Romerbrevsforelæsningen 1515-16

¹   [20] Corol⌊larium.

[21] Apostolus nequaquam hic dicit, Quod ‘Iniustitia nostra commendet [22] Iustitiam Dei’, Sed potius negat, quia non est verum. Querit autem [23] in persona eorum, qui hoc putabant ex verbis psalmi sequi, quod tamen [24] non sequitur. Non enim vult psalmus et Apostolus, Quod peccatum [25] nostrum Iustificet Deum aut commendet, Sed Agnitio et confessio peccati. [26] Vnde dicit: ‘Quoniam iniquitatem ego cognosco’ etc. tunc sequitur: Et [27] sic ‘tibi soli peccaui’ (i. e. cognosco, quod tibi soli peccator sum.

c

²   Ista [28] enim agnitio facit Iustitiam Dei appetibilem et confessio commendabilem. [29] Dum enim agnosco, quod non possum esse Iustus coram Deo, quia scriptum [30] est: ‘Non Iustificabitur in conspectu tuo omnis viuens’, et alibi multa [31] similia, quibus nos Deus in peccatis esse dicit), tunc incipio ab eo Iustitiam [32] petere. Et sic agnitio peccati compulit me, vt Deus Iustificaretur in me [33] (i. e. vt ei crederem et sic me Iustificaret). Et confessio eiusdem post [34] commendat et glorificat eum, quia solus Iustus et Iustificator noster. [35] Quomodo non commendatur, Vbi peccatum non confitetur aut agnoscitur [36] neque ab eis Iustitia sua appetitur, Quibus sua propria placet et sufficit. (W222)

c

³ [1] Est enim simile:

[2] Sicut Bonus artifex tripliciter potest commendari. Primo, dum [3] imperitos artis sue arguit et confundit. Sed hec exilis et superba est [4] commendatio. Secundo, Quando comparatus cȩteris (etiamsi non [5] arguat eos) peritior apparet. Tercio, quando perfectionem artis suȩ [6] aliis petentibus tradit, quod eam ex se habere non potuerant. Hȩc est [7] vera commendatio. Reprehendere enim alios et apparere artificem, hoc [8] non est esse optimum artificem; Sed efficere artifices sui similes, hoc est [9] laudabilem esse artificem.

c

⁴  Primus enim modus Inuoluit sepe superbiam [10] | et elationem |, Secundus autem inuidiam et arrogantiam. Tertius [11] autem ipse Est Beniuolentia et humanitas. Sic Deus Iustus est effectiue [12] in nobis laudabilis, quia nos sui similes facit.

c

⁵ [13] Verum sicut artifex ille incredulis et qui sibi satis periti videntur, [14] non potest suam peritiam tradere neque ex ipsis gloriam et commendationem [15] potest consequi artis suȩ et magisterii, nisi ipsi prius agnoscant [16] se imperitos, Et credant ei imperitos eos affirmanti, Sed superbia eos [17] non sinit ei credere, Ita Impii non credunt, quod sint Impii, ideoque [18] neque agnoscunt. Inde denique non sinunt Deum in seipsis Iustificari, [19] verificari etc. ac per hoc nec commendari aut glorificari.

c

⁶  [20] Bl. 51. *Summa breuiter.

[21] Quid ergo amplius Iudȩo est? [3, 1] (scil. qui in manifesto est et [22] litera. Si enim non Iudȩus reputatur, Ergo ȩqualis per omnia Gentibus [23] et nihil amplius). Aut quȩ Vtilitas Circuncisionis? [3, 1] (sc. que in carne [24] est et litera. Si enim non reputatur circuncisio, Vt dictum est ca⌊pitulo [25] pre⌊cedenti, ergo inutilis fuit?) Multum [3, 2] (amplius habet et multum [26] vtilis).

c

⁷  Per omnem modum [3, 2]. Hoc Vel est asserentis ac velut iurantis [27] Vel modos exprimit, quibus vtilis fuit circuncisio, quos infra 9. c. enumerat [28] dicens: ‘Quorum est adoptio, legislatio, gloria, testimonium, obsequium, [29] promissa, quorum patres’ etc. Primum (i. e. vnum ex illis, quod ego nunc [30] pro primo assumo). Quia credita sunt illis eloquia Dei [3, 2]. Hoc enim [31] Gentes sicut nec cȩtera habuerunt, sicut psalmo 147. dicit: ‘Non fecit (W223) [1] taliter omni nationi.’

c

⁸  Hoc enim cum cȩteris soli Iudȩi pre Gentibus [2] habuerunt amplius, etiam qui in manifesto et litera. ‘Credita’ i. e. per [3] fidem suscepta. Omnes enim Iudȩi promissa receperunt, licet non omnes [4] impletionem. ‘Eloquia’ i. e. promissa, vt infra 9. appellat. Apostolus [5] non habet ‘illis’, tamen potest stare et referre ‘Iudeo’ et ‘circuncisionis’ [6] in versu 1. Sic infra 15. c. dicit ‘Christum ministrum fuisse circuncisionis, [7] non autem Gentium, propter veritatem Dei’, sc. quia Deus ita [8] promiserat eis et non Gentibus.

c

⁹  [9] Quid enim, Si quidam illorum non crediderunt? [3, 3] Hoc ‘crediderunt’ [10] hic absolute accipitur et aliter quam supra ‘Credita sunt’, quia non [11] est subintelligendum ‘eloquiis’. omnes enim eloquia et promissa Dei [12] receperunt et adhuc expectant hodie promissa huiusmodi de Christo [13] mittendo. Crediderunt ergo i. e. modo non sunt facti credentes et fideles [14] in Christo. || Est sensus: Was leit daran? Quid ad hoc nos possumus? Cui [15] hoc nocebit? Nonne nisi ipsis? Nam non Deo neque nobis. Quod patet, [16] Quia neque Dei Veritas neque nostra fides per horum incredulitatem [17] euacuabitur. ||

c

¹⁰ [18] Nunquid incredulitas illorum fidem Dei euacuabit? [3, 3] (i. e. veritatem [19] et fidelitatem Dei). Hȩc autem omnia dicit, Quia cum dixisset, [20] Quod Circuncisioni, que est in carne et Iudȩo, qui est in manifesto, credita [21] sunt promissa, obiici potuit: Quomodo ergo Nullus, qui est in litera et [22] manifesto, promissionem percepit? Si enim Iudȩo carnali et literali [23] promissa sunt (in quo | ipsi | Gentes excellunt) et nullus eiusmodi eam [24] percepit, Sed vsque in hodiernum ea carent, Ergo Videtur, quod non (W224) [1] habuerint promissionem Vel Deus non impleuerit; | debuit enim carnalis [2] obtinere promissionem, quia carnali facta est. |

c

¹¹  Huic obiectioni Apostolus [3] occurrit et velut clauum clauo retundens dicit: Ergo Dei veritas euacuata, [4] abolita promissio et irrita eloquia? Quod est impossibile, ergo et illud, ex [5] quo sequitur. Et quidem Apostolus hic non soluit hanc contrauersiam, Sed [6] differt vsque ad 9. c. Ibi enim ostendit, Quomodo Carnali Israel, qui [7] simul est promissionis et electionis Israel | et Israel carnalis |, impletio [8] contigit, Carnali vero Israel, secundum semen tantum, nequaquam. Ideoque [9] et eorum incredulitas non irritam facit veritatem Dei. Et ideo [10] obiectionem illam pro nunc solummodo interimit | et obruit | et prosequitur [11] veritatem Dei, quam eidem opposuerat, Et Vtique impleuisse eum [12] sua promissa asserit.

c

¹² [13] Absit [3, 4]. Fidem autem Dei appellat ipsam tunc exhibitam promis*sionem [14] Bl. 51b. per Christum | secundum illud psalmo 84.: ‘Veritas de terra [15] orta est’ (i. e. Christus promissus exhibitus est ex Virgine). | Ideo sensus [16] est: Deus nunc impleuit promissa | et factus est verax |, Et illi non credunt [17] nec percipiunt ea. Nunquid ergo falsum erit Deum implesse, et sic tolletur [18] ista nunc exhibita veritas et dicetur, quia non sit impletio promissi, solum [19] ideo, quia illi non credunt? Absit. Quia tunc Apostoli, immo Deus in illis [20] mentiretur, quia testatur se implesse promissa in Christo.

c

¹³ Meo autem [21] sensu puto, Quod ‘fides’ hic non fidelitas Dei, Sed credulitas in Deum sit, [22] quȩ est ipsa impletio promissionis, vt patet in multis locis. Quia Iustitia ex [23] fide promissa est Ro. 1.: ‘Iustus ex fide viuet.’ || Verum hec differentia non [24] est sibi contraria. Quia quicquid de veritate obiectiua fidei dicitur literaliter, [25] idem et de fide in hanc veritatem intelligitur moraliter. || Et sic [26] est valde apertus sensus, Scil.: Quid, quod illi non credentes facti sunt? [27] Nunquid ideo dimittemus fidem Dei et ipsos sequemur potius negantes [28] impletionem factam, quam Deo credamus affirmanti se implesse?

c

¹⁴  Tunc (W225) [1] aptissime sequitur: Absit. Non sequemur eos, Sed fidem Dei tenebimus. [2] Est enim Deus Verax 3, 4], ergo ei credendum. Omnis autem homo [3] mendax [3, 4]; ergo ei non credendum nec sequendum. || Vel Vt Grec⌊us: [4] Esto autem Deus Verax (i. e. credatur potius Deo et non homini, quia [5] mendax). ||

c

¹⁵ Et sic obiectionem illam sustulit, quando dicebatur: Carnalis [6] Israel non percepit promissa et tamen ei sunt facta; ergo nondum est [7] facta impletio. Ergo illi verum dicunt et Deus falsum? Absit. Illi dicunt: [8] non, Deus: sic. Respondetur: Deo potius credendum, quia Verax. Sicut [9] Scriptum est, | scil. Quod credendum sit ei, grec⌊um tex⌊tum sequendo, [10] Quia Iustificari hoc est credere, Vt infra dicetur. |

c

¹⁶   Vt Iustificeris in sermonibus [11] tuis et vincas, cum Iudicaris [3, 4]. Hanc authoritatem adducit [12] Apostolus secundum sensum, non secundum causam sensus, i. e. non vt [13] causaliter, Sed vt indicatiue intelligatur, ac si dicas: Iustificaberis in sermonibus [14] tuis et vinces, cum Iudicaris, licet infra digressionem faciens [15] istam causalem sententiam tractet. Igitur Deus Iustificatur in sermonibus, [16] i. e. dum creditur ei in euangelio de impletione | promissi |, vt verax et [17] Iustus habeatur.

