commune est peccatum omnium, [26] in quo et se esse conceptum dicit. Et quod omnium est, etiam [27] suum esse factum asserit.

c

⁹  Ideo premisit: ‘Amplius Laua me ab iniquitate [28] mea’ etc. Item Alia Causa: Quia hoc peccatum et suum et non (W287) [1] suum est. Ideo non dixit: in iniquitatibus meis, Sed ‘iniquitatibus’, [2] q. d. etiam est ista iniquitas me non operante aut sciente. conceptus sum [3] in ipsa et non fȩci illam. Cepit in me regnare, antequam ego cepi esse, [4] et simul mecum.

c

¹⁰ Si enim parentum generantium hoc solum esset [5] peccatum, non vtique ego in ipso conceptus essem, Sed ipsi ante conceptum [6] mei peccassent. Igitur ista iniquitas et peccatum fuerunt et [7] non mea; conceptus sum in ipsis et non consensi. Sed nunc facta sunt [8] mea. Nunc enim intelligo, Quod male ago et contra legem. Lex precipit: [9] ‘non concupisces’, et ego, si non seruo legem, iam ego pecco et ecce [10] concupisco. Ideo nunc peccatum etiam meum est i. e. mea voluntate [11] approbatum et per consensum acceptum, quia sine gratia non potui [12] ipsum vincere in me; ideo vincit me et sum eodem fomite et concupiscentia [13] propter opus nunc ipse quoque actualis peccator et non tantum [14] originalis. Ideo dixi: ‘Quoniam iniquitatem meam’ etc.

c

¹¹  [15] Corol⌊larium.

[16] ‘Iustitia’ et ‘Iniustitia’ multum aliter, quam philosophi et Iuristȩ [17] accipiunt, in Scrip⌊tura accipitur. Patet, Quia illi qualitatem asserunt [18] animȩ etc. Sed ‘Iustitia’ Scrip⌊ture magis pendet ab imputatione Dei [19] quam ab esse rei. Ille enim habet Iustitiam, non qui qualitatem solam [20] habet, immo ille peccator est omnino et Iniustus, Sed quem Deus [21] propter confessionem iniustitiȩ suȩ et implorationem Iustitiȩ Dei misericorditer [22] reputat et voluit Iustum apud se haberi. Ideo omnes In iniquitate [23] i. e. Iniustitia nascimur, morimur, Sola autem reputatione [24] miserentis Dei per fidem Verbi eius Iusti sumus.

c

¹² [25] Bl. 71. *Congregemus igitur Authoritates | Scrip⌊ture, quibus omnes in [26] peccatis asseruntur |.

[27] Primus Moses Genes. 8.: ‘Nequaquam vltra maledicam terrȩ propter [28] homines. Sensus enim et cogitatio cordis humani in malum prona [29] sunt ab adolescentia sua.’ (W288)

[1] Secundus Idem Exo. 34.: ‘Domine Deus, qui aufers iniquitatem et [2] scelera atque peccata, Nullusque apud te per se innocens est’, q. d. [3] ex quo ‘tu es solus, qui aufers peccata’, sequitur, quod nullus sit [4] apud te Iustus etc.

[5] Tercius Salomon 3. Reg. 8. et 2. Paral. 6.: ‘Non enim est homo, qui [6] non peccet.’

c

¹³ [7] Quartus idem Eccles. 7.: ‘Non est enim homo Iustus in terra, qui faciat [8] bonum et non peccet.’

[9] Quintus Iob, et is quidem locupletissimus pre cȩteris, 7.: ‘Peccaui’, inquit, [10] ‘Quur non tollis peccatum meum’ etc. Et infra 9.: ‘Vere scio, [11] quod ita sit, quia non Iustificabitur homo compositus Deo.’ ‘Quod [12] si habuero quippiam Iustum, non respondebo, Sed meum Iudicem [13] deprecabor.’ Similia fere per totum loquitur, cum tamen 31. suam [14] Iustitiam allegans dicat: ‘Non reprehendit me cor meum in omni [15] Vita mea.’ Sed et Dominus ipse c. 1. eum commendauit coram [16] Sathana.

c

¹⁴  [17] Sextus psalmus 31.: ‘Pro hac orabit ad te omnis sanctus.’ Et 142.: ‘Non [18] Iustificabitur in conspectu tuo omnis viuens.’ Item: ‘Ipse redimet [19] Israel ex omnibus iniquitatibus eius.’ Et 71.: ‘Ex Vsuris et iniquitate [20] redimet animas eorum.’ Et multa similia etc.

[21] Septimus Isa. 64.: ‘facti sumus vt immundi omnes nos et quasi pannus [22] menstruate vniuersȩ Iustitiȩ nostrȩ.’

[23] Octa⌊vus: ‘Veruntamen castigabo te in Iudicio, ne Videaris tibi [24] innocens.’

c

¹⁵ [25] Ex nouo:

[26] Nonus Apostolus: ‘Venit Ihesus saluos facere peccatores, Quorum [27] primus ego sum.’ Idem Ro. 7.: ‘Quod nolo malum, hoc facio’ etc. [28] Item: ‘Non arbitror me apprehendisse.’

[29] Decimus Iacob⌊us: ‘In multis offendimus omnes.’

[30] Vndecimus 1. Ioh. 1.: ‘Si dixerimus, quia peccatum non habemus’ etc.

c

¹⁶   [31] Cum tamen infra dicat: ‘Qui natus est ex Deo, non peccat’ etc. [32] Duodecimus Apoc. 22.: ‘Qui Iustus est, Iustificetur adhuc.’ (W289) [1] Vnde b. Aug⌊ustinus Epist. 29. ad b. Hierony⌊mum:

[2] ‘Virtus est Charitas, qua id, quod diligendum est, diligitur. Hȩc in [3] aliis maior, in aliis minor, in aliis nulla est, plenissima vero, quȩ iam non [4] possit augeri, quamdiu hic homo viuit, est in nemine; quamdiu autem [5] augeri potest, profecto illud, quod minus est quam debet, ex vitio est. [6] Ex quo Vitio “non est Iustus in terra, qui faciat bonum et non peccet”. [7] Ex quo Vitio “non Iustificabitur in conspectu Dei omnis viuens”.

c

¹⁷ Propter [8] quod vitium “si dixerimus, quia peccatum non habemus, | nosmet [9] ipsos seducimus | et veritas in nobis non est”. Propter quod vitium etiam, [10] quantumlibet profecerimus, necessarium est nobis dicere: “dimitte nobis [11] debita nostra”, cum iam omnia in baptismo, dicta, facta, cogitata, [12] dimissa sint.’ Hec ille. At eadem ratio est de penitentia et indulgentiis, [13] que de baptismo, immo multo efficatior.

c

¹⁸ [14] Bl. 71b. *Ex quo patet, Quod nullum est peccatum Veniale ex substantia [15] et natura sua, Sed nec meritum. Quia etiam bona opera, quia renitente [16] fomite et sensualitate, non tanta fiunt intensione et puritate, quantam [17] lex requirit, cum non ex totis viribus fiant, Sed tantum ex viribus [18] spiritus repugnantibus viribus carnis. Idcirco enim bene operando peccamus, [19] nisi Deus per Christum nobis hoc imperfectum tegeret et non [20] imputaret; fit ergo Veniale per misericordiam Dei non imputantis, [21] propter fidem et gemitum pro ista imperfectione in Christo suscepta.

c

¹⁹  [22] Stultus itaque nimis est, qui ex operibus suis sese Iustum putat habendum, [23] Cum si Iudicio Dei offerantur, peccata sint et Inueniantur. Sicut psalmo [24] 35.: ‘Quoniam dolose ȩgit in conspectu eius, Vt Inueniatur iniquitas [25] eius ad odium’ i. e. coram Deo et intus in spiritu eius erat dolus et non [26] veritas Iustitiȩ, licet coram hominibus Iustitiam ostentet in opere.

c

²⁰ [27] Quia non potest intus sine misericordia Dei Iustus esse, cum sit fomite [28] corruptus. Ideo Inuenietur iniquitas in Iustitia eius, i. e. Quod etiam [29] opera ipsa bona Iniusta sint et peccatum. Quȩ Iniquitas non Inuenitur [30] in credentibus et gementibus, quia succurrit eis Christus de plenitudine [31] puritatis suȩ et tegit eorum hoc imperfectum. Quia et hoc petunt [32] et sperant ab eo, illi autem non petunt, Sed presumunt. (W290)

c

²¹  [1] Corol⌊larium.

[2] | Pȩscha. | ‘Scelera’, Iniquitates, crimina etc. respiciunt ipsa per [3] se mala opera et peccata.

[4] | Hattaa. | ‘Peccatum’ autem fomitem, qui ad hȩc ipsa inclinat [5] et causa eorum est | Ac sic arbor illorum fructuum |.

[6] | Aon. | ‘Iniquitas’, Iniustitia, Ipsa bona opera, quȩ contra pugnante [7] peccato fiunt, presertim si statuantur pro Iustitia, Quod tamen [8] non sunt studio currentis, Sed indulgentia miserentis Dei. Ideo per se [9, 10] sunt Iniquitates et Iniustitiȩ i. e. non Iustitiȩ, non ȩquitates sufficienter.

