Romerbrevsforelæsningen 1515-16

¹   [16] Bl. 39. *

C. 2.

[17]

Propter quod inexcusabilis es, o homo omnis etc. [2, 1].

[18] Iste textus tripliciter exponitur. Primo de iis, qui publicum officium [19] tenent Iudicandi et authoritate officii eos Iudicant atque damnant et [20] puniunt, quorum tamen ipsi similes sunt in scelere. Atque ita volunt [21] aliqui hoc verbum Apostoli in Romanos torquere, vtpote qui omnes [22] malefactores Iudicabant per totum orbem, cum tamen et ipsi in scelere [23] idolatriȩ et aliis vitiis laborarent, tanquam ab Apostolo reprehensi, Quod [24] superbirent de potestate Iudicii et non timerent neque dolerent de quantitate [25] suorum peccatorum. (W189)

c

²   [1] Sed satis supra dictum est Apostolum non solos Romanos intendere. [2] Idcirco id commentum parum habet fidei, maxime cum sit violentum. [3] Vnde admittendo, quod textus Apostoli contra eos, qui in potestatibus [4] sunt constituti, possit intelligi aptarique secundum modum declamationis [5] in Ecclesiis solitȩ, Vehementius potest allegari contra nostrȩ etatis potentes, [6] qui miro furore in alios seuere Iudicant subditos et tamen ipsi non [7] minora, Sed multo maiora impune agunt. Hos a sua profunda cȩcitate [8] reuocat et suscitat Apostolus. Vide enim, an non tam seculares quam [9] spirituales prelati sint superbi, luxuriosi, adulteri et peiores fures, inobedientes [10] Deo et hominibus et iniustorum bellorum authores i. e. multipliciter [11] homicidȩ. Et tamen seuerissime hȩc in suis vindicant. Sed quoniam [12] apud homines Iudicem non habent, ideo sese negligunt. verum non [13] ‘effugient Iudicium Dei’, Vt hic dicit Apostolus.

c

³ Et Vt clarius dicam [14] occasionemque ponam predicandi hanc materiam et Apostolum allegandi:

[15] Qua authoritate principes et potentes sȩculi sibi seruant omnes [16] feras et volucres, ne vllus eas capiat preterquam ipsi? Quo iure? Si hȩc [17] faceret vulgaris aliquis, Iuste fur et raptor et peculator diceretur, vt qui [18] communitati aufferret, quod suum non esset. Sed quia potentes id faciunt, [19] fures esse non possunt. An verum est, quod emulatione Demodoci [20] dicere possumus, principes et potentes fures quidem et raptores non esse, [21] facere tamen ea, que fures et latrones faciunt?

c

⁴  Adeo profunde est eis [22] ingenitum vicium Nemroth, ‘primi potentis et robusti Venatoris coram [23] Domino’, vt principari non possint, nisi et opprimant et robuste i. e. [24] Bl. 39b. violenter venentur, i. e. rapiant non sua. *Sic b. Aug⌊ustinus li⌊bro de [25] ciuitate Dei ait: ‘Quid sunt magna regna nisi magna Latrocinia?’ Et allegat [26] ibidem historiam, Quod ‘cum Alexander Magnus captum piratam interrogaret, [27] Quid sibi videretur, quod mare infestum haberet, Ille liberrima contumatia: (W190)

c

⁵ [1] Et quid tibi, inquit, quod orbem terrarum infestum habes? [2] Verum ego parua naue hoc facio, Latro vocor, tu vero magna classe, ideo [3] imperator.’ iis ergo furibus qui opponere velit hoc verbum Apostoli, [4] ita applicet, Scil. quod strangulant fures, capite puniunt latrones et ita [5] Iudicant ipsi maiores fures minores. Existimas ergo, o homo, qui Iudicas [6] eos, qui talia faciunt, et facis ea, quia tu effugies Iudicium Dei? [2, 3].

c

⁶  [7] Simile huic est, quando exactionant populum sine necessitate aut [8] per mutationem et degradationem monetȩ, subditos damnificant propter [9] lucrum et auaritiam. Hoc enim quid est aliud quam furari et rapere [10] aliena? Immo quis eos a furto tandem excusabit, qui etiam legittima [11] tributa et Iustas pensiones accipiunt, et tamen populo non reddunt [12] debitum officium protegendo, promouendo, Iudicando, Quibus solus [13] oculus est ad dominandum et diuitias querendum ac de quesitis et habitis [14] gloriandum in vanissima ostentatione?

c

⁷  [15] Et Spirituales quoque principes quam intensa cȩcitate similia, immo [16] maiora faciant, pene sciunt pueri in plateis. Luxuria, Ambitio, pompa, [17] Inuidia, Auaritia, Gula et vniuersa in Deum impietas nullo Iudicio digna [18] videntur. quibus ipsi plenissimi sunt. Priuilegiorum autem et rescularum [19] minoratio aut pensionum subtractio, quȩ in subditis quandoque contingunt, [20] plus quam omnibus Iudiciis et pȩnis digna sunt. Quid putas, [21] obsecro, non iam Deum, Sed ipsum Orestem vel etiam Insaniorem aliquem [22] posse cogitare, si Viderit Ambitiosum, Auarum, luxuriosum Episcopum [23] Laicum suum pro dimidio floreni omnibus fulminibus excommunicationum [24] fatigare?