c

¹⁷ Sermones enim isti sunt verbum euangelii, in quibus [18] Iustificatur, dum ei creditur, quod vera in illis dicat, quod futurum sic [19] isto verbo prophetatur. Et non solum Iustificabitur ab iis, qui credunt, [20] Sed etiam vincit, cum Iudicatur, i. e. dum reprobatur ab aliis negantibus [21] Christum esse missum et impleta promissa. Ii enim hos sermones iudicant et [22] condemnant et nequaquam iustificant i. e. Iustos et veros credunt, immo [23] Deum in iis Iudicant et condemnant, quem alii Iustificant. Sed non [24] preualent.

c

¹⁸ Vincit enim et obtinet, Quia quantumlibet resistunt, perseuerat [25] hȩc fides | Dei |, ista ‘Iustificatio Dei in sermonibus suis’ (i. e. credulitas (W226) [1] in verbum eius). || Iustificatio Dei et credulitas in Deum idem est. || [2] Preualet enim et permanet, immo semper proficit et crescit, Vbi ii, qui [3] non credunt, deficiunt et pereunt. [4] ‘Iustificari Deum in sermonibus’ Est ipsum Iustum et verum fieri in [5] sermonibus suis siue sermones eius Iustos et veros fieri. Hoc autem fit [6] credendo et eos suscipiendo et pro veris ac Iustis tenendo.

c

¹⁹  Huic autem [7] Iustificationi sola resistit superbia cordis humani per incredulitatem. Hȩc [8] enim non Iustificat, Sed condemnat atque Iudicat. | ideo non credit, quia [9] non reputat veros. Ideo autem non reputat veros, quia suum sensum, cui [10] illi contrarii sunt, reputat Verum. | Vnde iudicari Deum in ser⌊monibus [11] s⌊uis est ipsum siue sermo⌊nes s⌊uos damnatos, mendaces et iniustos fieri. [12] Quod fit per superbam incredulitatem et rebellionem.

c

²⁰ Ex quo patet, [13] quod ista Iustificatio ac Iudicatio Dei est extrinseca | Deo et Verbo [14] eius | scil. in hominibus. Nam Intrinsece tam Deus quam ser⌊mones sui [15] Iusti sunt et veri. Sed nondum in nobis tales facti sunt, donec nostra [16] sapientia cedat eis et credendo eis locum det et acceptet. Ideo dicit [17] psalmo 50.: ‘tibi peccaui’ i. e. cedo Iustitiam meam et sensum meum, qui [18] resistit et damnat tuos ser⌊mones, et fateor me peccatorem et iniustum et [19] mendacem, Vt tui sermones in me locum habeant et Iustificentur ac veri [20] sint et fiant, || Vt tales fiant in nobis, quales sunt in seipsis; quia sunt [21] Iustificata in semetipsa eloquia. ||

c

²¹  S[22] Bl. 52. *Coroll⌊arium.

[23] Per hoc autem ‘Iustificari Deum’ Nos Iustificamur. Et Iustificatio [24] | illa | Dei passiua, qua a nobis Iustificatur, Est ipsa Iustificatio nostri [25] actiue a Deo. Quia illam fidem, que suos ser⌊mones Iustificat, reputat [26] Iustitiam, Vt c. 4. dicit Et 1.: ‘Iustus ex fide viuit.’ Et econtra: Iudicatio [27] Dei passiua, qua Iudicatur ab incredulis, est ipsa damnatio suiipsorum. [28] Quia illam incredulitatem, qua suos ser⌊mones iudicant ac damnant, [29] reputat iniustitiam et damnationem. Sic consonat Heb⌊reo, qui sic (W227) [1] habet: ‘Tibi pec⌊caui, propterea Iustificabis’ | i. e. iustificationem facies | [2] ‘in verbo tuo et mundabis in Iudicando te’.

c

²² Iustificat || Vincit || enim in [3] verbo suo, dum nos tales facit, quale est verbum suum, hoc est Iustum, [4] verum, Sapiens etc. Et ita nos in verbum suum, non autem verbum suum [5] in nos mutat. facit autem tales tunc, quando nos verbum suum tale [6] credimus esse, sc. Iustum, verum. Tunc enim Iam similis forma est in verbo [7] et in credente i. e. veritas et Iustitia. Ergo dum Iustificatur, Iustificat, [8] et dum Iustificat, Iustificatur.

c

²³ Quare idem per verbum actiuum Heb⌊reo [9] et per passiuum in nostra trans⌊latione exprimitur. Vincit autem [10] Deus i. e. preualet et tandem mendaces ostendit ac falsos omnes, qui non [11] credunt, i. e. qui eum maculauerunt Iudicando, Vt patet in Iudȩis et magis [12] in Iudicio patebit. Vnde Heb⌊reus: ‘Et mundabis’ | i. e. mundationem [13] facies | ‘in Iudicando te’ i. e. verbum tuum et credentes in illud ac simul [14] teipsum in illis mundos facies et probabis a mendacio, quod illi increduli [15] imponunt, ac eos potius fedabis i. e. fedos et mendaces ostendes, | hoc [16] est, quod incredulitas illorum non euacuat fidem Dei. |

c

²⁴ [17] Corol⌊larium.

[18] Iustificatio Dei passiua et actiua et fides seu credulitas in ipsum sunt [19] idem. Quia Quod nos eius sermones Iustificamus, donum ipsius eius, ac (W228) [1] propter idem donum ipse nos Iustos habet i. e. Iustificat. Et sermones eius [2] non Iustificamus, nisi dum credimus eos Iustos etc.

c

²⁵  [3] Si autem iniustitia nostra Iustitiam Dei commendat [3, 5]. Ista questio [4] mouetur ex duabus Causis, scil. occasione authoritatis adducte ex psalmo [5] 50. et ex ipsa materiȩ tractatȩ substantia ac velut vtero. Psalmus enim, [6] quia Causaliter loquitur (saltem nostra et LXX translatione) dicendo: [7] ‘Vt Iustificeris’, potest homini Videri, Quod Ideo peccauerimus, Vt Deus [8] Iustificetur, ac per hoc, quod peccandum sit, Vt Deus glorificetur. Materia [9] vero disputata id intendit, Quod Deus siue sermones | eius | non [10] possint Iustificari ac veraces fieri, nisi nos mendaces efficiamur et iniusti, [11] cum sint nobis contrarii, | ac sic per peccatum nostrum Iustus efficitur. |

c

²⁶ [12] Solutio autem Est: Quia Apostolus in spiritu loquitur, ideo non [13] intelligitur nisi ab iis, qui in spiritu sunt. Vnde Non valet solutio Lyrensis, [14] Quod peccatum per accidens valet ad commendationem Dei, quia neque [15] per se neque per accidens valet ad gloriam veritatis Dei, | maxime | Si [16] de veritate Dei intrinseca intelligatur siue verborum eius. Valet autem [17] per se et proprie ad commendationem veritatis Dei moraliter siue tropologice; [18] i. e. credulitas, qua Deo credimus nos esse in peccatis, licet noster [19] sensus id Vel nesciat vel non putet, ipsa est, que nos peccatores constituit [20] et Deo gloriam dat acceptando sermones gratiȩ et veritatis tanquam sibi [21] necessarios. Quis enim gratiam excipiat et Iustitiam, nisi qui se peccatum [22] habere fateatur? (W229)

c

²⁷ [1] Corol⌊larium.

[2] ‘Iustificeris in ser⌊monibus t⌊uis’ idem significat, quod illud ‘Est [3] autem Deus Verax et omnis homo mendax’, Et ‘Vincas, cum Iudicaris’ [4] idem significat, quod illud ‘Nunquid incred⌊ulitas ill⌊orum euacuabit [5] fid⌊em Dei?’, Vt patet ex dictis. Quare recte in medio vtrorunque posuit: [6] Sicut Scriptum est, [3, 5] Vtrunque probans per Scripturam.

c

²⁸  [7] Bl. 52b. *Item Sicut dictum est, Quod Deus siue ser⌊mones eius Iustificantur, [8] quando in nobis per fidem Iusti et veri creduntur, quales sunt in seipsis [9] etiam sine nostra credulitate, Ita Similiter intelligendum est Nos oportere [10] peccatores fieri ac mendaces, Stultos ac omnem Iustitiam, veritatem, [11] sapientiam, virtutem nostram perire. Hoc autem fit, quando nos [12] credimus esse peccatores, mendaces etc. et nostram virtutem atque [13] Iustitiam coram Deo penitus nihil esse. Ac sic tales efficimur in nobis [14] | intra nos |, quales sumus extra nos (i. e. coram Deo), etiamsi intra nos [15] non simus tales i. e. etiamsi non credamus nos esse tales.

c

²⁹ Quia Sicut solus [16] Deus verax et Iustus et potens in seipso, vult etiam extra se i. e. in nobis [17] esse talis, vt sic glorificetur (Est enim gloria alicuius boni, quod intus in [18] aliquo est, ad extra et alios diffusio), Ita vult, Quod sicut solus | omnis | homo [19] est mendax, in Iustus, Infirmus extra se (i. e. coram Deo), vt etiam talis [20] fiat et intra se, i. e. Vt confiteatur et agnoscat se talem, qualis est. Et ita [21] Deus per suum exire nos facit ad nos ipsos introire Et per sui cognitionem [22] infert nobis et nostri cognitionem. Quia Nisi Deus ita prius exiret et [23] verax fieri quereret in nobis, Nos non possemus introire ad nos et mendaces [24] ac Iniusti fieri.