[11] | Rascha. | ‘Impietas’ autem Est ipsa eiusmodi Iniustitiȩ constitutio [12] et peccati negatio, Vt sic peccatum non confiteantur et opera bona [13] Iustitiam fateantur, Solummodo autem Scelera et crimina abominentur. [14] Quo fit, Vt hominibus Iusti, Deo sint Iniusti.

c

²² [15] Dicis: Vt quid ergo merita sanctorum adeo predicantur? Respondeo, [16] Quod non sunt eorum merita, Sed Christi in eis, propter quem [17] Deus eorum opera acceptat, quȩ alioquin non acceptaret. Vnde et ipsi [18] nunquam sciunt sese merita operari et habere, Sed omnia faciunt tantum, [19] Vt misericordiam Inueniant et Iudicium euadant, gemitu magis [20] veniam precantes quam presumptione coronam expetentes. ‘Mirabilis [21] itaque Deus in sanctis suis’, Qui eos ita abscondit, Vt ipsi, dum sancti [22] sunt, non nisi prophani sibi videntur.

c

²³ Ita per spem misericordiȩ ‘vita [23] ipsorum abscondita est cum Christo in Deo’. Et per timorem Iudicii [24] mors eorum et peccatum manifestum est cum ipsis, apud se ipsos et [25] in conscientia sua. Semper se Iudicant in timore, quia sciunt sese ex [26] seipsis non posse Iustos esse coram Deo. Et ita Iudicium Dei timent [27] in operibus omnibus, sicut Iob ait: ‘Verebar omnia opera mea Sciens, [28] quia non parcis delinquenti.’ Et tamen ne desperent, misericordiam in [29] Christo inuocant Et ita exaudiuntur. Hȩc est sapientia abscondita in [30] mysterio et veritas. Quia sicut Deus et Consilium ipsius nobis ignota [31] Bl. 72. sunt, Ita et Iustitia nostra, que in ipso et consilio eius* tota pendet. (W291)

c

²⁴ [1] Sic psalmo 5.: ‘Ecce enim veritatem dilexisti’ (i. e. Veram Iustitiam [2] contra figuralem et legalem, que hanc velut signum figurat, non autem [3] est veritas). Sed vnde hanc sciam? ‘Incerta et occulta sapientiȩ tuȩ [4] manifestasti mihi’, i. e. hoc scio, quod talis Iustitia interior sola tibi [5] placet, hanc diligis, quia veritas et plenitudo est. Scio, inquam, Quia [6] Sapientiam mihi dedisti in abscondito, vt scirem.

c

²⁵  Igitur Ex quo [7] Dei preceptum implere non possumus ac per hoc semper iniusti merito [8] sumus, Nihil restat, [quam] vt Iudicium semper timeamus et pro remissione [9] Iniustitiȩ, immo pro non-Imputatione oremus. Quia nunquam remittitur [10] omnino, Sed manet et indiget non-imputatione. Sic psalmo 2.: [11] ‘Seruite Domino’ (quod non nisi in hilaritate fieri et gaudio potest. [12] Sed quia perfecte non potest, ideo) ‘in timore’, gaudenter in timore [13] seruite et ‘Exultate ei’ (scil. propter misericordiam) ‘cum tremore’, propter [14] peccatum vestrum, quod Iudicium meretur.

c

²⁶ [15] Non enim per legem [4, 13].

[16] Iterum [probat], Quod Iustitia ex lege non sit, sed ex fide, per fructum [17] et meritum vtriusque. Quia lex et fides contraria meruerunt, lex [18] scil. iram et amissionem promissionis, fides autem gratiam et exhibitionem [19] promissionis, q. d. Si Scripturȩ et exemplo non creditis, saltem [20] propriȩ experientiȩ credite. Quia per legem iram meruistis et vastationem, [21] Sed per fidem gratiam et possessionem totius mundi, | vt patet [22] in Apostolis, qui cum Christo regnant in toto mundo. | Ideo et Abrahȩ [23] non per legem, Sed per fidem promissio data est, sicut et vobis, qui semen [24] eius estis.

c

²⁷ [25] Lex iram operatur [4, 15].

[26] Hoc extrinsece conuenit legi, quod operatur iram, i. e. quod ipsa [27] stante et non impleta (sicut | necessario | stat, quando fides abest) iram [28] merentur ii, quibus data est. B. Aug⌊ustinus c. 19. [de] spi. et lit.: ‘Neque [29] enim suo vitio non implebatur lex, Sed vitio prudentiȩ carnis, [30] quod vitium per legem demonstrandum, per gratiam sanandum fuit.’ [31] Ergo operatur iram i. e. ostendit non impleta iram Dei illis, qui iram (W292) [1] eius non preuidebant.

c

²⁸  Non ergo lex mala, Sed mali, quibus est data, [2] quibus et iram operatur, aliis autem (i. e. credentibus) salutem, sc. [3] hoc non lex, immo gratia operatur. Si ergo per legem esset [4] promissio, cum ipsa iram operetur, Sequitur, quod promissio [5] non sit promissio, sed potius comminatio. Et sic [6] abolita promissio, ac per hoc et fides.

c

²⁹ [7] Si enim, qui ex semine | etc. | [4, 14].

[8] Etiam aliter probat fidem exinaniri quam per abolitionem promissionis [9] ex ira legis, Quia per semen carnis. Si enim hoc satis est, esse [10] Iustum et promissione dignum, quia filii sunt carnis, Ergo non est necessaria [11] fides. Vtquid ergo Abraham propter fidem Iustificatus est et dignus [12] promissione reputatus? Cur non et ipse propter carnem Iustificatus est? [13] frustra ergo fides est et frustra omnia de ipsa Scripta. Qui enim per [14] Carnem et per legem Iustificari possunt, fide non egent, Vt isti putant. [15] Sed contrarium est, Quia per carnem et legem potius condemnati sunt.

c

³⁰ [16] Bl. 72b. *Non enim per legem [4, 13] i. e. per Iustitiam et opera legis. Sed [17] non appellat Apostolus ‘Iustitiam legis’, Sed absolute ‘legem’, quia et [18] vere non est Iustitia. Quod tamen per ‘legem’ intelligat ‘Iustitiam’, [19] patet ex contraposito: Sed per Iustitiam fidei, cum et hic suffecisset [20] dicere: ‘Sed per fidem’. Igitur Iustitia legis cum sit nihil, recte solam [21] nominat legem. Et est iste textus ad predicta confirmatio, Vbi dixit, [22] Quod Iustitia fidei in preputio Abrahȩ fuerit, quia et Gentes eum sectantur [23] in ista fide, vt filii patrem suum, Sicut ei promissum fuerat futurum. [24] Que promissio vtique propter eandem ipsam fidem et non per [25] legem ei data est. Et quia hic duo Inuoluit, scil. legem et semen, ideo [26] vtrunque dicit non sufficere ad promissionem obtinendam. Vnde [27] iste duȩ orationes:

c

³¹ [28] Exinanita est fides, abolita est promissio [4, 14].

[29] possunt coniunctim et diuisim accipi. Coniunctim, vt sese mutuo referant [30] et inferant, Vt in glosa dictum est, Vt sit sensus: Non per legem [31] neque per semen etc.; Quia si per semen (subinfer) et per legem etc., (W293) [1] ergo fides et promissio cessant. Quod autem fides cessaret | per semen |, [2] relinquit, Et probat promissionem cessare | per legem |, quia ‘lex iram [3] operatur’ Et sic est textus preruptus et confusus. Qui sic plene esset [4] ordinatus ad hunc intellectum: Non enim per legem aut per semen [5] promissio Abrahȩ et | aut | semini eius, Vt esset heres mundi, Sed per [6] Iustitiam fidei. Si enim per legem, et qui ex semine sunt, hȩredes sunt, [7] exinanita est fides, abolita promissio. ‘Lex enim iram operatur.’ Sed [8] quia idem est semen esse et legem habere, quia idem populus, ideo [9] Nunc vnum, nunc aliud assumit.

c

³² [10] Diuisim, vt prior referatur ad precedentem et posterior ad sequentem [11] textum, vt sit sensus: Si semen et carnalis generatio satis est, vt [12] Iustificet et dignos faciat hȩreditate, sequitur, quod non sit necessaria [13] fides ad Iustificationem et dignitatem eiusmodi, quum, qui Iustus et [14] dignus est, Iustificatione et dignificatione non egeat. Sed nunc hoc ita [15] falsum est, Vt etiam contrarium fiat, quod spiritualis generatio, que [16] ex fide est, Iustos et dignos faciat promissione et hȩc satis sit sine illa.

c

³³ [17] Illa autem nequaquam, immo illa potius generatio seminis exinanita [18] est, Vt qui ex fide sunt, heredes sint, Et qui ex semine, exheredes; Vt [19] psalmo 126.: ‘Cum dederit dilectis suis somnum, Ecce hȩreditas Domini [20] filii, merces fructus ventris.’ Et Iohann. 1.: ‘Qui non ex sanguinibus [21] neque ex voluntate carnis neque ex voluntate viri, Sed ex Deo nati [22] sunt.’ Item Ioh. 3.: ‘Oportet vos denuo nasci ex aqua et spiritu.’

c

³⁴ Et [23] psalmo 21.: ‘Semen seruiens ei annunciabitur Domino’ etc. Et psalmo [24] 44.: ‘Pro patribus tuis nati sunt tibi filii’ etc. Hac propositione sic probata [25] (quod qui ex semine sunt, non sunt hȩredes, Sed exinanitur potius [26] seminis generatio, vt statuatur fidei generatio, Vbi illi econtra fidem [27] exinanire querunt et semen statuere) tunc sequitur, quod et promissio [28] aboleretur per legem pariter sicut et fides per semen. Quod ‘lex potius [29] iram operatur’ etc., || Vt patet ex ipso textu: Vbi enim non est lex [4, 15], [30] q. d. preuaricatio iram operatur, Sed non operaretur, si lex non esset. ||

c

³⁵ [31] Quod intelligitur occasionaliter. Quia ipsa proprie preuaricatio operatur [32] iram et euacuat promissionem. Quȩ tamen non esset, Si lex non [33] esset. Lex enim dum sine fide est implente eam, omnes arguit peccatores [34] Bl. 73. et reos *constituit, ac sic indignos promissione, immo dignos ira et (W294) [1] vastitate ac per consequens promissionem in comminationem vertit, [2] Vtique occasio est, vt hȩc omnia fiant et super hominem veniant, i. e. [3] vt cognoscantur fieri et venire, Vt supra: ‘per legem cognitio peccati’. [4] Qui enim legem habet sine fide et gratia, Vtique Videt se peccatorem [5] esse et ira dignum, ergo euacuatur ei promissio.

c

³⁶ [6] Quoniam patrem Multarum [4, 17].

[7] Illud ‘Ante Deum’ etc. Non est quidem in Heb⌊reo, Sed tamen ex [8] textu elicitur, Si recte consideretur, Quia sc. Abraham pater multarum [9] [1.] gentium ponitur. Quero, an carnaliter, an spiritualiter? Carnaliter [10] non potest, Quia et gentes fuerunt, futurȩ erant semper, que ex ipso [11] [2.] natȩ non essent. Et tamen earum pater esse promittitur. Sed si dicas, [12] Quod omnes gentes delebuntur, Vt soli filii ex eo nati per mundum regnent, [13] [3.] tunc erit vnius gentis pater, non multarum.

c

³⁷ Si autem in seruos [14] redigentur et in seruitutem omnes gentes, iam nec pater ipse nec [15] filii ipsȩ gentes, Sed serui, et ipse dominus gentium, vbi excluditur [16] generatio et notatur oppressio et violentia. Quamquam hanc oppressionem [17] et dominium blande sibi polliceantur Iudȩi et stulta spe expectant. [18] Igitur restat, vt ‘ante Deum’ et in conspectu eius et in spiritu pater [19] [4.] earum fore promittatur. Quod si dicatur iterum, Quod pater officio [20] tantum futurus sit et nomine, Sicut Naaman Syrus a seruis suis pater [21] vocabatur et principes populorum patres patriȩ vocantur, Hoc est [22] nimis extenuare promissionis gloriam, quia temporalis et vicaria ista [23] est paternitas || et potest pluribus contingere, ergo non soli Abrahȩ etc. ||, [24] Non autem perpetua, sicut officiales isti patres non sunt nisi tempore [25] [5.] suo patres, quo president.

c

³⁸ Si autem adhuc proteruia non cesset, Sed [26] patrem fore dicat, quomodo pater est et fuit gentium ex Cȩthura vxore [27] secunda, Respondetur, vt ad primum, Quia plurime gentes erant aliȩ [28] ab istis, immo multo plures quam istȩ. Ergo adhuc non esset propter [29] istas gentes ‘multarum’, sed potius ‘paucarum gentium pater’ respectu [30] aliarum. Sed nec ipsi Iudȩi hanc promissionem de istis solis intelligunt [31] et expectant. Igitur ista possessio nunc in Christo impleta est, qui rex [32] et dominus gentium est, quas meliore Victoria obtinuit quam Iudȩi (W295) [1] olim gentes Cananȩas. Quia Spiritualiter eas occidit, gladio verbi, de [2] impiis pios faciendo Et sic in eis regnando, immo in earum terra et [3] possessione.

c

³⁹ [4] Qui viuificat mortuos etc. [4, 17].

[5] Hoc licet historice verum sit, tamen magis pro confirmatione predicti [6] spiritualiter intelligitur, q. d. Gentes erunt filii tui; Et licet nondum [7] sint et multum distent, vt fiant, tamen Dominus potens est eas [8] suscitare et vocare, vt fiant et sint. Quomodo Iohan⌊nes Bap⌊tista Luc. 3.: [9] ‘Et ne dixeritis, quia patrem habemus Abraham. Quia potens est Deus [10] de lapidibus istis suscitare filios Abrahȩ.’ Et ita est confortatio fidei [11] Abrahȩ et confirmatio promissionis Dei, quod potest scil. fieri pater multarum [12] gentium, licet non ex suis viribus, tamen virtute Dei etc.

c

⁴⁰ [13] Bl. 73b. *Qui Contra spem [4, 18].

[14] Primum ‘spem’ significat rem speratam naturaliter, qualis non tunc [15] erat. Secundum Vero significat rem supernaturaliter speratam. Igitur [16] Vtrobique ‘spes’ pro re speranda accipitur, non pro Virtute. Et hic [17] pulchre tangitur differentia spei hominum et spei Christianorum. Quia [18] spes hominum non est contra spem, sed secundum spem i. e. de facili [19] possibilem fieri.

c

⁴¹ Non enim sperant homines, Vbi contrarium rei sperandȩ [20] apparet, Sed vel simile multum Vel certa potentia, qua fieri possit. Vnde [21] hȩc spes est potius negatiua quam affirmatiua, i. e. cum certis presumunt [22] initiis futurum, quod sperandum est, tunc demum sperant, quod [23] non veniat impedimentum eius, quod speratur. Pro affirmatiua ergo [24] vult esse certa et sciens, Sed pro negatiua cogitur incerta manere. Econtra [25] spes Christianorum de negatiuis est certa. Quia scit, quod non potest [26] non venire Vel impediri res speranda, dummodo speretur.

c

⁴² Quia Deum [27] nemo potest impedire. Sed in affirmatiuis Valde est incerta, cum nihil [28] habeat presidii, in quo confidat, Sed omnia abscondita nimis et contraria [29] apparentia. Ideo Est spes potius affirmatiua quam negatiua. Pro [30] Vtraque dicit hic Apostolus, Quod Abraham credidit, non considerauit [31] corpus suum etc. [4, 19] quoad affirmatiua. Secundo, Quod non hesitauit [32] diffidentia [4, 20] quoad negatiua, Sciens scil. quia quecunque Deus [33] promisit, potens est et facere [4, 21]. Affirmatiua extrinsece impugnant [34] fidem et spem, quia apparent, Sed negatiua intrinsece, quia hȩc proprie (W296) [1] sunt mollicies et inconstantia cordis ad credendum, illa Vero obiecta credendorum [2] Vel contraria credendorum.

c

⁴³ [3] Dans gloriam Deo [4, 20].

[4] Ex hoc sequitur, Quod sicut credens Deo glorificat, Ita per [5] contrarium Incredulus Deum inhonorat, 1. Iohann. 5.: ‘Qui non [6] credit filio eius, mendacem facit Deum, Quia non credit in testimonium, [7] quod Deus testificatus est de filio suo.’ Igitur credens Deo facit Deum [8] Veracem et se mendacem. quia discredit suo sensui tanquam falso, Vt [9] credat verbo Dei tanquam Vero, quod tamen aduersatur omnino suo [10] sensui proprio. Sic vt supra 3. c.: ‘Iustificeris in sermonibus tuis’ etc. [11] ‘Deus Verax, omnis homo mendax’, i. e. discredat sibi et credat Deo.

c

⁴⁴ [12] Et sic fiet ipse mendax, Deus autem verax. Inde dicit b. Aug⌊ustinus, [13] Quod Deus colitur fide, spe et charitate. Et vsitato Verbo dicitur, Quod [14] iis tribus peccatis offenditur Deus directe, scil. infidelitate, desperatione, [15] odio.

c

⁴⁵ [16] Qui traditus est [4, 25].

[17] Mors Christi Est mors peccati Et resurrectio eius Vita Iustitiȩ, quia [18] per mortem suam satisfecit pro peccato et per resurrectionem suam [19] contulit nobis Iustitiam. Et sic Mors eius non solum significat, Sed etiam [20] facit remissionem peccati tanquam satisfactio sufficientissima. Et resurrectio [21] eius non tantum est sacramentum Iustitiȩ nostre, Sed etiam [22] efficit eam in nobis, si eam credimus, et est causa. De quibus infra latius. [23] Hoc totum Scholastici theologi Vnam dicunt mutationem: expulsionem [24] peccati et infusionem gratiȩ. (W297)

c

⁴⁶ [1] Bl. 74. *Ca. 5.

[2] Pacem habemus [5, 1]. Ista est pax, de qua canitur in omnibus [3] prophetis, spiritualis. Quia et ideo addit: ad Deum. Et hȩc figurata est [4] olim in omni pace filiorum Israel.

[5] || Et est ipsa quietudo conscientiȩ et fiducia in Deum. Sicut econtra [6] turbatio spiritualis est inquietudo conscientie et diffidentia in Deum. [7] Vnde Osee: ‘Qui seminant ventum et turbinem metent.’ Quia [8] conscientiȩ pena est illa, psalmo 1.: ‘Tanquam puluis ante faciem [9] venti.’ ||

c

⁴⁷ c[10] Vnde et Christus Rex pacificus et Salomon dicitur. Eph. 2.: ‘Ipse [11] est pax nostra, qui fȩcit vtraque vnum.’ ‘Et veniens Euangelisauit pacem [12] Vobis, qui longe fuistis, et pacem iis, qui prope.’ Idem Isa. 57. Et [13] Iohann. 16.: ‘Vt in me pacem habeatis, In mundo pressuram habebitis.’ [14] Alia pax est carnalis, de qua Matt. 10.: ‘Non veni pacem mittere, [15] Sed gladium.’ || Econtra turbatio carnalis Et quies temporalis. || Vnde [16] et illud psalmo 71.: ‘Orietur in diebus Iustitia et abundantia pacis’ Nequaquam [17] de pace temporali est intelligendum, que sub Augusto fuit, vt [18] multi putant, Sed de hac spirituali ‘ad Deum’. (W298)

c

⁴⁸ [1] Sed Notandum, Quomodo Apostolus pacem hanc spiritualem [2] non nisi precedente Iustitia ponit. Quia prius ait: ‘Iustificati ex fide’ [3] et sic ‘pacem habemus’. Ita et psalmo 84.: ‘Iustitia et pax osculatȩ sunt’, [4] prior ‘Iustitia’ quam ‘pax’. Et ‘Orie⌊tur in dieb⌊us Iustitia et abundantia [5] pacis’. Et hinc peruersitas hominum prius querit pacem quam Iustitiam; [6] ideo non Inueniunt. Igitur pulchram Antithesin Apostolus iis Verbis [7] Indicat, Scil. Quod

c

⁴⁹ [8] Iustus habet pacem ad Deum, Sed pressuram ad mundum, [9] quia viuit in spiritu.

[10] Iniustus habet pacem ad mundum, Sed pressuram | tribulationem [11] | ad Deum, quia viuit in carne.

[12] Sed sicut Spiritus est ȩternus, Ita pax Iusti et tribulatio [13] Iniusti ȩterna erit.

[14] Et sicut caro est temporalis, Ita tribulatio Iusti et pax [15] Iniusti temporalis erit.

c

⁵⁰ [16] Vnde Isa. 57. et 48.: ‘Non est pax Impiis, dicit Dominus’, sc. spiritualiter, [17] Quia Vtique est pax Impiis. Psalmo 72.: ‘Zelaui super iniquos [18] pacem peccatorum Videns.’ Et 27.: ‘Qui loquuntur pacem cum proximo [19] suo, mala autem (i. e. non pax, Sed turbatio et inquietudo ad Deum) in [20] cordibus eorum.’

c

⁵¹ [21] Per quem habemus accessum per fidem [5, 2].