c

³⁰ Non enim potuit homo ex seipso scire, Quod talis esset [25] coram Deo, nisi ipse Deus hoc ipsum reuelaret. ‘Quis enim cognouit [26] sensum Domini? Aut quis consiliarius eius fuit?’ Alioquin homo semper [27] se reputasset veracem, Iustum, sapientem, maxime quia coram se et [28] hominibus talis esset. Nunc autem Deus reuelauit, quid de nobis sentiret [29] ac Iudicaret, scil. quod omnes sint in peccato. Huic ergo reuelationi sue [30] siue ser⌊monibus suis debemus cedere et credere ac sic Iustificare et verificare [31] eos ac per hoc nos ipsos (quod non cognoueramus) secundum eos [32] peccatores confiteri. Sic Apostolus: ‘Si quis inter vos vult esse sapiens, [33] stultus fiat, vt sit sapiens.’ Quod autem de stultitia dicit, de omnibus aliis (W230) [1] imperfectionibus intelligi oportet, Vt Qui vult esse Iustus, Verax, potens, [2] fiat peccator, mendax et infirmus. ||

c

³¹ Ista itio spiritualis est, Non [3] physica seu naturalis, Scil. totum propter sensum proprium, vt destruatur, [4] qui de nobis male Iudicat nobisipsis. Ideo ‘dispersit superbos mente’. Hec [5] est tota potentia, quam fecit. || Vnde sequitur, Quod ista locutio est [6] omnino spiritualis, que docet nos fieri peccatores, quam cum Apostolus [7] predicaret, multi literaliter et carnaliter accipiebant. Quomodo fit peccator, [8] qui prius Iustus erat, Vt hic sequenter dicit.

c

³² [9] In hac Intelligentia psalmus 50. currit, quando dicit: ‘Quoniam [10] iniquitatem meam agnosco.’ Et ideo sequitur: ‘Tibi peccaui’ i. e. coram [11] te peccatorem me confiteor, quantumlibet coram hominibus Iustus. Non [12] tamen per hoc euado, quin sim peccator tibi, ‘Vt Iustificeris’ i. e. vt fiat, [13] Vt credam Verbis tuis, per quod et ego Iustificor. Et infra: ‘Incerta [14] et occulta sapientiȩ tuȩ’ etc., i. e. reuelasti mihi ista occulta, Quod coram [15] te peccatores sumus, et ex nobis non habuimus.

c

³³ Corol⌊larium. Non [16] satis exponitur a quibusdam illud ‘Tibi soli peccaui’ etc., quasi Dauid ideo [17] dixerit, quia principes non habent super se nisi Deum, cui confiteri possint [18] et a quo puniri possint. Immo loquitur pro persona sua vt spiritualis homo, [19] qualiter et omnes oportet loqui, Vt psalmo 31.: ‘pro hac’ (scil. impietate [20] peccati sui) ‘orabit ad te omnis sanctus’ i. e. Quicunque Voluerit esse [21] Bl. 53. sanctus, ipse confite*bitur se peccatorem et impium, Et sic dicentibus: [22] ‘Confitebor tibi’, ‘tu remittis impietatem peccati eorum’. Vnde 1. Iohann. [23] 1.: ‘Si dixerimus, quia peccatum non habemus, Mendacem facimus [24] Deum’ (quod est duplex peccatum). ‘Si autem confessi fuerimus, fidelis [25] est, qui remittat nobis.’ Et iterum: ‘Si dixerimus, quia peccatum non [26] habemus, nos ipsos seducimus et veritas in nobis non est.’ Ergo cum [27] propheta dicamus: ‘Et os meum annunciabit laudem tuam’, non nostram. [28] Et iterum: ‘Exultabit Lingua mea Iustitiam tuam’, non nostram. (W231)

c

³⁴ [1] Igitur Satis superque probatum est, Quod solus Deus sit verax et [2] omnis homo mendax. Quare ‘incredulitas illorum’ non debet ‘euacuare [3] fidem Dei’. Quid ad fidem nostram, quod illi non credunt? Non ideo [4] dimittenda nec ideo Dei veritas ablata, Sed ipsi potius mendaces.

c

³⁵ [5] Corol⌊larium.

[6] Etsi nos nullum peccatum in nobis agnoscamus, Credere tamen [7] oportet, quod sumus peccatores. Vnde Apostolus: ‘Nihil mihi conscius [8] sum, Sed non in hoc Iustificatus sum.’ Quia sicut per fidem Iustitia Dei [9] viuit in nobis, Ita per eandem et peccatum viuit in nobis, i. e. sola fide [10] credendum est nos esse peccatores, Quia non est nobis manifestum, immo [11] sepius non videmur nobis conscii. Ideo Iudicio Dei standum et sermonibus [12] eius credendum, quibus nos iniustos dicit, quia ipse mentiri non potest.

c

³⁶ [13] Ac ita esse necesse est, licet non appareat; ‘fides enim est argumentum non [14] apparentium’ et solis verbis Dei contenta est. Et in hac humilitate et [15] Iudicio regnum Christi prophetatum est futurum esse. Sic enim ‘Iudicat [16] in nationibus’. Et ‘illuc sederunt sedes in Iudicio’, quia assidue nos ipsos [17] accusare, Iudicare, damnare et malos confiteri necesse est, Vt Iustificetur [18] Deus in nobis. Sic currunt in eadem fide talia Verba: ‘Ab occultis meis [19] munda me. Delicta quis intelligit?’ Item: ‘Ignorantias meas ne memineris.’

c

³⁷ c[20] Sed hoc summopere pensandum est, Quod non satis est ore fateri se [21] peccatorem, iniustum, mendacem, insipientem. Quoniam quid facilius, [22] presertim, vbi quietus fueris et extra tentationem? Sed Vbi te talem ore [23] fassus fueris, Ita etiam de te firmiter in corde sentias ac in omni opere et [24] vita geras te huiusmodi. Quocirca rarus Valde est, Qui se peccatorem [25] agnoscat et credat. Quomodo enim ille se peccatorem fateatur, Qui ne [26] verbum quidem aduersum se, sua facta, sua consilia sustinere velit, Sed [27] mox in contentionem surgit ac nec ore saltem tunc se mendacem fatetur, [28] immo veracem et benefacientem sese contendit esse et inique sibi resisti et [29] false reprobari? Quod si pati aliqua cogatur, totus furit et iniuriam [30] sibi fieri omnium questu fatigat omnes. Ecce hypocritam, Qui se peccatorem [31] fassus erat, quomodo Nihil, que peccatorem decet, agere et pati [32] velit, Sed quȩ Iustum et sanctum. (W232)

c

³⁸ [1] Bl. 53b. *Omnes itaque prompti sumus dicere: Ego miserrimus sum peccator. [2] Sed peccatorem agere nullus Vel rarus cupit. Quid enim est peccatorem [3] esse nisi dignum omni pena et confusione? Et ore se talem fateri, [4] opere autem nolle facere, hoc hypocrisis, ho[c] mendacium est. Quia Iustum [5] decet habere pacem, gloriam, honorem et omnia bona. Si ergo Iustum [6] te negas, ista quoque neges oportet. Et si peccatorem te fateris, penas, [7] iniurias, ignominias amplectaris tanquam rem propriam et possessiones [8] tuas. Illa autem velut aliena fugias, quȩ Iustorum solummodo sunt.

c

³⁹ Igitur [9] si contumelia siue verbum ignominiȩ, si flagellum, si iniuria, si damnum, [10] si morbus tibi obuenerint Et dixeris: Non merui, Cur feram? Iniuria [11] fit, innocens sum: Nonne iam peccatorem te negas, Deo resistis et proprio [12] ore mendax conuinceris, Cum istis omnibus (velut verbis suis, quia [13] ‘dicit et facta sunt’) Deus te peccatorem arguat et affirmet, quia peccatoribus [14] propria tibi infert? Et tamen non potest errare nec mentiri. Tunc [15] tu in contentionem exurgens resistis ac velut Deus male, stulte et mendaciter [16] agat, contradicis et repugnas. Et sic similis illorum, de quibus Supra: [17] ‘iis, qui sunt ex contentione, qui non credunt veritati, credunt autem [18] iniquitati.’ Nam et tu veritati (i. e. operibus illis Dei contra te vere [19] illatis) non credis.

c

⁴⁰ [20] Si autem dixeris, cum hȩc venerint: Eia, vere hec mea sunt, Iuste [21] mihi agitur, libenter concedo, Quia vere peccator sum, vt Iusta et vera [22] sint illa omnia; Vtique peccaui tibi, Vt hec Iustificentur tua opera, tua [23] verba, Deus Verax et Iustus; Non erras in me, Non mendacium est in te, [24] Quia sicut iis me peccatorem ostendis, ita verum est, Sum etenim: Ecce [25] hoc est dicere: ‘Tibi peccaui et male cor⌊am te feci, vt Iustifi⌊ceris in [26] ser⌊monibus t⌊uis.’ Sicut illi Danielis 3.: ‘Omnia quecunque fecisti nobis, [27] Domine, in vero Iudicio fecisti nobis, quia peccauimus tibi’ etc. Vnde [28] simile, Vt si duo homines de aliqua re contenderent Et alter eorum [29] humiliter cedens diceret: Libenter cedo, vt tu Iustus et verax sis, Volo [30] errasse, Volo male egisse, vt tu recte egeris et senseris: Nonne ille dicet: [31] Tibi erraui, vt tu recte sentias? Sic enim vnum tunc sapiunt, qui alias per [32] contentionem discordes mansissent. Sic, Sic ‘Nolite prudentes esse apud [33] vosmetipsos’.

c

⁴¹ [34] Vnde dixi, quam rarum et arduum sit peccatorem fieri et hunc [35] versum recte dicere et ex corde. Nemo enim facile vult redargui in suo [36] sensu, reprobari in opere suo aut vilipendi in consilio suo. Quod tamen qui (W233) [1] faceret dicens: doce me, queso, aliter, libenter aliter faciam, ac sic semper [2] neuter esset, quam beatus hic esset! Sed nimis profunda est superbia [3] sensus et voluntatis nostrȩ. Nemo ex omni parte liber ab hac peste, [4] maxime in subitis aduerse venientibus.

c

⁴² [5] Sed dicendum, Quis modus iste sit, quo hominem spiritualiter fieri [6] oportet peccatorem. Est enim non naturalis. Quia sic non fit, Sed est [7] omnis homo peccator. Sed tota Vis huius mutationis latet in sensu seu [8] ȩstimatione ac reputatione nostra. Hunc enim mutare intendit omnis [9] Bl. 54. sermo Scripturȩ et omnis operatio Dei. Hic *est enim oculus nequam [10] et incorrigibilis superbia (humanitus). Vnde b. Virgo: ‘fecit potentiam [11] in brachio suo. Dispersit superbos mente cordis sui’ i. e. sensu et ȩstimatione [12] sibi placitis contra Deum.