[22] Vtilissime vtrunque Apostolus Coniungit, vtrunque ‘per Christum’, [23] ‘per fidem’, Sicut et supra: ‘Iustificati ex fide per Dominum nostrum’ etc. [24] Primo contra presumptuosos, qui sine Christo confidunt accedere ad [25] Deum, quasi sufficiat eis credidisse ac sic sola fide, non per Christum, Sed [26] Iuxta Christum, Velut Vlterius Christo non egentes post acceptam gratiam [27] Iustificationis.

c

⁵² cVt sunt nunc multi, qui ex operibus fidei etiam sibi faciunt [28] opera legis et Literȩ, dum accepta fide per baptismum Vel penitentiam [29] iam personaliter etiam ipsi sine Christo Deo placeant, Cum Vtrunque [30] sit necessarium Scil. fidem quidem habere, Sed tamen Christum adhuc [31] simul inȩternum habere, in tali fide mediatorem. Vnde psalmo 90.: ‘Qui (W299) [1] habitat in adiutorio Altissimi, in protectione Dei cȩli commorabitur.’ [2] Habitationem facit fides, Sed protectionem et adiutorium Christus. Et [3] infra:

c

⁵³ ‘Scapulis suis obumbrabit tibi et sub pennis eius sperabis.’ Et [4] Male. 4.: ‘Orietur Vobis timentibus nomen meum sol Iustitiȩ Et salus [5] in pennis eius.’ Et psalmo 30.: ‘Esto mihi in Deum protectorem et [6] in domum refugii’ | i. e. habitaculi |. Et iterum psalmo 89.: ‘Domine, [7] refugium factus es nobis.’ Has ergo et similes authoritates omnes hic [8] Apostolus exponit et multa alia figuralia legis.

c

⁵⁴ Sed horribiliter hodie [9] superbiunt hipocritȩ quidem et Iuriste, Qui, quod credunt in Christum, [10] iam salui et per se sufficienter Iusti sibi Videntur atque Iniusti esse et [11] haberi ac stulti nolunt. Quid enim hoc est nisi protectionem Christi [12] abiicere et ex fide tantum, non autem per Christum etiam accedere [13] Velle? immo nec fides quidem tunc est, Sed Videtur esse.

c

⁵⁵ Sicut recessu [14] solis radius etiam et lux solis recedit. Qui autem sapiens est, non [15] sic lucem estimat, quod sole non indigeat, immo solem et [16] Bl. 74b. lucem simul habere cupit. *Hii ergo per fidem et non simul per [17] Christum accedunt, immo recedunt. Secundo Contra eos, qui nimium [18] securi Incedunt per Christum, non per fidem, quasi sic per Christum [19] saluandi sint, Vt ipsi nihil operentur, Nihil exhibeant de fide. Hii nimiam [20] habent fidem, immo nullam.

c

⁵⁶  Quare Vtrunque fieri oportet: ‘per fidem’, [21] ‘per Christum’, Vt in fide Christi omnia, que possumus, faciamus atque [22] patiamur. Et tamen iis omnibus seruos inutiles nos agnoscamus, per [23] Christum solum sufficientes nos confidamus ad accessum Dei. Omnibus [24] enim operibus fidei id agitur, Vt Christo et Iustitia eius [25] refugio ac protectione digni efficiamur. ‘Iustificati ergo ex fide’ [26] et remissis peccatis ‘accessum habemus et pacem’, Sed ‘per Ihesum [27] Christum D⌊ominum nostrum’.

⁵⁷ Hinc etiam tanguntur ii, Qui secundum [28] mysticam theologiam in tenebras interiores nituntur omissis imaginibus (300) [1] passionis Christi, Ipsum Verbum increatum audire et contemplari volentes, [2] Sed nondum prius Iustificatis et purgatis oculis cordis per verbum [3] incarnatum.

⁵⁸ Verbum enim Incarnatum ad puritatem primo cordis est [4] necessarium, qua habita tunc demum per ipsum rapi in verbum increatum [5] per Anagogen. Sed quis tam esse mundus sibi videtur, vt ad hoc [6] audeat aspirare, Nisi vocetur et rapiatur a Deo cum Apostolo Paulo [7] Et ‘assumatur cum Petro, Iacobo et Iohanne, fratre eius’? Denique [8] raptus ille non ‘accessus’ vocatur.

⁵⁹ [9] Tribulat⌊ionibus [5, 3].

[10] Ex hoc textu patet clare distinctio illa duplicis ire Dei et misericordie [11] Sicut et tribulationis. Quia quedam est seueritatis, alia benignitatis. [12] Benignitatis de natura sua operatur non nisi optima, vt sequitur [13] hic, licet per accidens aliud operetur, non suo, Sed infirmitatis vitio [14] eius, qui tribulatur; quia ignorat naturam tribulationis et virtutem et [15] operationem, Sed Iudicat eam ac ȩstimat secundum faciem i. e. inique, [16] cum sit Velut ipsa Crux Christi adoranda. (W301)

⁶⁰ [1] Corol⌊larium.

[2] Qualia et qualem Inuenit tribulatio, talia ac talem [3] magis facit, Vt si est carnalis et infirmus, cȩcus, malus, iracundus, [4] superbus etc., tentatione veniente fit carnalior, infirmior, cȩcior, peior, [5] iracundior, superbior etc. Econtra si est spiritualis, fortis, Sapiens, Bonus, [6] mitis, humilis, fit spiritualior, fortior, sapientior, melior, mitior, humilior, [7] psalmo 4.: ‘In tribulatione dilatasti mihi.’ Sed de illis Matt. 7.: [8] ‘Venerunt flumina et venti et irruerunt in domum et facta est ruina [9] eius magna.’

⁶¹ [10] 2.

[11] Stulte dicunt, Qui Iracundiam Vel Impatientiam suam [12] Imputant offendenti Vel tribulationi. Quia tribulatio non [13] fȩcit impatientem, Sed ostendit eum fuisse et esse Impacientem. [14] Ideo quilibet seipsum agnoscit ex tribulatione [15] quacunque, qualis sit intus, Vt luxuriosus, dum titillatio [16] Venit etc.

⁶² [17] 3.

[18] Rudes et pueriles, immo hipocritȩ sunt, Qui Crucis [19] sanctȩ reliquias externe summe venerantur Et tribulationes [20] aduersitatesque fugiunt et abominantur. Patet, Quia Tribulationes [21] in Scrip⌊tura proprie Vocantur crux Christi, 1. Corinth. 1.: ‘Vt non [22] Euacuetur crux Christi.’ || ‘Qui non accipit crucem suam et sequitur [23] me.’ ||

⁶³ Et ad Gal. 5.: ‘Quid adhuc persecutionem patior? Ergo euacuatum [24] est Scandalum crucis Christi.’ Et | Phil. 3.: | ‘Quos flens dico Inimicos [25] crucis Christi.’ Sic Nostri theologi et pontifices nunc nihil aliud [26] per ‘Inimicos crucis Christi’ intelligunt nisi Turcas et Iudȩos, Sicut Colonienses (W302) [1] contra Iohann⌊em Reuchlin Et Bulle Apostolorum et Iuristarum [2] Glosȩ.

⁶⁴ [3] Bl. 75. *Sed ipsi sunt propriissime ‘inimici crucis Christi’. Et verum Est, [4] Quod Solum Amici crucis sunt Inimici eius, secundum illud psalmo 37.: [5] ‘Amici mei et proximi mei aduersum me.’ ‘Et Qui me laudabant, aduersum [6] me Iurabant.’ Nam Qui sunt, qui magis odiant tribulari et pati [7] quam pontifices et Iuristȩ? Immo quis magis diuitias, Voluptates, ocia, [8] honores et glorias querit?

⁶⁵ [9] 4.

[10] Nemo debet dubitare, quin sit non Christianus, Sed [11] Turcus et Inimicus Christi, quicunque noluerit tribulari. [12] Quia hic de omnibus dicit: ‘Gloriamur’ etc. [5, 3], Act. 13.: ‘Per multas [13] oportet nos tribulationes’ etc. ‘Oportet’ ait, non ‘contingit’ Vel ‘licet’ [14] aut ‘libet’. Et 1. Petri: ‘Nunc si oportet modicum tribulari in variis’ [15] etc. ‘Oportet’ inquit, i. e. prorsus non aliter fiet.

⁶⁶ [16] Sed Notandum:

[17] Duo genera sunt Inimicorum Crucis Christi. Primum est Violentum, [18] alterum astutum. Violenti sunt, qui per vim crucem Christi euacuare [19] Volunt et omnibus cornibus suis in ipsam feriunt; ii sunt, qui vindictam [20] querunt in offendentem Et non volunt nec possunt quieti esse, donec [21] vindicentur. Et ii in multa mala corruunt, Vt odia, detractiones, maledicta, [22] gaudia de malo proximi et dolor de bono eiusdem.

⁶⁷ [23] Astuti autem sunt, qui fuga crucem deserunt, Scil. qui nulli dicere [24] et facere volunt veritatem, Sed omnibus placere, palpare, adulare, nullum [25] offendere, Vel certe in solitudinem (saltem ea causa) secedentes. Et hos [26] proprie Gal. 6. tangit, quando dicit: ‘Quicunque enim volunt placere [27] in carne, ii cogunt vos circuncidi, tantum vt crucis Christi persecutionem [28] non patiantur.’ (W303)

⁶⁸ [1] Notandum,

[2] Quod Climax siue gradatio ista etiam a contrario fit illis, qui non [3] stant in gratia ista, Scil. Quod Tribulatio operatur impatientiam, Impatientia [4] autem reprobationem, Reprobatio vero desperationem, Desperatio [5] autem Confusionem ȩternam. Et sic tandem odium Dei diffundetur (i. e. [6] diffusum fuisse cognoscetur, cum perficietur) in cordibus eorum per spiritum [7] malum, subter quem tradentur etc. Ideo dixi, Quod Impatiens [8] non sit adhuc Christianus, coram Deo saltem, quia reprobus Inuentus [9] per tribulationem.

⁶⁹ [10] Unde Cum Dominus habeat Nomen Saluatoris, Adiutoris [11] in tribulationibus in multis locis, Qui noluerit pati, [12] quantum in ipso est, spoliat eum suis propriis titulis et [13] nominibus. Sic enim Nullus erit ei homini Ihesus i. e. saluator, [14] quia non vult esse damnatus; Nullus eius Deus [15] creator, quia non vult esse nihil, cuius ille sit creator. [16] Nullius est potens, Sapiens, bonus, quia non vult in Infirmitate, [17] stultitia, penalitate sustinere eum.

⁷⁰ [18] Patientia autem [5, 4].

[19] Nota Est distinctio Impatientiȩ et gradus | eiusdem | ex gradibus [20] irȩ, quos Dominus [indicat] Matthe. 5. exponens illud preceptum ‘Non [21] Bl. 75b. occides’. Siquidem Impatientia causa est irȩ et vnus *effectus vtriusque. [22] Nisi quis Impatientiam ab ira separet; Tunc gradus eius potius sunt [23] intensionales quam extensionales.