c

⁴³ Vnde idem Sensus vocatur ‘Consilium Impiorum’, [13] psalmo 1., Et ‘vitulus aureus’ mystice in deserto, Item Idolum Baal et [14] Moloch etc., A quo ‘non resurgunt impii in Iudicio’. Ergo fieri peccatorem [15] est hunc sensum destrui, quo nos bene, sancte, Iuste viuere, [16] dicere, agere pertinaciter putamus et alium sensum (qui ex Deo est) [17] induere, quo ex corde credimus nos esse peccatores, male agere, dicere, [18] viuere, Errare, Ac sic nos accusare, iudicare, damnare et detestari. ‘Qui [19] facit hec, non mouebitur inȩternum.’

c

⁴⁴ [20] Sane tamen omnia hȩc dicta intelligenda sunt, Scil. quod non sic [21] reprobari intelligantur opera Iusta, bona, sancta, Vt omittenda sint, [22] Sed solummodo quoad sensum, estimationem, reputationem ipsorum, hoc [23] est, Vt non in ea sic confidamus nec talia estimemus aut tam digna [24] reputemus, quasi ex ipsis coram | Deo | sufficienter Iusti esse valeamus. [25] Iste enim Vanitatis sensus et stulta estimatio sola queritur, vt istis verbis [26] explodatur.

c

⁴⁵ Alioquin studiosissime fieri eiusmodi debent et omni [27] feruore exerceri, eo scil. fine, vt per ipsa tanquam preparatoria tandem [28] apti et capaces fieri possimus Iustitiȩ Dei, Non vt sint Iustitia, Sed vt [29] querant Iustitiam. Ac per hoc iam non sunt Iustitia nostra, dum nos [30] ipsa non pro Iustitia nobis imputamus. Parare enim illis omnibus [31] oportet viam Domini venturi in nobis. Non autem sunt via Domini. [32] Hȩc est enim Iustitia Dei, quam presens Dominus post illa in nobis [33] efficit solus. (W234)

c

⁴⁶ [1] Corol⌊larium.

[2] Deus Est mutabilis quam maxime. Patet, Quia Iustificatur et Iudicatur, [3] psalmo 17.: ‘Cum electo electus eris et cum peruerso peruerteris.’ [4] Qualis est enim vnusquisque in seipso, talis est ei Deus in obiecto. Si [5] Iustus, Iustus; Si mundus, mundus; Si iniquus, iniquus etc. Vnde et damnatis [6] inȩternum iniquus videbitur, Iustis Vero Iustus et sicut in seipso [7] est. Verum hȩc mutatio extrinseca est. Quod satis patet ex ipso verbo [8] ‘Iudicaris’. Quia sicut Deus non nisi ab extra et ab homine Iudicatur, ita [9] et Iustificatur. Quare ‘Vt Iustificeris’ extrinsecus de Deo dici necesse est.

c

⁴⁷ [10] Bl. 54b. *Causati sumus [3, 9].

[11] Quia etsi Iudȩi precellunt illis, que dicta sunt et infra c. 9. numerantur, [12] non tamen coram Deo sunt propter hȩc meliores, sed ȩque vt [13] Gentes sub peccatis. Vnde patet, quod illud, quod supra dixit: ‘Gentes, que [14] naturaliter faciunt, que legis sunt’, non voluerit per hoc Iustos asserere, [15] nisi particulari et legali Iustitia, Sed non vniuersali, que est infinita, ȩterna [16] et prorsus diuina, quȩ non nisi in Christo nobis datur. Quia non satis est [17] opera legis facere ad extra, Sed neque facere satis est ad intra, nisi accedat [18] primum Iustificatio ex Christo. Si tamen ab intra quis facere dicendus est [19] opera legis, cum ex corde et sensu (vt ait Scrip⌊tura) proni semper simus [20] ad malum ac per hoc Inuiti ad legem et ad bonum; quare nec facimus [21] bonum, Vt supra satis dictum est.

c

⁴⁸ [22] Omnes Sub peccato Esse [3, 9].

[23] Iste totus textus intelligendus est in spiritu dici, hoc est, quod non [24] loquatur de hominibus, quales sunt in oculis suis et coram hominibus, [25] Sed quales sunt coram Deo, Vbi omnes sunt sub peccato, sc. tam ii, qui (W235) [1] manifeste etiam hominibus mali sunt, quam ii, qui sibiipsis et hominibus [2] boni apparent.

c

⁴⁹ [3] Et ratio est, Quia ii quidem, qui manifeste mali sunt, vtroque homine [4] peccant et sine specie sunt Iustitiȩ etiam apud seipsos. Qui vero sibi et [5] hominibus boni foris apparent, interiore homine peccant. Quia etsi foris [6] bona opera faciunt, hoc timore penȩ Vel amore lucri, glorie Vel alterius [7] creature faciunt, non voluntate et hilaritate, ac sic exterior homo quidem [8] in bonis operibus vrgetur, Sed interior scatet plenus concupiscentiis et [9] desyderiis contrariis.

c

⁵⁰ Quia si liceret impune, Vel si gloriam aut quietem [10] sciret non venturam, omitteret potius bonum et ȩque faceret vt illi [11] malum. Qualis ergo ista est differentia coram Deo inter eum, qui facit, et [12] qui vult facere malum, licet non faciat timore coercitus Vel amore [13] temporalis rei allectus? Sed tunc pessimus omnium ille est, quando [14] talem exteriorem Iustitiam ponit satis esse et resistit interiorem docentibus, [15] Et qui, cum arguitur, sese defendit aut tangi non putat, cum ideo arguatur, [16] non quod non faciat, Sed quod non ex simplici corde faciat et non etiam [17] voluntatem corrigat, qua operi suo contraria cupit.

c

⁵¹ Tunc iam opera eius [18] bona sunt dupliciter mala: primum, Quod non ex bona voluntate facta [19] sunt ideoque mala sunt. Secundum, Quod noua superbia pro bonis [20] statuuntur atque defenduntur. Sic Hiere. 2.: ‘Duplex peccatum peccauit [21] populus meus’ etc. Quare nisi per gratiam Dei (quam credentibus in [22] Christum promisit et largitur) sanetur ista voluntas, vt liberi simus et [23] hilares ad opera legis, querentes non nisi Deo placere et eius voluntatem [24] facere, non timore pene aut amore nostri operantes, semper sub peccato [25] Bl. 55. sumus.

c

⁵² *Ideo dicit: Non est Iustus quisquam [3, 10]. Verum hic quilibet [26] sibi Videat atque oculos aperiat, diligentissime intendat. Rarus enim est [27] Iustus, quem hic Apostolus quȩrit. Quod ideo fit, Quia raro nos ita [28] discutimus profunde, vt hanc voluntatis infirmitatem, immo pestem [29] agnoscamus. Ideoque raro humiliamur, raro gratiam Dei recte querimus, [30] quia non intelligimus, vt hic dicit.

c

⁵³ Adeo enim subtilis est ista pestis, vt [31] etiam a spiritualissimis viris non possit plene attingi. ideo qui Iusti sunt [32] vere, non solum gemunt et implorant gratiam Dei, quia se vident habere [33] voluntatem malam ac per hoc peccatum coram Deo, Sed etiam, Quia [34] vident se nunquam posse plene videre, quam profunde et quousque mala [35] sit eorum voluntas. ideo credunt semper se esse peccatores, Velut voluntatis [36] male infinita sit profunditas. Sic humiliantur, sic plorant, sic gemunt, [37] donec perfecti sanentur, quod fit in morte.

c

⁵⁴ Hinc denique fit, Quod [38] semper peccamus. ‘In multis offendimus’. Et ‘si dixerimus, quod peccatum (W236) [1] non habemus, nos ipsos seducimus’. Nam (Vt exempli gratia dicam) Quis [2] facit bonum et omittit malum ea voluntate, qua, si etiam preceptum non [3] esset nec prohibitum, adhuc ita faceret et omitteret? Credo, quod si [4] recte cor nostrum discutiamus, nullus inueniet seipsum talem, nisi sit [5] perfectissimus, Sed potius, si liceret, multa bona omitteret et mala faceret.

c

⁵⁵ [6] At hoc est coram Deo in peccatis esse, cui tenemur ea voluntate, qua dixi, [7] libere seruire. ideo ‘Non est Iustus in terra, qui faciat bene et non peccet’. [8] Ideo Iusti semper confitentur. Et psalmo 31.: ‘Pro hac orabit omnis [9] sanctus in tempore oportuno.’ Immo Quis scit aut scire potest, etiamsi [10] bona facere et mala omittere ea voluntate sibi videatur, an vere ita sit, [11] cum solus Deus hoc Iudicaturus sit Neque nos ipsos in hac parte Iudicare [12] possimus secundum Apostolum 2. Cor. 4.: ‘Quis te discernit’? Item: [13] ‘Nolite ante tempus Iudicare’ etc. Quod enim quibusdam videtur se [14] talem habere voluntatem, periculosa est presumptio, In qua plurimi [15] astutissime falluntur, dum confisi se iam habere gratiam Dei omittunt [16] sua secreta rimari, tepescunt quottidie et in litera tandem moriuntur.

c

⁵⁶ [17] Si enim quererent, Vtrumne timore penȩ aut amore glorie, pudore, fauore [18] aut alia cupiditate ad bonum faciendum Vel omittendum malum mouerentur, [19] Inuenirent sine dubio, quod illis iam dictis mouerentur et non sola [20] voluntate Dei, Vel saltem, Quod nescirent, an amore Dei pure facerent, [21] Et, Vbi hoc Inuenirent, sicut necesse est Inuenire et cum non sit in nobis, [22] id, quod melius est, presumendum, Sed quod malum, vtpote qui naturaliter [23] sumus ex nobis mali, certe timerent, humiliarentur et gratiam Dei semper [24] querulis gemitibus quererent ac sic semper proficerent.

⁵⁷ Nam Quod sperare [25] Iubemur, certe non ideo Iubemur, vt speremus nos ita fecisse, sicut debemus, [26] Bl. 55b. Sed* quod Dominus misericors, qui solus hanc abyssum nostram [27] (super cuius faciem coram nobis tenebrȩ sunt) intuetur, non imputet nobis [28] eam ad peccatum, dum ei confiteamur ipsam. Sic Iob: ‘Si autem et simplex [29] fuero, hoc ipsum ignorauit anima mea.’ Et iterum: ‘Verebar omnia [30] opera mea’ etc., Scil. Quia Scire non potuit, an duplici corde operatus [31] sit, anne, que sua sunt, occultissima cupiditate quesierit. Vnde [32] Superbiȩ et omni peccato plenum verbum est illud Senece: ‘Si scirem (W237) [1] homines non cognituros et deos ignoturos, adhuc peccare nollem.’

⁵⁸[2] Primo, quod non sit possibile hominem ex seipso hanc voluntatem habere, [3] cum sit semper ad malum inclinatus, adeo vt non nisi per gratiam Dei [4] possit erigi ad bonum. Igitur nondum seipsum cognouit, qui tantum de [5] se prȩsumpsit. Verum quidem esse fateor, Quod Aliqua bona eo animo [6] possit facere et velle, Sed non omnia, Quia non sic inclinati sumus ad [7] malum omnino, quin reliqua sit nobis portio, quȩ ad bonum sit affecta, [8] Vt patet in Syntheresi. Secundo, etiamsi nolle se dicit peccare, Vbi [9] deos ignoscere et homines ignorare sciret, Vtrum etiam audet dicere se [10] velle bonum facere, etiamsi sciret deos id non curare neque homines?

⁵⁹ [11] Si audet, superbus est eodem modo, Quia omnino non effugeret gloriam et [12] iactantiam, saltem apud seipsum, in qua sibi placeret. Quia homo non [13] potest, nisi que sua sunt, querere et se super omnia diligere. Que est summa [14] omnium vitiorum. Vnde et in bonis et virtutibus tales querunt seipsos, [15] sc. Vt sibi placeant et plaudant.

⁶⁰ [16] Non est itaque Iustus quisquam [3, 10], Quia nullus ex seipso voluntarius [17] est ad legem Dei, Sed omnes contrarii (saltem corde) voluntati Dei, [18] Cum Iustus sit, ‘Cuius est voluntas in lege Domini’. Sic etiam

⁶¹ [19] Non est Intelligens [3, 11].

[20] Quia Sapientia Dei in abscondito est, incognita mundo. ‘Verbum enim [21] caro factum est’ et Sapientia incarnata ac per hoc abscondita nec nisi [22] intellectu attingibilis, Sicut Christus non nisi reuelatione cognoscibilis. [23] Quare qui de visibilibus et in visibilibus sapientes sunt (quales sunt omnes [24] homines extra fidem et qui Deum ignorant ac futuram vitam), non intelligunt, [25] non sapiunt, i. e. non sunt intelligentes, non sapientes, Sed insipientes [26] et cȩci, Et licet videantur sibi sapientes, tamen stulti facti sunt. [27] Quia non sapientia, que in occultis est, Sed quȩ humanitus reperiri potuit, [28] sapientes sunt.

⁶² [29] Non est requirens Deum [3, 11].

[30] Scil. tam de iis, qui manifeste Deum videntur non querere, quam [31] de iis, qui requirunt seu potius sibi videntur querere, quia non querunt, (W238) [1] quomodo Deus vult queri et Inueniri, Scil. per fidem | in humilitate | et [2] non per propriam sapientiam in presumptione.

⁶³ [3] Bl. 56. *Corol⌊larium.

[4] Sicut illud ‘Non est Iustus quisquam’ de istis duobus hominum [5] generibus intelligitur, scil. qui ad sinistram et qui ad dexteram declinauerunt, [6] Ita et illud ‘Non est intelligens’ Et ‘non est requirens’. illi enim [7] quia non sunt Iusti, non Intelligunt, non requirunt deficiendo et omittendo, [8] isti vero excedendo et nimis committendo. Sunt enim nimis Iusti, [9] nimis intelligentes, nimis querentes, adeo vt sint incorrigibiles in suo sensu. [10] Quomodo et Comicus ait: ‘faciunt ne intelligendo, vt nihil intelligant.’ [11] Et idem iterum: ‘Summa Iustitia sepe summa stultitia’, immo Iniustitia [12] est, Scil. dum pertinaciter statuitur et non ceditur in partem contrariam. [13] Vnde et prouerbium Vulgo habetur: Weiß Leut narrn groblich. Sapientiores [14] crassius delirant.

⁶⁴ [15] Prius dicit ‘non intelligens’ quam ‘non requirens’. Quia prius est [16] nosse quam velle et operari; ‘requirere’ affectum et opus exigit. Sed [17] hoc ipsum posterius est quam intelligere. Igitur Sinistrales Impii non [18] intelligunt, quia visibilibus in vanitate concupiscentiȩ obcȩcantur. Dextrales [19] vero non intelligunt, quia in sensu proprio de sapientia et Iustitia [20] sua impediuntur. Et sic sibiipsis sunt obex Lucis diuinȩ.

⁶⁵ [21] Igitur Ex istis duobus homo rite Iustus dicitur, si intelligens sit Et [22] requirens Deum secundum eiusmodi intellectum. Alioquin intellectus [23] sine requisitu mortuus, sicut fides sine operibus mortua est et non viuificat [24] nec Iustificat. Et econtra Iniustus, si neque intelligat neque requirat. [25] Vnde et premisit: ‘Non est Iustus.’ Quod Velut exponens, quid sit esse non [26] Iustum, dicit, Quia non intelligat neque requirat Deum.

⁶⁶ [27] Corol⌊larium.

[28] Intellectus iste, de quo hic loquitur, Est Ipsa fides seu notitia Inuisibilium (W239) [1] et credibilium. Ideo est intellectus in abscondito, quia eorum, [2] que homo ex seipso nosse non potest, Vt Iohann. 6.: ‘Nemo venit ad patrem [3] nisi per me.’ Et iterum: ‘Nemo venit ad me, nisi pater meus traxerit eum.’ [4] Et ad Petrum: ‘Beatus es, Simon Bariona, quia Caro et Sanguis non [5] reuelauit tibi, Sed pater meus, qui est in cȩlis.’ Quomodo ergo Sinistrales [6] Impii et Sensuales id agnoscant, Qui visibilia tantummodo estimant? [7] Quomodo et dextrales, qui suum sensum tantummodo consyderant et [8] ponderant? Vtrique obicem sibi et peregrinum obstaculum sibi contra [9] Lucem intellectus huius statuunt.

⁶⁷ [10] Affectus autem siue Requisitus Dei Est ipsa Charitas Dei, que facit [11] nos velle et amare, quod intellectus fecit intelligere. Quia etiamsi intelligatur [12] et credatur, Non tamen sine gratia Dei potest amari et volenter [13] fieri, quod creditum et intellectum est. Pulchre autem dicit: ‘Non est [14] requirens.’ Quia huius vitȩ status non habendo, sed quȩrendo Deo [15] peragitur. Semper querendum et requirendum i. e. iterum ac iterum [16] querendum. Sicut ait psalmo 103.: ‘Querite faciem eius semper.’

⁶⁸ Et ‘illuc [17] Bl. 56b. enim ascenderunt tribus’ etc.* Sic enim itur de virtute in virtutem, a claritate [18] in claritatem in eandem formam. Non enim qui incipit et querit, sed [19] ‘qui perseuerat’ et requirit ‘vsque in finem, hic saluus erit’, semper incipiens, [20] querens et quesitum semper requirens. Qui enim non proficit in via Dei, [21] deficit. Et qui non requirit, quesitum amittit, cum non sit standum in via [22] Dei. ‘Et Vbi incipimus nolle fieri meliores, desinimus esse boni’, | Vt ait [23] S. Bern⌊ardus. |

⁶⁹[24] Corol⌊larium.

[25] Licet iste psalmus intelligatur etiam de sinistraneis Impiis, tamen [26] principaliter de dextraneis loquitur. Illi enim raro tam profunde errant, (W240) [1] vt ‘dicant in corde suo, quod non sit Deus’. Sciunt enim Deum et quȩ [2] Deus precipit, Sed opere ipso vitȩ suȩ dicunt: ‘Non est Deus.’ Non est [3] verum, quod dicitur, ergo nec veritas, ergo nec Deus. Hii vero et [4] opere et ore, maxime vero et corde hoc dicunt, Quia ignorant Deum vere, [5] Sed fingunt eum sibi, qualem volunt Ideoque neque audiunt, que Deus [6] loquitur, neque sciunt, Sed putant et dicunt sese habere verbum Dei et [7] sese audiri oportere.

⁷⁰ n Hii ergo errant corde, et, si vocem Dei audiunt, [8] quasi sit non Dei nec Deus, qui loquitur, obdurant corda sua. Et hoc, [9] quia Vox Dei ipsorum sensui (qui Iustus et sapiens ac totus Deo plenus [10] videtur) contraria loquitur, ac sic etiam zelo Dei et amore veritatis et [11] propter nimiam notitiam Dei dicunt: ‘Non est Deus’, et veritatem negant [12] fiuntque insipientes, quod dicunt sese sapientes.

⁷¹ [13] Hoc totum moraliter fit in omnibus superbis et sui sensus hominibus, [14] precipue, si in iis rebus contingat, que ad Deum pertinent et ad salutem [15] anime. Hic enim Deus loquitur, Sed ita loquitur, Vt neque persona neque [16] locus neque tempus neque verbum talis appareat superbis, quod Deus per [17] illam et in talibus loquatur. Ideoque recedunt Vel resistunt increduli [18] pariter et insipientes, et saltem corde dicunt: ‘Non est Deus ibi’ etc., Quia [19] non nisi humilis suscipit verbum Dei.

⁷² [20] Omnes declinauerunt, Simul inutiles facti sunt [3, 12].

[21] ‘Omnes’ scil. filii hominum, qui nondum sunt filii Dei per fidem geniti [22] ‘ex aqua et spiritu sancto’. Et horum aliqui declinant ad sinistram, qui [23] diuitiis, honoribus, voluptatibus, potestatibus huius sȩculi seruiunt. [24] Alii Vero ad dextram, qui Iustitiis et virtutibus ac sapientiis propriis [25] student deserta Iustitia et obedientia Dei in spirituali superbia humilitatem [26] impugnantes veritatis.

⁷³ Vnde Scrip⌊tura Prouer. 4.: ‘Ne declines ad dextram [27] neque ad sinistram’, Scil. a Via, que in dextris est, quia sequitur: [28] ‘Vias enim, que a dextris sunt, nouit Dominus, peruersȩ autem, quȩ a [29] sinistris sunt.’ Quia scil. a dextris ad dextram declinare Est nimium sapere [30] et Iuste agere etc.