⁷¹ Quia Impatiens in nullo est patiens. [24] Sed patientiȩ gradus hic manifeste insinuat Apostolus. Quos Bap⌊tista [25] Mant⌊uanus li. 1. c⌊apite vltimo satis apte distinxit. Quorum infimus (W304) [1] est sustinere quidem, sed cum difficultate et eo animo, vt mallet esse liber [2] a tentatione. Sequens et medius est hilariter quidem sustinere ac volenter, [3] Sed non querere. Supremus autem est desiderare, querere et prouocare [4] tribulationes velut thezaurum. Et horum vox est: ‘Gloriamur in [5] tribulationibus.’ Et illud Gal. 6.: ‘Nos autem oportet gloriari in cruce [6] Domini nostri’ etc.

⁷² [7] Probatio Vero [5, 4].

[8] ‘Probatio’ hic in bonum accipitur Scil. pro fine tribulationis, qui per [9] tribulationem queritur. Deus enim nullum Iustum suscipit, quem non [10] prius probauerit, probat autem non nisi per tribulationis ignem. Vt [11] psalmo 16.: ‘Igne me examinasti et non est Inuenta in me iniquitas.’

⁷³ [12] Et illud Ecclesiastici: ‘Qui placuit Deo et Inuentus est Iustus.’ Et iterum: [13] ‘Qui Inuentus est sine macula.’ Sicut psalmo 10.: ‘Dominus interrogat [14] Iustum et Impium’ etc. Ad hanc igitur probationem non peruenitur nisi [15] per patientiam. Et fit ista Examinatio, Vt appareat vnicuique suus [16] affectus, || i. e. Vt quisque cognoscat seipsum, || Vtrum sc. Vere Deum [17] propter Deum diligat, quod Deus sine examinatione cognoscit. Sic [18] psalmo 137.: ‘Proba me, Deus, et scito cor meum’ (i. e. fac notum etiam [19] mihi). ‘Interroga me et cognosce semitas meas. Et Vide, si via iniquitatis [20] in me est, et deduc me in via ȩterna.’ Hic pulchre exprimit causam, [21] Cur Deus homines tribulet, vt probet i. e. probatos faciat per patientiam. [22] Quia

⁷⁴ [24] Impossibile esset, Quod vllus hominum saluus fieret. [25] Ratio est, Quia Natura nostra vitio primi peccati tam profunda est in [26] seipsam incurua, vt non solum optima dona Dei sibi inflectat ipsisque [27] fruatur (vt patet in Iustitiariis et hipocritis), immo et ipso Deo vtatur [28] ad illa consequenda, Verum etiam hoc ipsum ignoret, Quod tam inique, [29] curue et praue omnia, etiam Deum, propter seipsam querat.

⁷⁵ Sicut prophet⌊a [30] | Hiere. | 17.: ‘Prauum est cor hominis et inscrutabile, quis (W305) [1] cognoscet illud?’ i. e. ita curuum in se, Vt nullus hominum, quantumlibet [2] sanctus (seclusa tentatione), scire possit. Sic psalmo 18.: ‘Delicta [3] quis intelligit? ab occultis meis munda me’ etc.

⁷⁶ Et 31.: ‘Pro hac orabit [4] ad te omnis sanctus in tempore oportuno.’ Hoc autem vitium propriissimo [5] nomine Scrip⌊tura ‘Aon’ i. e. iniquitatem, prauitatem, curuitatem [6] appellat. Et de hoc latissime Doct⌊or 1. Sen⌊tent. dis. 1. disputat [7] de frui et vti et de amore amicitiȩ et amore concupiscentiȩ. Quocirca [8] Si Iniquitatem dixerimus ipsam Impatientiam Vel saltem causam Impatientiȩ, [9] talem curuitatem, que necessario est inimica crucis, cum Crux [10] mortificet omnia nostra, Illa autem se et sua viuificet: Igitur optimus [11] Bl. 76. Deus, postquam Iustificauit et dona sua spiritualia dedit, Ne *Impia [12] illa natura in ea ruat fruitura illis, cum sint multum amabilia et fruitionem [13] vehementer irritantia, mox tribulat, exercet, examinat, ne tali [14] ignorantia homo pereat inȩternum. Sic enim discit homo pure Deum [15] amare et colere, dum non propter gratiam et dona, Sed propter ipsum [16] solum Deum colit.

⁷⁷ Sic ‘flagellat omnem filium, quem recipit’. Quod nisi [17] faceret, filius dulcedine nouȩ hereditatis arreptus cito luxuriaret in [18] fruitionem acceptȩ gratiȩ et grauius post quam ante patrem offenderet. [19] Igitur optimo ordine dicit Apostolus, ‘Quod tribulatio patientiam, patientia [20] vero probationem’, i. e. vt probati simus.

⁷⁸ [21] Spes autem non confundit [5, 5].

[22] Sine probatione huiusmodi, vt dixi, spes confunderet, immo non [23] esset spes, Sed presumptio, immo quod peius esset, fruitio creaturȩ pro [24] creatore. In qua si maneret, inȩternum confunderetur. Ergo Tribulatio, [25] per quam patiens fit probatus, dum tollit omnia et nudum ac vnicum [26] derelinquit, dum nec in corporalibus nec in spiritualibus meritis sinit [27] auxilium et salutem videri, iam desperare facit hominem de omnibus [28] creaturis et ab eis exire et a seipso ac extra se et omnia in solo Deo auxilium (W306) [1] querere || Et cantare illud ps. 3.: ‘Tu autem, Domine, susceptor meus es, [2] gloria mea’ ||.

⁷⁹ Hoc enim est sperare et spem fieri per probationem, Vbi [3] necessario Impii, qui in suas virtutes assueti sunt confidere, quieti esse et [4] tribulationes noluerunt sustinere, vt probarentur, In nouissimo examine, [5] ignorantes, quomodo in nudum Deum sperandum sit, ruentibus suis [6] substantiis et montibus operum suorum ruent et ipsi inȩternum. || ‘tunc [7] dicent montibus: cadite super nos’ etc. || Quia spes eorum non fuit [8] spes, Sed peruersa presumptio in opera et Iustitias suas proprias.

⁸⁰ [9] Veruntamen Sciendum, Quod Duplex est tribulatio.

[10] Prima Corporalis, In qua deficiunt Carnales, qui propter carnalia [11] bona in rebus, corpore, fama deficiunt et recedunt a Deo et desperant [12] per Impatientiam suam ac ita tradunt semetipsos in carnem et relinquunt [13] Deum. De quibus Apostolus | Eph. 4. |: ‘Desperantes tradiderunt [14] semetipsos in immundiciam.’

⁸¹ [15] Altera est Conscientiȩ et Spiritualis, Vbi Iustitia propria et Sapientia [16] omnis deuoratur et absorbetur, in quibus fidebant. De quibus Sal⌊vator [17] mystice: ‘Cum fortis armatus’. ‘Si autem fortior superuenerit et vicerit [18] eum, vniuersa eius arma auferet et alligabit eum ac spolia eius distribuet’, [19] i. e. hominem Iustitiis suis munitum exuet et eas ad communem [20] vtilitatem fieri, non in propriam complacentiam fieri docebit.

⁸² [21] Quia Charitas Dei [5, 5].

[22] Hoc Verbum debet intelligi tanquam ratio reddita, immo eruditio [23] in spiritu facta, Quare et vnde possimus gloriari in tribulationibus, [24] Scil. vt discamus, Quia ex nobis ho[c] est Impossibile fieri Nec nostrȩ [25] virtutis, Sed Charitatis, quȩ per spiritum sanctum donatur.

⁸³ [26] Bl. 76b. *Igitur ‘Charitas Dei’, quȩ est purissima affectio in Deum, Quȩ [27] sola facit rectos corde, sola aufert iniquitatem, sola extinguit fruitionem [28] proprie Iustitiȩ. Quia non nisi solum et purum Deum diligit, non dona [29] ipsa Dei, Sicut hipocrite Iustitiarii. Ideoque Quando affluunt bona corporalia [30] Vel spiritualia, non extollitur. Rursum, quando defluunt et [31] affluunt mala corporalia Vel spiritualia, non frangitur. ‘Scientia autem (W307) [1] Inflat,’ sic et Iustitia. Rursum Ignorantia humiliat, sic et peccatum. [2] ‘Charitas autem omnia sustinet’, etiam gloriando. | Ideo | Notandum, [3] | Quod |

⁸⁴ [4] ‘Charitas Dei’ dicitur, Quia per eam solum Deum diligimus, [5] Vbi Nihil visibile, nihil experimentale nec intus nec foris est, in quod [6] confidatur aut quod ametur aut timeatur, Sed super omnia In Inuisibilem [7] Deum et inexperimentalem, incomprehensibilem, scil. in medias [8] tenebras interiores rapitur, nesciens, quid amet, Sciens autem, [9] quid non amet, et omne cognitum et expertum fastidiens [10] Et id, quod nondum cognoscit, tantum desiderans, dicens: ‘Quia amore [11] Langueo’, i. e. quod habeo, nolo, et quod volo, non habeo.

⁸⁵ Hoc autem [12] donum longissime abest ab iis, qui suas Iustitias adhuc vident et diligunt [13] et non visis tristantur atque desperant, Visis autem confidunt et [14] securiores fiunt Ideoque non ‘gloriantur in tribulationibus’, non probantur, [15] ideo neque sperant.

⁸⁶ [16] Igitur Non ex nobis hanc sublimem virtutem Apostolus asserit in [17] [1.] nobis esse, Sed a Deo querendum. Vnde sequitur Diffusa, non vtique [18] [2.] nata vel orta in nobis. Et per spiritum sanctum, non per virtutem [19] [3.] et consuetudinem acquisita sicut Morales virtutes.

⁸⁷ In cordibus [20] nostris i. e. in intima et medium ac medullas cordis, Non in superficiem [21] cordis, sicut est spuma super aquam. Talis est enim hipocritarum [22] Charitas, Qui sibiipsis fingunt et Simulant se habere charitatem. Sed [23] tentatio probat eorum Impatientiam et superbiam in intimis latentem.

⁸⁸ [24] [4.] Qui datus est nobis, i. e. quem non meruimus, Immo Vehementer [25] contrarium meruimus. Quod autem hoc sit, probat, quia sequitur: [26] Vere ‘datus est’ et non meritus. Etiam enim Christus ‘pro infirmis mortuus [27] [5.] est’, non vtique pro firmis et dignis.