⁷⁴ [31] Istud ‘Simul’ collectiue capitur, ac si diceret: Omnes inutiles facti (W241) [1] sunt i. e. Vani et inutilia sectantes. Merito enim, qui inutilia querunt, [2] et ipsi ‘inutiles’ fiunt, Vani a vanis, sicut diuites a diuitiis, sic illi inutiles [3] ab inutilibus possessiue dicuntur. Quia qualia diligimus, tales efficimur. [4] Bl. 57. ‘Deum diligis, Deus es; terram *diligis, terra es’, Ait b. Aug⌊ustinus. [5] Amor enim vis est vnitiua ex amante et amato vnum quid constituens.

⁷⁵ [6] Alio modo etiam ‘inutiles’ dicuntur, Quia Deo inutiles sunt et [7] sibi. Sed prior sententia melior, quia Vult probare, quod vani facti sunt [8] eo, quod declinauerunt a veritate et Iustitia Dei ad sua propria.

⁷⁶ [9] Possunt autem ista tria per modum iterationis et ad maiorem expressionem [10] dicta intelligi, Vt, quod dictum est: ‘Non est Iustus quisquam’ [11] Sit id, quod dicitur: ‘Omnes declinauerunt’; Et quod dictum [12] est: ‘Non est Intelligens’, Sit illud: ‘Simul inutiles facti sunt’; Et quod [13] dictum est: ‘Non est requirens Deum’, Sit illud: Non est qui faciat bonum [14] [3, 12].

⁷⁷ [15] Siquidem ‘declinare’ hoc est Iniustum fieri. Et Vanum fieri hoc est [16] veritatem amittere in intellectu et vanitatem meditari. Vnde in multis [17] locis Vanitas ascribitur eorum intelligentiȩ. Insuper ‘Non facere bonum’ [18] hoc est Deum non requirere. Quoniam etsi foris operentur bonum, non [19] tamen ex corde faciunt nec Deum per hoc requirunt, Sed potius gloriam [20] et lucrum aut saltem libertatem a pena. Ac per hoc nec faciunt, Sed potius [21] (si liceret dicere) faciuntur bonum i. e. a timore Vel amore compelluntur [22] facere bonum, quod liberi non facerent. Sed ii, qui Deum requirunt, [23] faciunt gratuito et hilariter propter solum Deum, non propter aliquam [24] cuiuscunque creature possessionem, siue spiritualis siue corporalis. Sed hoc [25] non est opus Naturȩ, sed gratiȩ Dei. (W242)

⁷⁸ [1] Sepulchrum patens est Guttur eorum [3, 13].

[2] Istis tribus Versibus ostenditur, quomodo et contra alios malum agant, [3] quia in predictis descripsit, quomodo in seipsis mali et impii sint, hoc per [4] auersionem sui, illud autem per conuersionem etiam aliorum ad se, [5] auertendo a Deo, sicut sunt et ipsi auersi.

[6] Et hoc primo quoad eos, qui eos audiunt et imitantur. In quibus [7] tria faciunt.

⁷⁹ [8] Primo Deuorant eos mortuos. Vnde dicit: ‘Sepulc⌊hrum pat⌊ens e⌊st [9] Guttur.’ Sicut sepulchrum est mortuorum receptaculum et ita mortuorum, [10] Vt non sit spes resurgendi, sicut est spes in somno, Vnde psalmo: [11] ‘Qui dormiunt in sepulchris, quorum non es memor amplius, et ipsi de [12] manu tua repulsi sunt’: Ita doctrina eorum et os siue guttur (i. e. [13] Sermo oris et gutturis) mortuos a fide in perfidia solummodo absorbet et [14] ita absorbet, Vt non sit spes redeundi a morte eius perfidiȩ, nisi singularissima [15] virtute Dei tamen possunt reuocari, antequam ad infernum descendant, [16] Sicut figurauit Dominus in Lazaro quadriduano.

⁸⁰ ‘Patens’ [17] autem dicit, Quia multos deuorant et seducunt. ‘Serpit enim sicut Cancer [18] sermo eorum’, Vt infra: ‘Nonne cognoscent, qui deuorant plebem meam [19] sicut Escam panis?’ i. e. sicut non est fastidium panem deuorandi, Sed pre [20] omnibus cibis plurior et frequentior deuoratur, ita illi non cessant deuorare [21] suos mortuos et discipulos neque aliquando saturantur, Quia ‘Os vulue’ [22] (i. e. infernalis doctrine) ‘est insaturabile’. Quin etiam sicut panis in [23] deuorantem transit, ita et illi in perfidiam suorum Magistrorum. Ponitur [24] etiam ista similitudo ad differentiam, Quod iidem impii deuorant etiam [25] Iustos, Sed non sicut Escam panis, quia non sibi eos incorporant vt [26] panem, Sed viuos deglutiunt et crudos ideoque neque transmutant eos, [27] Sed potius Vel pereunt Vel emendantur ab illis.

⁸¹ [28] Bl. 57b. *Vnde Heresis Vel perfida doctrina non est aliud quam quedam [29] pestis et lues, quȩ plurimos inficit et occidit, Sicut fit in peste corporali.

[30] Dicit autem ‘Guttur’ potius quam ‘os’ ad exprimendam efficatiam [31] et persuasionem suȩ doctrine, quia preualent scil. et deuorant eos, sicut [32] quod in Gutture iam deuoratur, non autem quod in ore, quia potest (W243) [1] euomi et expui. Est autem efficax eorum doctrina, quia blanda et placentia [2] loquitur, Vt Apostolus ait: ‘prurientes auribus Magistros’. Sicut [3] Guttur non habet dentes, sicut habet os, Quia os mordet dentibus, [4] Guttur autem sine morsu leniter deuorat.

⁸² [5] Item Alia Causa, Quia tales doctores non mordent, non ruminant [6] et conterunt i. e. non arguunt, non humiliant, non ad penitentiam inducunt, [7] non destruunt et frangunt eos. Sed sicut sunt, integros in sua [8] perfidia deglutiunt, Vt Trenorum 1.: ‘Prophetȩ tui non aperuerunt tibi [9] peccata tua, Vt te ad penitentiam prouocarent.’ Arguere enim peccatorem [10] verbis et castigare, hoc est dentibus eum molere, Vsque dum minutulus et [11] mollis fiat (i. e. humilis et mitis). Blandiri autem et peccata extenuare [12] aut cito indulgere, hoc est eos gutture deuorare i. e. integros ac magnos [13] durosque relinquere i. e. superbos et induratos ad penitentiam et impatientes [14] ad tractandum.

⁸³ Vnde in Canticis Sponsa dicitur ‘habere [15] dentes sicut gregem tonsarum, quȩ’ etc. i. e. correptiones de Scripturis [16] sumptas sine cupidine Vindicte etc. Vnde et hic prosequitur reliquis [17] duobus Velut exponens, quid Voluerit significare, quod dixit: ‘Sepul⌊chrum [18] pa⌊tens est Guttur eorum’, Vel quomodo fiat, quod eos deuorant.

⁸⁴ Secundo, [19] Quod dolose docent. Ideo enim sepulchrum est patens, ideo [20] multos deuorant, quia dolose docent. Ideo autem deuorant, ideo est [21] Guttur eorum sepulchrum, Quia venenum subtus infundens. Ac sic per [22] hoc occidunt et mortuos faciunt, per illud autem multos mortuos faciunt. [23] Blanditiȩ enim et subdola persuasio allicit et multos adducit, Venenum [24] autem adductos occidit. Ideo aptissime dictum, Quod ‘Sepulchrum’ [25] (propter mortuos) ‘patens’ (quia multos) ‘Guttur’ (quia blande et dolose [26] occidunt) ‘eorum’. Igitur de priore prius. ‘Linguis agere’ est docere, [27] monere, exhortari et omnino ad alium vti eo instrumento. ‘Dolose’ autem [28] Est doctrinam placentem et prurientem tanquam sanctam, salutarem et [29] ex Deo docere, Vt sic homines decepti velut Deum audiant et audire se [30] credant, dum bonus sermo eis videtur et verax et a Deo.

⁸⁵ n Vnde ista placentia [31] et blanditia, qua huiusmodi sermo placet auditori, non leuiter [32] tangitur sub nomine ‘linguis | suis’ |, sicut supra ‘in gutture’. Lingua [33] enim mol iuscula est sine ossibus et molliter lambit. Ita eorum omnis [34] sermo solummodo palpat cor hominum sibi placentium in sua sapientia [35] Vel Iustitia, Vel opere Vel Verbo. Sicut Isaie 3.: ‘Loquimini nobis placentia, (W244) [1] Nolite aspicere nobis, que recta sunt’, i. e. non loquamini, que [2] sunt contraria nostro sensui. Sic Sic verbum crucis (quo sensus proprius [3] mortificandus fuit et velut dentibus lacerandus) solum horrent et ea, [4] que ipsum foueant, audire volunt.

⁸⁶ O horribile verbum! Igitur dolositas [5] ista parat multitudinem, Sed venenum paratam occidit. ideo est patens [6] et amplum sepulchrum etc. Vnde: Tercio, Quod taliter [7] doctos occidunt; Venenum enim sub labiis eorum. Est eadem blandiloqua [8] et placens doctrina, que non solum non viuificat credentes illam, [9] Bl. 58. Sed etiam occidit. Ac sic occidit, vt sint irreparabiles.* Quia venenum [10] aspidum insanabile est. Aspis enim species est serpentis in Aphrica, [11] Cuius ictus, Vt ait Arist⌊oteles, est insanabilis.

⁸⁷ Ita perfidus et hȩreticus [12] est incorrigibilis populus. Verum hoc venenum, hanc mortem animarum [13] non vident miserrimi. Ideo dicit: ‘sub labiis eorum’, Q. d. Subtus [14] latet mors, Vbi foris in specie vita et veritas apparet eis in eisdem [15] verbis doctrinarum suarum. Igitur cum sit venenum aspidum insanabile [16] et mors irreparabilis vitȩ, bene ‘sepulchrum’ dixit. Blanda enim exterius [17] species veritatis et Iustitiȩ causa est, quare sit | sepulchrum [18] patens |, venenum insanabile et desperatum. Omnes enim veritatem [19] et Iustitiam diligimus. Ideo pertinaciter adhȩrent, Vbi speciosa apparet, [20] et contemnitur, Vbi feda apparet, Sicut semper apparet. Vt patet in [21] Christo, cuius ‘non est species neque decor’; ita et omni veritati contra [22] sensum nostrum obuiȩ.

⁸⁸ [23] Quorum os Maled⌊ictione [3, 14].

[24] Ecce hic habent ‘os’, Vbi peruentum est ad eos, qui non imitantur [25] eos. Hic non ‘guttur’, non ‘linguam’, sed ‘os’ plenum dentibus, vt sequitur. [26] Igitur:

[27] Secundo, quales sunt ad eos, qui non sequuntur ipsos, Sed potius [28] resistunt et bona et recta eos docent, vt conuertant eos a morte predicta? [29] Vide, quid hiis retribuant. Similiter tria faciunt.

⁸⁹ [30] Primum, Quod os plenum habent maledictione. Pulchra expressio, [31] Quod maledictio eorum non transit in maledictos ab eis, Sed manet [32] apud eos. Non nocent nisi sibi, secundum quod dictum est Christo: (W245) [1] ‘Qui maledicet tibi, maledictus erit.’ Sic alio psalmo: ‘Deus conteret [2] dentes eorum in ore ipsorum.’ Non in vulnere Vel corpore aliorum. [3] Quia sic sinit eos mordere, Vt tamen nulli noceant, ergo in ore eorum [4] conterit. Sic et hiis non desunt dentes et maledicta, Sed in ore tantum, [5] quia ‘plenum’. Hoc ‘maledicere’ est aperte contumeliis, imprecationibus, [6] blasphemiis pulsare et malum optare.

⁹⁰ Hoc autem faciunt omnes, [7] qui suo sensui statuto (quia Iustus et verax videtur) contradici sentiunt, [8] tanquam veritati patrocinari et Deo obsequium prestare parati miro [9] zelo, qui tamen non ‘secundum scientiam’ est. Nec hoc faciunt segniter, [10] Sed, vt dixi, zelo magno. Quia dicit ‘plenum os’, abunde videlicet [11] maledicentes. Secundo Amaritudine [3, 14] i. e. Inuidissimis detractionibus.

⁹¹ [12] Inuidia enim est Amaritudo cordis, sicut Charitas econtra [13] dulcedo est cordis. Igitur Superbi et Impii Non solum iustis maledicunt, [14] Sed etiam apud suos vel aliis detrahunt amarissimis verbis. Sed et hȩc [15] Inuidia in ore eorum manens nihil nocet iis, quibus Inuident. ideo [16] dicit: plenum est quidem, Sed non facit amaros et malos exterius [17] alios. Tercio Veloces pedes eorum etc. [3, 15]. Iterum pulchra expressio. [18] Manibus enim non semper possunt implere, quod volunt, agunt [19] tamen, vt impleant semper.

⁹² Vbi igitur Veritatis nuncios neque maledictis [20] neque detractionibus superare possunt, tandem abolere parant [21] et occidere, ne eorum sensus deiiciatur. Hoc enim Iudȩi (de quibus [22] ad literam loquitur) pertinacissime fecerunt, vt in Act⌊ibus Apostolorum [23] patet. Sed et nunc quoque omnis veritatis | inimicus | similiter pro [24] suo sensu facit, vt eum statuat, quia bonam habet intentionem et amore [25] Dei facit.

⁹³ [26] Bl. 58b. *Contritio [3, 16].

[27] Hic fortunam eorum depingit. Primum est Contritio, i. e. [28] quod conteruntur, minorantur et humiliantur tam secundum corpus [29] quam animam, quod in Iudȩis patet. Qui ‘sunt sicut puluis ante faciem [30] venti’ vt psalmo 1., quia contriti sunt, qui erant magni et potentes [31] et assidue adhuc conteruntur et sunt ‘in conculcationem, vt lutum [32] platearum’. Quales autem sunt in contritione ista corporali coram [33] hominibus, tales sunt et multo miseriores in contritione spirituali a (W246) [1] demonibus super eis calcantibus, qui ‘non relinquunt in eis lapidem [2] super lapidem’.

⁹⁴ Simul etiam, quod in viis istis suis semper minorantur, [3] semper peiores fiunt et duriores, quamdiu in eis perseuerant. Sicut [4] econtra, qui in viis Christi semper crescunt et maiores fiunt. ideo in [5] ipsis est potius concretio et augmentatio, in illis autem contritio et [6] diminutio. Secundum Infȩlicitas i. e. improsperitas, Quod sicut [7] Christus in omnibus, quȩcunque facit, prosperatur, Ita econtra illi [8] nihil prosperum habent, quodcunque attentant. Quod in Iudȩis valde [9] manifestum est. Quia licet proficiant in sua perfidia, tamen in aliis [10] valde multis opprimuntur contrariis.

⁹⁵ [11] Viam pacis | Non cognouerunt | [3, 17].

[12] Quare non cognouerunt? Quia est abscondita, cum sit pax in spiritu [13] | et velata multis tribulationibus |. Quis enim hanc putet Viam [14] pacis, si Videat Christianos vexari in rebus, fama, honore et corpore, [15] ac tota vita non pacem, Sed crucem et passiones possidere? || Illi autem [16] suis Iustitiis pacem in carne querunt. Ideo vtranque amittunt. ||

⁹⁶ Sed [17] sub istis latet pax, quam nemo cognoscit, nisi credat et experiatur, illi [18] autem credere noluerunt et potius abhorruerunt experiri. ‘Pax enim [19] multa’, sed ‘diligentibus legem tuam, et eisdem’ sc. diligentibus ‘non [20] est scandalum.’ Quid? nisi odientibus vtique scandalum. Sed omnium [21] predictorum Causa est Superbia, que reddit incapacissimos. Timor enim [22] Dei humiliat omnia, humilitas autem capacem facit omnium. Ideo illi [23] nihil capiunt, quia sunt superbi, ideo autem superbiunt, quia non timent [24] Deum.

⁹⁷ Ideo autem non timent Deum, quia presumunt, quod eorum [25] sensum et opera approbabit, quia ipsis Iustus et rectus apparet, Non [26] attendentes, Quod si Deus Iudicet, nihil Iustum, nihil mundum Inueniet. [27] Iudicium enim Dei Infinitȩ est subtilitatis. Et nihil ita subtiliter factum, [28] quod coram eo non grossum Inueniatur, Nihil tam Iustum, quod [29] non Iniustum, Nihil tam verax, quod non mendacium, Nihil tam purum [30] et sanctum, quod non pollutum et prophanum coram eo sit. Aut [31] si hoc attendunt, certe ‘personarum acceptionem apud Deum’ affectant, [32] Vt eorum Iusta et vera non Iudicet et damnet sc. fauore singulari permittendo [33] eos Impuros puros haberi.

⁹⁸ Ideoque si timerent, Scirent, (W247) [7] Bl. 59. * Veruntamen et ipsi sibi ‘Dei timorem’ [3, 18] habere videntur [8] quam maxime. Quam enim virtutem sibi non arrogant superbi? Ideo [9] sicut se Iustos intelligentes, Deum requirentes, ita timorem Dei quoque [10] et omnia, que hic ab eis negat Apostolus, habere credunt et omnia, [11] que eis ascribit, abesse sibi quam longissime presumunt. Idcirco Nisi [12] credatur fide in hȩc verba spiritus in hoc psalmo, quod vera sint et [13] nullus Iustus coram Deo sit, Nemo ex seipso id putabit, qui sibi Iustus [14] Videtur. Vnde necessarium est semper estimare hȩc de nobis vera esse [15] Et de vnoquoque dici, quod sit iniustus et sine timore Dei, Vt sic humiliati [16] et impios ac Deo Inphrynitos nos confessi mereamur Iustificari [17] ex ipso.

⁹⁹ [18] Subditus [3, 19] hoc loco pro obnoxio, debitore, obligato Vel reo [19] accipitur, Vt sit sensus in glosa dictus, quod lex ideo omnes affirmat [20] iniustos, Vt omnes ex eius affirmatione agnoscant se iniustos et desinant [21] se Iustos reputare et iactare, taceant suam Iustitiam et rei fiant Iustitiȩ [22] Dei. Sic psalmo 36.: ‘Subditus esto Domino et ora eum’, quod Heb⌊reus [23] sic habet: ‘Tace Domino’ etc. Isaie 41.: ‘Taceant ad me insulȩ et gentes [24] mutent fortitudinem’ i. e. sileant et obstruant os, desinant iactare se [25] coram me Iustos esse.

¹⁰⁰ Psalmo 64.: ‘Te decet hymnus, Deus in Zion’; [26] Heb⌊reus sic: ‘Tibi Silentium laus, Deus, in Zion’ i. e. tibi debetur Silentium [27] de nostra Iustitia, quod ipsum est tibi laus de Iustitia tua. Subintelligitur (W248) [1] enim coniunctio ‘et’: ‘Tibi Silentium et laus, Deus’ etc. [2] Sed Significantius ponitur sine coniunctione expressa, Vt sit hoc ipsum [3] Deum glorificare et laudare, si taceamus nos ipsos laudare et reputare [4] aliquid esse.

¹⁰¹ [5] Queritur, Quomodo sine operibus legis fiat Iustificatio et ex operibus [6] legis [3, 20] nulla fiat Iustificatio, cum Iacobus 2. clare dicat: [7] ‘Fides sine operibus mortua est’, et ‘hominem ex operibus Iustificari’, [8] adducens exemplum de Abraham et Raab? Item Ipse Paulus Gal. 6.: [9] ‘fides, que per dilectionem operatur’, et Supra 2.: ‘factores legis Iusti [10] sunt apud Deum.’ Responsio: Apostolus distinguit inter legem et fidem, [11] siue inter literam et gratiam, ita et inter opera earum.

¹⁰² Opera legis [12] dicit, quȩ fiunt extra fidem et gratiam et ex lege per timorem cogente [13] Vel promissionem temporalium alliciente facta. Opera autem fidei dicit, [14] quȩ ex spiritu libertatis amore solo Dei fiunt. Et hȩc fieri non possunt [15] nisi a Iustificatis per fidem, ad quam Iustificationem opera legis nihil [16] cooperantur, immo vehementer impediunt, dum non sinunt hominem [17] sibi iniustum videri et Iustificatione indigentem.

¹⁰³ [18] Et sit simile: Si Laicus homo omnia opera sacerdotis exterius agat [19] celebrando, confirmando, absoluendo, sacramenta ministrando, dedicando [20] altaria, Ecclesias, Vestes, Vasa etc., Certum est hec opera per omnia [21] simillima esse veri sacerdotis operibus, immo forte aptiora et perfectiora [22] veris. Sed quia non est ipse consecratus et ordinatus ac sanctificatus, [23] nihil penitus agit, Sed tantummodo ludit et fallit se et suos. [24] Ita est cum operibus Iustis, bonis, sanctis extra Vel ante Iustificationem [25] factis.