⁸⁹ Igitur Charitas dicitur [28] ad differentiam ignauissimi et vilissimi amoris, quo creatura diligitur, [29] Quia ‘Charitas’, quasi sit Chare et preciose diligere seu preciosum ȩstimare [30] dilectum. Sic enim Deum super omnia ȩstimare est eum preciosa [31] dilectione i. e. Charitate diligere. Diligere autem eum propter dona [32] et propter comodum Est vilissima dilectione i. e. concupiscentia eum [33] diligere. Quod est vti Deo et non frui. (W308)

⁹⁰ [1] [6.] Dei dicitur, Quia solus Deus ita diligitur et proximus non nisi [2] propter Deum, i. e. quia Deus ita vult, cuius voluntatem super omnia [3] diligit.

⁹¹ [4] Notandum etiam,

[5] Quod Charitatis locus non est nisi cor, immo intimum et medulla [6] cordis, per quam fit ista differentia filiorum et seruorum, Quod filii Dei [7] hilariter, voluntarie, gratuito seruiunt Deo, non timendo pȩnam nec [8] cupiendo gloriam, Sed solam voluntatem Dei, Serui vero coacti, timendo [9] pȩnam et tunc Inuite et difficulter Vel cupiendo mercedem, Et tunc [10] Voluntarie, Sed mercennaria voluntate, Nunquam autem propter voluntatem [11] Bl. 77. Dei absolute. * ||

⁹² Maxime autem In tribulatione seruus et [12] Mercennarius recedit, filius autem perseuerat, Vt Iohann. 10.: ‘Mercennarius [13] autem fugit.’ || Vnde dicit illis Malach. 1.: ‘Quis est in vobis, [14] qui claudat ostia et incendat altare meum gratuito?’ Et sequitur: ‘Non [15] est voluntas mihi in vobis, dicit Dominus Exercituum’, Cum tamen illi [16] maxime presumant et credant voluntatem Dei in ipsis esse.

⁹³ Vnde Ibidem, [17] cum Dominus dixisset: ‘offertis super altare meum panem pollutum’, [18] Ipsi Velut hoc non putantes Respondent: ‘In quo polluimus te?’ q. d. [19] omnia facimus, que precipis. Respondet Dominus: ‘Si offertis cȩcum ad [20] imolandum, nonne malum est? Et si offeratis claudum et languidum, [21] nonne malum est?’ Hoc est, Quod sine charitate, Sed cum concupiscentia [22] proprii comodi vt mercennarii Deum colunt, non habentes vnum [23] oculum sponsȩ, quo solum Inuisibilem Deum videt, dum nihil videt [24] eorum, que sua sunt aut vllius creaturȩ.

⁹⁴ [25] Et iterum Notandum,

[26] Quomodo Apostolus fontem cum riuo copulet. ‘Charitas’, inquit, [27] ‘per spiritum sanctum, qui datus est nobis’. Quia non satis est habere [28] donum, nisi sit et donator presens, Sicut petiuit et Moses Exo. 33.: [29] ‘Si non tu ipse prȩcedas nos, ne educas nos de loco isto’ etc. Immo [30] proprie soli Charitati tribuit Apostolus prȩsentiam simul et donationem [31] spiritus cum ipsa.

⁹⁵ Quia Cȩtera omnia dona 1. Corinth. 12. ab eodem [32] spiritu dari dicit, Sed non ipsum spiritum. Sicut hic de Charitate dicit, (W309) [1] Quod non detur nisi prius dato ipso spiritu, qui eam diffundat in cordibus [2] nostris. ibi autem dicit: ‘Hȩc omnia autem operatur vnus atque [3] idem spiritus.’ Vnde et sequitur ibidem: ‘Sed excellentiorem viam vobis [4] demonstro.’ | Vel saltem, si in omnibus donetur, non tamen in omnibus [5] diffundit charitatem. |

⁹⁶ [6] Illud Secundum tempus [5, 6]

[7] Alii referunt ad sequentem orationem, Vt sit sensus: ‘Cum infirmi [8] essemus, secundum tempus pro Impiis mortuus est’, q. d. licet sit ȩternaliter [9] immortalis, tamen temporaliter est mortuus. Mortuus propter [10] humanitatem, que in tempore viuebat, Sed semper viuus propter diuinitatem, [11] que in ȩternitate viuit. Alii sic: ‘Mortuus est secundum tempus, [12] cum infirmi essemus’, i. e. eo tempore etiam mortuus est, cum adhuc non [13] essemus Iusti et sani, Sed infirmi et ȩgroti, || Vt sic intelligatur: ‘secundum [14] tempus’ scil. illud, cum infirmi essemus. ||

⁹⁷ Et hic melior est sensus, [15] vt patet ex sequentibus: Si cum inimici essemus, reconciliati sumus [16] Deo per mortem filii eius [5, 10]. Alii autem in precedentem, Vt [17] sit sensus: Cum infirmi essemus secundum tempus, licet iam coram Deo [18] essemus in predestinatione Iusti. Quia in predestinatione Dei omnia [19] facta iam sunt, que in rebus adhuc futura sunt.

⁹⁸ [20] Bl. 77b. *Per Vnum hominem peccatum [5,12].

[21] Quod Apostolus hoc loco de peccato originali loquatur et [non de] [22] actuali, Multis probatur et sumitur ex eo:

[23] [1.] Primo, quod dicit: ‘per vnum hominem’. Vnde b. Aug⌊ustinus [24] contra Pelagianos li. 1. de pec. meri. et re.: ‘Si Apostolus peccatum [25] illud commemorare voluisset, quod in hunc mundum non propagatione, [26] Sed imitatione intrauerit, | non | eius principem Adam, Sed [27] diabolum diceret, de quo dicitur Sap. 2.: “Imitantur autem eum, (W310) [1] qui sunt ex parte eius”.

m”Ved ét menneske kom synden ind i verden”, (Rom 5,12).

Der er mange ting, der beviser, at apostelen her taler om arvesynden og ikke om den aktuelle synd. Af dem skal nedenstående fremdrages:

1: For det første siger han “ved ét menneske”. Derfor siger den salige Augustin i bog 1 mod pelagianerne, de peccat. merit. et remiss I, 9,19.: “Hvis apostelen havde villet nævne den synd, som blev indført i denne verden, ikke ved nedarvning, men ved imitation, så ville han ikke have sagt Adam, men djævelen. Det tales der om i Visd. 2,25: “24: Men ved djævelens misundelse kom døden ind i denne verden, men de efterlignede ham, som er af hans art”.

⁹⁹ Ideo et Adam eum fuit imitatus et principem [2] habuit peccati sui diabolum. Hic autem dicit: “per hominem”. Actualia [3] enim omnia per diabolum intrant et intrauerunt in mundum, Sed originale [4] per hominem vnum.’ Ibidem b. Aug⌊ustinus: ‘Proinde Apostolus [5] cum peccatum illud ac mortem commemoraret, que ab vno in omnes [6] propagatione transissent, eum principem posuit, a quo propagatio generis [7] humani sumpsit exordium.’ Et alia pulchra.

[8] || Et Chrisost⌊omus hoc loco: ‘Manifestum’, inquit, ‘quia non peccatum [9] illud, quod ex transgressione legis, Sed quod ex Ade inobedientia, [10] hoc est, quod contaminauit omnia.’ ||

Derfor efterlignede også Adam ham og fik den djævelske begyndelse på sin synd. Men her siger han: “Ved et menneske”. For alle de aktuelle synder trådte ind i verden og blev ført ind i verden ved djævelen, men arvesynden ved ét menneske”. Det samme sted siger den salige Augustin: “Følgelig: når apostelen nævner denne synd og døden, som begge gik over fra ét menneske til alle ved nedarvning, sætter han ham frem som begyndelssen, fra hvilken menneskeslægtens arvefølge tog sin begyndelse”. Og andre passende steder.

Og Chrysostomus siger til dette sted: “Det er klart, at det ikke er den synd, der kommer af overtrædelse af loven, men den, der kommer fra Adams ulydighed, det vil sige, som har smittet alle”.

¹⁰⁰ [11] [2.] Secundo, quod dicit: ‘per Vnum’. Quia actuale peccatum per [12] multos, quia per quemlibet suum proprium intrat in mundum.

[13] [3.] Tertio, quod dicit: ‘Intrat in mundum’. Sed nullum actuale [14] intrat in mundum, Sed vniuscuiusque peccatum est super ipsum, Vt [15] Ezechiel. 18.: ‘Vnusquisque peccatum suum portabit’. Ideo non intrat [16] in alios, Sed manet in ipso solo. Quod autem ‘Mundus’ hoc loco non [17] cȩlum et terram, Sed homines in mundo significet, patet ex supra 3. c.: [18] ‘Quomodo Deus Iudicabit hunc mundum?’

For det andet taler han om arvesynden og ikke om den aktuelle synd, fordi han siger “ved ét menneske”; det skyldes, at den aktuelle synd kom ind i verden gennem mange, fordi den kom ind i verden gennem hver enkelt.

For det tredje taler han således, fordi han siger: “kom ind i verden”. Men der er ingen aktuel synd, der kommer ind i verden, men enhvers synd hviler over ham, som Ez 18,20: “Enhver skal bære sin egen synd”. Derfor kom den ikke ind i andre, men den forbliver i den enkelte. Men at “verden” her ikke betegner himmel og jord, men menneskene i verden, fremgår af Rom 3,6: “Hvorledes skulle Gud kunne dømme verden?”

¹⁰¹ Et 1. Iohann. 5.: ‘Totus [19] mundus in maligno positus est.’ Iohann. 3.: ‘Sic Deus dilexit mundum.’ [20] Et infra: ‘Si mundus vos odit’ etc. Item: ‘Ego elegi vos de [21] mundo.’ Et ratione, Quia Corporalis mundus insensibilis est nec capax [22] peccati, Vt in ipsum intret peccatum aut mors. Non enim moritur nec [23] peccat, Sed homo peccat et moritur: Ergo peccatum Intrare in mundum [24] E[s]t Mundum reum fieri et peccatorem per vnum hominem. Vt [25] infra: ‘Si vnius delicto peccatores constituti sunt multi.’

Og 1 Joh 5,19: “Hele verden ligger i det onde”. Og Joh 3,16: “Således elskede Gud verden”. Og senere: “Hvis verden hader jer” (Joh 15,18). Ligeledes: “Jeg har udvalgt jer af verden” (Joh 15,19). Og grunden til det er, at den legemlige verden er ufølsom og ikke i stand til at kapere synden, fordi synd eller død trådte ind i den. For verden dør ikke og synder ikke, men mennesket synder og dør: altså, når synden kommer ind i verden, bliver verden skyldig, og igennem ét menneske en synder. Som han siger senere (Rom 5,15): “Hvis ved éns overtrædelse mange blev fastslået som syndere ...”