¹⁰⁴ Sicut enim ille Laicus per talia opera non fit Sacerdos, potest [26] autem fieri, immo sine ipsis omnino fiet Sacerdos, scil. per ordinationem, [27] Bl. 59b. Ita et Iustus ex lege per opera ipsa legis* non fit Iustus, immo sine [28] ipsis per aliquod aliud sc. per fidem Christi, qua Iustificatur et velut [29] ordinatur, vt sit Iustus ad facienda opera Iustitiȩ, Sicut laicus ordinatur [30] sacerdos ad facienda opera sacerdotis. Et potest fieri, Vt Iustus [31] ex lege et litera pulchriora et speciosiora opera faciat quam Iustus ex [32] gratia. Sed tamen non ideo Iustus est, Sed eo magis per hec impeditur [33] ad Iustitiam et ad opera gratiȩ peruenire. (W249)

¹⁰⁵ [1] Et alia Similitudo. Simia pulchre potest imitari opera hominum, [2] Sed non ideo est homo. Quod si fieret homo, sine dubio non Virtute [3] operum istorum fieret, quibus hominem fuit emulata, Sed Virtute alia [4] sc. Dei; facta autem homo tunc recte vtique hominum opera faceret.

¹⁰⁶ [5] Igitur quando b. Iacob⌊us et Apost⌊olus dicunt ex operibus hominem [6] Iustificari, contra falsam intelligentiam disputant eorum, qui fidem sine [7] operibus suis sufficere putabant, Cum Apostolus Non dicat, quod fides [8] sine suis propriis operibus (quia tunc nec fides esset, cum ‘operatio [9] arguat formam adesse’ secundum philosophos), Sed sine operibus legis [10] Iustificat. Igitur Iustificatio requirit non opera legis, Sed viuam [11] fidem, quȩ sua operetur opera.

¹⁰⁷ [12] Sed si fides cum suis operibus, sine tamen legis operibus | Iustificat [13] |, Quur sunt ergo hȩretici extra Iustificationem reputati, cum et [14] credant et ex eadem fide operentur magna et fere maiora cȩteris fidelibus? [15] Immo et omnes superbi in Ecclesia spirituales, qui sunt magnorum [16] et multorum operum, vtique ex fide procedentium, et tamen iniusti? [17] Videtur ergo aliud requiri ad Iustificationem quam fides in [18] Christum cum operibus?

¹⁰⁸ [19] Respondetur breuiter illud Iacob⌊i: ‘Qui offendit in vno, factus [20] est omnium reus.’ Fides enim consistit in indiuisibili; aut ergo tota est [21] et omnia credenda credit aut nulla, si vnum non credit. Ideo Dominus [22] eam comparat vni margaritȩ, vni grano synapis etc. || Quia ‘Christus [23] diuisus non est’, ergo in vno totus negatur aut totus affirmatur. Nec [24] simul potest negari et confiteri in alio et alio Verbo. || Hȩretici [25] autem ex credibilibus semper vnum vel plura eligunt, contra quod [26] suum sensum statuunt in superbia sua Velut melius vniuersis aliis sapientes.

¹⁰⁹ [27] Ac sic nihil credibilium credunt et sine fide, sine obedientia [28] Dei in magnis suis operibus veri simillimis pereunt, non aliter quam (W250) [1] Iudȩi, qui et ipsi multa credunt, que vere et Ecclesia credit. Sed vni [2] soli opponunt superbi mentem cordis sui, sc. Christo; ideo pereunt in [3] perfidia sua. Ita et superbus quisque in suo sensu semper opponit [4] se Vel precepto Vel consilio recte monentis ad salutem.

¹¹⁰ Cui cum non [5] credit, similiter nihil credit et periit tota fides propter vnius sensus [6] pertinaciam. Semper ergo cedendum sensui nostro humiliter, ne offendamus [7] in hanc petram offensionis i. e. veritatem humiliter nobis obuiam [8] et aduersariam sensui nostro. Cum enim nos simus mendaces, [9] nunquam potest veritas venire ad nos nisi aduersaria specie, quam [10] cogitamus, quia veritatem nos cogitare presumimus Et veritatem [11] nobis consentientem et applaudentem Volumus audire et apparere. [12] Sed hoc non potest fieri.

¹¹¹ [13] Igitur Opera illorum omnium sunt opera legis, non fidei neque [14] gratiȩ, immo aduersantia et contra fidem pugnantia. Quare non solum [15] sine illis potest, immo debet Iustificatio sine illis fieri et cum Apostolo [16] ‘Velut stercora putari propter Christum’.

¹¹²[17] Bl. 60. * Corol⌊larium.

[18] Semper tutius est audire, que sunt contraria nostrȩ [19] sententiȩ,

[20] Quam audire, quȩ nostra probant et applaudunt | nobis [21] | consonantia.

[22] Immo nisi homo discat libenter audire, que sunt contra eum, et [23] amet suum sensum redargui et reprehendi gaudeat, Rursum timeat et [24] doleat aut saltem suspectum habeat, si verbum, sententia, opus suum [25] probetur, laudetur et suscipiatur, Certe non poterit saluus fieri. Quia [26] non est fidelius testimonium ex Deo esse suum sensum, verbum Vel [27] opus, quam si reprehendatur et reprobetur.

c

¹¹³ Omne enim, quod ex Deo [28] (Sicut in Christo patet), ab hominibus reprobatur, sicut lapis ab edificantibus. [29] Si autem non ex Deo est, tunc multo magis tutum, immo [30] necessarium est, Vt reprobetur, ne in ipso perseueret perdendus. Vnde [31] et rex Achab impius non alia causa odisse se Micheam prophetam testatur, [32] quam quod ei prophetaret semper malum. Item Rex Ioakim ob [33] eandem causam scidit et combussit sermones Ieremiȩ. Et omnes Iudȩi [34] persecuti sunt prophetas, quia eis mala et contraria, quam placeret (W251) [1] eorum sensui, nunciabant, cum hec humiliter potius suscipere deberent [2] et se reos agnoscere coram Deo.

c

¹¹⁴ Ipsi contra dixerunt: ‘pax, pax’, Et nos [3] populus Dei, non faciet male, non puniet, non videbimus malum, quia [4] Iusti sumus. Et sic nunquam audierunt vocem Domini, immo semper [5] restiterunt. Vnde Dominus Luce 6.: ‘Ve, cum benedixerint vobis homines; [6] secundum hȩc enim faciebant pseudoprophetis patres eorum.’ [7] Igitur maledici, vituperari, argui Via est securitatis; benedici, laudari, [8] probari via periculi et perditionis. Quia a Domino benedici et laudari [9] expectandum est; ‘ipsius enim est benedictio super populum suum’, Vt [10] ait psalmo 3., non autem hominum.

c

¹¹⁵ [11] | Iustitia autem Dei per fidem | [3, 22].

[12] Doct⌊rina: Cum fides Christi, qua Iustificamur, sit non [13] solum in Christum | siue in personam Christi |, Sed in omnia, [14] que Christi sunt, credere,

[15] frustra sibi superbi et hȩretici blandiuntur et placent, [16] quod in Christum credant et ea, que ipsius sunt, nolunt [17] credere.

[18] Ipsi sane sic diuidunt Christum, Vt aliud sit in Christum, aliud in [19] ea, que Christi sunt, credere, reuera autem ‘Christus non est diuisus’, [20] vt ait Apostolus, et supra fides Christi similiter in indiuisibili esse dicta [21] est, ita vt sit idem Christus et ea, que Christi sunt.

c

¹¹⁶ [22] Igitur hȩretici confitentur et gloriantur, quod in Christum credant, [23] secundum quod euangelia de ipso loquuntur, nato, passo, mortuo etc. [24] Sed non credunt in ea, que sunt ipsius. Quȩ sunt illa? Ecclesia scil. [25] et omne verbum, quod ex ore prelati Ecclesie procedit Vel boni et sancti [26] viri, Christi verbum est, qui dicit: ‘Qui vos audit, me audit.’ Qui [27] ergo a prelatis se subtrahunt, verbum eorum nolunt audire, suum autem [28] sensum sequuntur, quero, quomodo in Christum credant? An quod [29] natum esse et passum credunt, docentem vero non credunt?

c

¹¹⁷ ‘Diuisus (W252) [1] ergo est Christus’, Quia ibi in eum credunt, hic negant? Absit. Sed [2] totum Christum etiam hic negant, qui non potest simul negari et confiteri. [3] || Hoc est, Quod Magister Sententiarum dicit: ‘Aliud est credere [4] Deum, aliud credere Deo, aliud credere in Deum.’ Sic etiam in Christum. [5] Credere enim in Christum Est in ipsum toto corde intendere et [6] omnia in ipsum ordinare. || Vnde Dominus Matt. 4.: ‘Non in solo [7] Bl. 60b. pane viuit homo, *Sed in omni Verbo, quod procedit de ore Dei.’

c

¹¹⁸ Quid [8] est os Dei? Sacerdotis et prelati. Malach. 2.: ‘Legem requirent ex ore [9] eius, quia angelus Domini exercituum est.’ Et ad Hieremiam: ‘Os meum [10] eris.’ Sed cur dicit: ‘omni Verbo’? quia scil. si vnum verbum non [11] credideris, iam non viuis in verbo Dei. Quia in omni Verbo totus est [12] Christus et in singulis totus. Ergo in vno negatus totus negatus est, [13] qui in omnibus. || Sic enim in duas partes clauditur. || Sicut si vnum [14] Christianum occideris omnes alios saluando, totum Christum occideris. [15, 16] Sic in aliis omnibus. Si in vna hostia neges Christum, in omnibus negasti.

c

¹¹⁹ [17] Quȩ cum ita sint, in immensum nos oportet humiliari. Quia cum [18] non possimus scire, an in omni verbo Dei viuamus aut nullum negemus [19] (cum multa a prelato, multa a fratribus, | multa in euangelio et [20] Apostolis, | multa interne nobis a Deo dicantur) nunquam scire possumus, [21] an Iustificati simus, an credamus. Idcirco, tanquam opera nostra [22] sint opera legis ȩstimemus, et humiliter peccatores simus in sola misericordia [23] eius Iustificari cupientes. Quamquam enim certi simus nos [24] in Christum credere, non tamen certi sumus nos in omnia, que ipsius [25] sunt, Verba credere. ac per hoc etiam ‘in ipsum Credere’ incertum est.

c

¹²⁰c

c