¹⁰² [26] [4.] Quarto: per Ipsum mors, Quia certum est, Quod mors mundi [27] (i. e. omnium hominum) non de proprio peccato venit, Cum moriantur [28] (Vt sequitur), qui non peccauerunt. Si ergo Mors per peccatum et sine [29] peccato non esset mors, Ergo peccatum in omnibus est. Non proprium, [30] ergo. Alioquin falsum esset, quod per peccatum mors intrasset, Sed per [31] voluntatem Dei dicere debuit.

For det fjerde [taler han om arvesynden og ikke om den aktuelle synd], fordi han taler om døden selv. For det er givet, at verdens død (dvs. alle menneskers død) ikke kom som følge af den enkeltes synd, eftersom de, der ikke har syndet også dør (som man kan se af det følgende; Rom 5,14). Hvis altså døden kom gennem synden, og der uden synd ikke ville have været nogen død, så er synden i alle. Men altså ikke den egne eller private synd. Ellers ville det være forkert, at døden kom ind ved synden, så måtte man sige, at den kom ind i kraft af Guds vilje.

¹⁰³ [32] [5.] Quinto, Quia in omnes mors pertransiit, proprio autem, etiamsi [33] mors intret, tamen solum in ipsum, qui operatur, Vt lex dicit: ‘Non [34] moriantur patres pro filiis’ etc. (W311)

[1] [6.] Sexto, Quia ‘peccatum’ dicit singulariter de vno. Quia si [2] de actuali intelligi vellet, pluraliter diceret, Vt Infra: ‘Ex multis delictis’, [3] Vbi manifeste illud vnum singulare cum multis aliis comparat, Et ex [4] eo maiorem efficatiam gratiȩ concludens quam peccati esse.

For det femte taler Paulus sådan, fordi døden trænger igennem til alle, men for den enkelte, selv om døden træder ind, gør den det dog kun i det menneske, som handler. Som loven siger: “Fædre skal ikke dø for sønners skyld” (5 Mos 24,16).

For det sjette: Fordi han siger “synd” i ental om ét menneske. For hvis han ville, det skulle forstås om de aktuelle synder, ville han bruge flertal, som han gør nedenfor: “på grund af manges overtrædelser” (Rom 5,16). Dèr bliver det klart, at han den enkelte med mange andre, og ud fra det konkluderer, at nådens virkning er større end synden.

¹⁰⁴ [5] [7.] Septimo: In quo omnes peccauerunt. Sed nullum aliud est, ‘in quo [6] omnes peccauerunt’, proprium peccatum, Sed Vnusquisque in suo peccat.

[7] [8.] Octauo: Vsque ad legem peccatum erat in mundo etc. [5, 13]. [8] Actuale autem etiam ante Mosen fuit et imputabatur, quia et puniebatur [9] ab hominibus; hoc autem erat incognitum, donec ipsum Manifestaret [10] Moses Genes. 3.

[11] [9.] Nono, Quia hic dicit, Quod non peccauerunt in similitudinem [12] preuaricationis Adȩ[5, 14] i. e. peccato simili imitationis, Vt Pelagius [13] Voluit, Sed Actuali Vtique omnes peccant, qui faciunt ipsum.

[14] [10.] Decimo, Quia per Illud Adam est forma futuri, Sed non [15] per actuale, alias omnes essent forma Christi, Sed nunc solus Adam [16] propter diffusionem vnius peccati sui in omnes est forma Christi.

For det syvende: Fordi alle syndede. Men dette “fordi alle syndede” (Rom 5,12), betyder ikke andet, end at de syndede deres egen synd, hver enkelt syndede for sig.

For det ottende: Indtil loven kom, var synden i verden. Men den aktuelle synd var der også før Moses og tilregnedes, fordi den blev straffet af mennesker; men den var ikke erkendt, førend Moses gjorde den åbenbar, 1 Mos 3,16ff.

For det niende: Fordi han her siger, at de ikke syndede i lighed med Adams overtrædelser, det vil sige, synd som efterligninger, sådan som Pelagius ville det, men aktuelle synder begik i hvert fald alle, som øvede dem.

For det tiende: Fordi Adam herigennem er billede på det, der skal komme, men ikke gennem den aktuelle synd, alle de andre ville være Kristi billede (?), men nu er alene Adam på grund af nedarvningen af den enes synd til alle Kristi billede.

¹⁰⁵ [17] Bl. 78. *Sed adhuc ad confundendam et contundendam peruicatiam hȩreticorum [18] futurorum, quos in spiritu preuidit, exponens, quomodo Adam [19] sit forma Christi, Non amplius loquitur tantum in singulari, ne proteruus [20] Cauillator nugaretur dicens: Accipit peccatum collectiue singulare pro [21] plurali more Scripturȩ frequentissimo. Ideo dicit expresse: ‘per vnum [22] peccantem’, ‘Ex vno in condemnationem’. Item ‘vnius delicto mors’ [23] etc. Item ‘per vnius delictum’, ‘per vnius inobedientiam’.

Men frem til at forvirre og ødelægge de kommende kætteres stædighed, dem, som han forudser vil komme, udvikler han, hvordan Adam kan være Kristi billede, og videre taler han ikke blot i ental, at ikke den frække forhåner skal gøre nar og sige: han forstår den enkelte synd kollektivt i stedet for efter, som skriften oftest gør det, i flertalsform. Derfor siger han udtrykkeligt: “ved at én syndede”, “ud af én til fordømmelse”. Ligeledes “den enes overtrædelse førte til død”, osv. Ligeledes “gennem den enes overtrædelse”, “i kraft af den enes ulydighed”.

¹⁰⁶ Et maxime [24] Vrget comparatio ista: ‘Ex vno in condemnationem, Gratia autem ex [25] multis delictis in Iustificationem’ (Rom 5,16). Nam ‘et Iudicium’ (Vt b. Aug⌊ustinus [26] vt supra 12.) ‘ex multis delictis in condemnationem ducit’. Cum [27] ergo hoc non dicat, Sed ‘ex vno’ dicat, facile patet, quod de originali [28] peccato dicit. Item Abnegat, quod peccauerunt, nisi vnus, quando [29] dicit: ‘Vnius delicto’, ‘per vnius delictum’, ‘per vnum peccantem’ etc. [30] Ecce quomodo simul verum est, Quod vnus solus peccauit, vnum solum [31] peccatum factum est, Vnus tantum inobediens, Et tamen multi propter [32] ipsum peccatores et inobedientes facti sunt. (W312)

Og især har denne sammenligning vægt: “[dommen kom] af den ene til fordømmelse, men nåden kom ud af mange overtrædelser til retfærdiggørelse”. (Som den salige Augustin siger i de peccat. merit. et remiss. I, 12, 15,), at han “ud af mange overtrædelser fører til fordømmelse”. Men fordi han ikke siger sådan, men siger “ud af den ene”, ses det let, at han taler om arvesynden. Ligeledes nægter han, at de syndede, undtagen én, når han siger: “ved den enes overtrædelse”, “gennem den enes overtrædelse”, osv. Se derfor, hvordan begge dele er sandt: at der kun blev begået én synd, at kun én var ulydig, og at dog mange på grund af ham blev gjort til syndere og ulydige.

¹⁰⁷ [1] Quid ergo nunc est peccatum originale?

[2] Primo secundum subtilitates Scolasticorum theologorum Est priuatio [3] seu carentia Iustitiȩ originalis. Iustitia autem secundum eos Est in [4] voluntate tantum subiectiue, ergo et priuatio eius opposita. Quia scil. [5] est in predicamento qualitatis secundum Logicam et metaphysicam.

Hvad er da arvesynden?

For det første: Den er ifølge de skolastiske teologers subtiliteter en fratagelse af eller mangel på oprindelig retfærdighed. For retfærdighed ligger ifølge dem kun i den subjektive vilje, altså er den også fratagelse af det modsatte. Derfor ligger den jo også i påberåbelsen af en egenskab, ifølge logikken og metafysikken.

¹⁰⁸ [6] Secundo autem secundum Apostolum et simplicitatem sensus in [7] Christo Ihesu Est non tantum priuatio qualitatis in voluntate, immo [8] nec tantum priuatio lucis in intellectu, virtutis in memoria, Sed prorsus [9] priuatio vniuersȩ rectitudinis et potentiȩ omnium virium tam corporis [10] quam animȩ ac totius hominis interioris et exterioris.

For det andet: Ifølge apostelen og ifølge den enkle betydning i Kristus Jesus er den ikke blot en fratagelse af en kvalitet i viljen, ja, ikke blot en fratagelse af lyset i forstanden, af dyden i hukommelsen, men helt og holdent en fratagelse af den generelle retskaffenhed og magt over alle kræfter, både i legemet og i sjælen, både i det indre menneske og i det ydre.

¹⁰⁹ Insuper et pronitas [11] ipsa ad malum, Nausea ad bonum, fastidium lucis et sapientiȩ, [12] dilectio autem erroris ac tenebrarum, fuga et abominatio bonorum [13] operum, Cursus autem ad malum. Sicut psalmo 13. Scriptum est: ‘Omnes [14] declinauerunt, simul inutiles facti sunt.’ Et Genes. 8.: ‘Sensus enim [15] et cogitatio cordis humani ad malum proni sunt.’ Non enim Istam [16] priuationem tantum Deus odit et Imputat (sicut multi peccatum suum [17] obliti et non agnoscentes), Sed vniuersam ipsam concupiscentiam, Qua [18] fit, vt inobedientes simus huic mandato: ‘Non concupisces.’

Dertil er den i sig selv en tilbøjelighed til det onde, en væmmelse ved det gode, en ulyst til lys og viden, men omvendt en kærlighed til fejl og mørke, en flugt fra og en afsky ved gode gerninger, men en følgagtighed til det onde. Sådan som det står skrevet i Sl 14,3: “Alle er kommet på afveje, alle er fordærvede”. Og i 1 Mos 8,21: “Menneskehjertets higen og tanker er tilbøjelige til det onde”. Gud hader og tilregner os ikke blot denne fratagelse (sådan som vi glemmer og ikke husker på megen synd), men han hader selve dette almindelige begær, og sådan går det til, at vi er ulydige imod det bud, der hedder “du må ikke begære”.

¹¹⁰ Sicut Apostolus (W313) [1] 7. c. infra clarissime disputat. Hoc enim preceptum ostendit nobis [2] peccatum, sicut Apostolus ait: ‘Concupiscentiam nesciebam esse peccatum, [3] nisi lex diceret: Non concupisces.’

Hvilket apostelen senere i kapitel 7 forklarer soleklart. For dette bud påviser synden for os, sådan som apostelen siger: “Jeg ville ikke kende til synd, hvis ikke loven havde sagt: du må ikke begære” (Rom 7,7).

¹¹¹ [4] Igitur Sicut Antiqui patres Sancti recte dixerunt: Peccatum illud [5] originis Est ipse fomes, lex carnis, lex membrorum, languor naturȩ, [6] Tyrannus, Morbus originis etc. Est enim simile cum ȩgroto, Cuius ȩgritudo [7] mortalis non tantum est vnius membri priuata sanitas, Sed Vltra [8] sanitatem omnium membrorum priuatam debilitatio omnium sensuum [9] et virium, Insuper Nausea eorum, que salubria sunt, et cupiditas eorum, [10] que noxia sunt. Ista ergo Est hidra illa multiceps, monstrum | nimis | [11] pertinax, cum quo pugnamus in Lerna huius vitȩ vsque ad mortem. [12] Hic Cerberus, latrator incompescibilis, Et Anthȩus in terra dimissus insuperabilis. [13] Hanc originalis peccati apud nullum Inueni tam claram [14] resolutionem quam apud Gerardum Groot in tractatulo suo ‘Beatus [15] Vir’, Vbi loquitur non vt temerarius philosophus, Sed vt sanus [16] theologus.

Derfor var det med rette, at de gamle hellige fædre sagde: Denne arvesynd er selve tændsatsen, kødets lov, lemmernes lov, naturens dvaskhed, er en tyran, er den oprindelige sygdom, osv. Den kan nemlig sammenlignes med en syg, hvis dødelige sygdom ikke blot består af berøvelsen af sundheden i ét lem, men udover en berøvelse af sundheden i alle lemmer består den også i en svækkelse af al følelse og kraft, især i en væmmelse ved det, som er frelsebringende, og en stræben efter de, som er skadeligt. Dette er altså dette mangehovedede uhyre, dette monster, der ikke er mindre vedholdende, end det, vi kæmper imod i dette livs Lerna, indtil døden. Her har vi Cerberus, denne højlydt snerrende hund, og Anthæus sendt til jord som uovervindelig. Jeg har ikke fundet nogen forklaring på denne arvesynd klarere end hos Gerard Groot (n111) i hans traktat “Beatus Vir”, hvor han taler ikke som en frygtsom filosof, men som en sund teolog.

¹¹²[17] Bl. 78b. * Corol⌊larium.

[18] Putare ergo peccatum Originis Esse solam priuationem Iustitiȩ in [19] Voluntate, hoc est occasionem dare tepiditatis et resoluere totum conatum [20] penitentiȩ, immo superbiam et presumptionem plantare Et timorem [21] Dei eradicare, humilitatem proscribere, Mandatum Dei irritum [22] facere ac sic penitus damnare. Si saltem, sicut sonant, intelligantur! [23] Inde enim alter aduersus alterum facile superbit, qui se absolutum a [24] peccato cognoscit, in quo illum adhuc agere videt.

Ekskurs:

Altså, det at mene, at arvesynden kun er berøvelsen af retfærdigheden i viljen, det er at give lejlighed til svaghed og opløse ethvert forsøg på bod, ja at plante overmod og fordomme og udviske gudsfrygten, at billiggøre ydmyghed, gøre Guds bud ugyldigt og helt fordømme det. Hvis de altså forstås sådan som de lyder! For derigennem hæver den ene sig let over den anden, nemlig den, der mener sig løst fra synden, og hvilken han ser, at den anden stadig handler.

¹¹³[25] Inde enim multi, Vt humilitatis rationem darent, satagunt preterita [26] peccata exaggerare et possibilia, Sed et prȩsentia, occulta tamen, (W314) [1] Vt iis attentis humiles sint. Bona eruditio. Sed Ecce sunt etiam manifeste [2] presentia, quȩ nec surreptionem superbie, Iudicii alterius complacentiȩ [3] (quod illa sepissime solent), sinunt in nobis dominari. Quia Aperta [4] Causa humilitatis est, Quod peccatum in nobis manet, Sed ‘non dominatur [5] nobis’, Quia subiectum est spiritui, vt ipse destruat ipsum, Quod [6] prius regnauit super ipsum.

På den måde er der nemlig mange, som, for at give grund til ydmyghed, har travlt med at overdrive tidligere og fremtidige synder, men også de nuværende, skønt de er skjulte, overdriver de, for at kunne se ydmyge ud. Hvilken smuk undervisning! Men se, der er også noget udtrykkeligt nærværende, som hverken er skjult overmod eller bedømmelse af den andens selvtilfredshed (hvilket det tit plejer at være), som får lov til at herske i os. For den åbenlyse grund til ydmyghed er, at synden i os forbliver, men “den skal ikke herske over os” (Rom 6,14), for den er underlagt ånden, så at den ødelægger sig selv, fordi ånden i første omgang herskede over den.

¹¹⁴ Ideo Si quis alium despicit peccatorem, [7] iam dominatur ei peccatum etiam dupliciter. Quia Cum et ipse sit [8] peccator, se Iustum comparat alteri ac sic mendax efficitur Et se peccatorem [9] non peccatorem sentit. Quȩ est proprie iniquitas. Nam Et [10] Iudicare prohibitus est, Et tamen Iudicat. Iudicare autem nisi superior [11] et melior non potest.

Derfor, hvis én ser ned på en anden, fordi han er en synder, så hersker synden over ham i dobbelt forstand. For skønt han selv er en synder, sammenligner han som retfærdig og bedriver derved løgn, og skønt synder føler han sig ikke som synder. Hvilket er en særegen uretfærdighed. For det at dømme er forbudt, og dog dømmer han. Men det kan hverken være overordnet eller bedre at dømme.

¹¹⁵ Ergo eo ipso se superbe alteri prefert et peccat, [12] licet nullum peccatum aliud fecerit, Nisi Quod se peccatorem oblitus [13] Iustum asserit sibiipsi. Qui ergo Cognoscit peccatum in se esse, cui [14] dominetur, certe timet, ne seruiat ei, immo ne Iudicet. Quoniam si [15] Iudicet, Scit, quod Dominus ei dicet: Cur tu Velut Iustus Iudicas, cum [16] sis iniustus? Et si fuisti Iustus, tamen quia in tua Iustitia confidis, iam [17] polluisti eam et duplicem fecisti iniustitiam, dum et peccatum tuum [18] Iustitiam statuis et Iustitiam tuam iactas.

Altså, han foretrækker sig selv fremfor en anden og synder derved, selv om han ikke begår nogen anden synd, udover at han glemmer, at han selv er en synder og forsikrer, at han er retfærdig. Men den, der erkender, at synden er i ham, og han domineres af den, han er bestemt bange for, at komme til at tjene den, og så dømmer han ikke. For hvis han dømmer, så véd han, hvad Herren vil sige til ham: Hvorfor dømmer du, som var du retfærdig, når du er uretfærdig? Og hvis du var retfærdig, så har du dog forurenet din retfærdighed, fordi du stoler på din egen retfærdighed, og på dobbelt måde øvet uretfærdighed, for du stadfæster både din synd som retfærdighed og praler af din retfærdighed.

¹¹⁶ [19] Intrauit [5, 12].

[20] Signato Verbo vtitur Apostolus, Vt peccatum originale non ab [21] hominibus, Sed ad eos potius venire significet. Quia actualis peccati natura [22] est, Vt exeat ex nobis, sicut ait D⌊ominus: ‘De corde enim exeunt [23] cogitationes male.’ Sed hoc peccatum Intrat ad eos et non agunt, Sed [24] patiuntur ipsum. Sicut et Moses Exo. 33.: ‘Et egressus est hic vitulus.’

”Synden kom ind og ved synden døden”(Rom 5,12).

Det ord “kom ind” bruger apostelen for at betegne, at arvesynden ikke kom fra menneskene, men snarere til menneskene. For den aktuelle synds natur består i, at den udføres af os, sådan som Herren siger: “Fra hjertet udgår onde tanker”. (Matt 15,19). Men denne synd kommer ind til dem, og de handler ikke, men de lider under den. Sådan som også Moses siger i 2 Mos 32,34: “Ud kom denne tyrekalv”.

¹¹⁷ [25] In quo Omnes peccauerunt [5, 12].

[26] Hoc ambiguum est in Greco, An Masc⌊ulinum Vel Neut⌊rum. Ideo [27] in vtroque accipi voluisse Apostolus videtur. Vnde et b. Aug⌊ustinus vt [28] supra c. X. pro vtroque exponit dicens: ‘In quo omnes peccauerunt. [29] Certum manifestumque est alia esse propria, in quibus ii tantum peccant, [30] quorum peccata sunt, Aliud hoc vnum, in quo omnes peccauerunt, [31] Quando omnes vnus ille homo fuerunt.’ Ex quo Verbo Aug⌊ustini sequi (W315) [1] videtur, Quod peccatum originale sit ipsum peccatum primum, preuaricatio [2] scil. Adȩ. Quia istud ‘peccauerunt’ de actuali exponit opere [3] et non tantum de reatus transfusione.

”I hvem alle syndede” (Rom 5,12).

I det græske er det tvivlsomt, om det er maskulinum eller neutrum. Derfor ser det ud, som om apostelen vil have det til at kunne forstås på to måder.

¹¹⁸ Sequitur: ‘Si autem vnus ille homo [4] et non peccatum intelligitur, In quo vno homine omnes peccauerunt, [5] Quid etiam ista manifestatione manifestius?’ Sed primum melius ad [6] sequentia. Quia infra dicit: ‘Si vnius delicto peccatores constituti sunt [7] multi’, quod idem est, quod: omnes peccauerunt in peccato vnius.

cm

¹¹⁹ [8] Potest et sic tamen Secundum interponi, i. e. dum vnus peccauit, omnes [9] peccauerunt. Sic Isa. 43.: ‘Narra, si quid habes, vt Iustificeris. Pater [10] tuus primus peccauit’, q. d. Non poteris Iustificari, Quia filius Adȩ es, [11] qui peccauit primus. Ergo et tu peccator, quia filius peccatoris; peccator [12] autem non nisi peccatorem sibi similem generare potest.

cm

¹²⁰c

c