c

⁸  Nonne bis, immo septies eum Orestem esse [25] Iudicabit et ei dicet: ‘Existimas, o homo, qui Iudicas eos, qui ea faciunt, [26] et facis ea, quod tu euades Iudicium Dei?’ At hȩc nunc sunt ita vulgaria, [27] vt pre multitudine venialia putentur. Miserrima plaga et ira Dei super [28] nos hodie, Qui in tantis nos plagis viuere voluit, vt videamus tam infelicem [29] Ecclesie sancte desolationem et plus quam hostilem vastitatem et [30] peiorem ruinam. (W191)

c

⁹  [1] Bl. 40. *Secundo de iis, qui priuato et interiori Iudicio alios Iudicant et [2] ore etiam, quando vituperant eos; quibus tamen in omnibus | eisdem [3] omnino | similes sunt. Hos impudentes dicimus, Vt dum superbus superbo [4] detrahit, luxuriosus luxuriosum vituperat, Auarus Auarum mordet. Quamquam [5] enim hȩc impudentia sit adeo manifesta, vt etiam ridicula et [6] stulta stultis sit, mira tamen cȩcitate fit, vt plurimi ea peste laborent, [7] Vt Minus superbus magis superbum Vel magis superbus minus superbum, [8] minus Auarus auariorem et sic consequenter. iis certe vehementer aptari [9] potest hoc verbum: ‘Existimas, o homo, qui Iudicas eos’ etc. Seipsos [10] enim necesse est vt Iudicent, dum suos similes Iudicant. Ergo ex ore proprio [11] conuincuntur. ‘Nolite itaque Iudicare, ne Iudicemini’ (i. e. ne idem [12] Iudicium super vos ipsos feratis, dum super alios ipsum fertis). Sed cȩci [13] sumus in nostra, Argi autem in aliena vitia.

c

¹⁰ [14] Tercio de iis, qui sibi sancti videntur et, Vt dixi, in alio peccato sunt [15] quam illo, quod Iudicant, quasi ideo Iusti sint, quia non faciunt omnia, [16] que alii faciunt, et non potius Iniusti sint, quia aliqua faciunt eorum, que [17] alii faciunt. Adeo sua bona, que faciunt, eleuant, Vt sua vitia pre illis [18] videre nequeant. De iis propriissime loquitur Apostolus, quos et difficillimum [19] est docere et emendare, cum impudentes non sint dicendi, quod [20] Iudicant, quibus | quorum aliquibus | ipsi carent et tamen Iniustos sese [21] ignorant siue non aduertunt, quia faciunt ea, que Iudicant. |

c

¹¹  Sed melius [22] secundum Aug⌊ustinum c. 8. de spi. et lit.: ‘Qui faciunt opera legis ad [23] literam sine spiritu, i. e. timore pene, non amore Iustitiȩ. Voluntate enim [24] aliud vellent, si liceret impune, Sed Voluntate rea. Quid prosunt opera [25] foris, cum Deo sit peccatrix Voluntas, licet manus Iusta hominibus?’ [26] Eadem ergo faciunt, que Iudicant, sc. Voluntate faciunt, que alii opere [27] faciunt, ac ipsi quoque opere facerent, si liceret. Et hec est fȩditas synagoge [28] et causa repudii. In ista ergo infirmitate omnes sumus equales, ergo [29] nemo debet alium Iudicare, ne seipsum Iudicet. || Hos igitur Apostolus [30] ad cognitionem sui ipsius reuocat et docere parat, quod nullus sine Christo [31] extra illorum numero sit ponendus, quantumlibet bonus sit et Iudicet [32] illos. Semper enim manet cum illis, etsi non videat, Semperque facit, [33] que Iudicat, licet non existimet ita esse. (W192)

c

¹² [1] Tria Commendat in Deo beneficia super peccatores, sc. [2] Benignitatem, patientiam, longanimitatem, immo diuitias i. e. multitudinem [3] et magnitudinem benignitatis, patientiȩ et longanimitatis [2, 4].

c

¹³ [4] Diuitiȩ benignitatis sunt abundantia beneficiorum tam corporalium [5] quam spiritualium, Vt sunt bona corporis et anime, vsus et ministeria [6] totius creaturȩ, Custodia angelorum et cȩtera. Diuitiȩ patientiȩ eius [7] || i. e. sufferentie et tolerantiȩ; sic enim in Greco est Et infra 3. ‘in sustentatione [8] Dei’ || sunt abundans tolerantia ingratitudinis pro istis omnibus, [9] insuper redditionis malorum in multitudine et magnitudine peccatorum, [10] quibus Deo benigne eis facienti (quantum in eis est) malefaciunt et malum [11] retribuunt, Quia gloriam eius minuunt et nomen eius polluunt (i. e. Non [12] sanctificant) et omnia, que ad Deum pertinent, prophanant et blasphemiis [13] exponunt, vt infra.

c

¹⁴  [14] Bl. 40b. *Diuitiȩ longanimitatis sunt superabundans dilatio punitionis pro [15] tanta ingratitudine et malorum Et expectatio emendationis illorum, [16] quasi videatur sperare eos meliores. Sed quanto abundantius ista [17] Deus impenderit, tanto seuerius Iudicabit, si frustra impenderit. Vnde [18] sequitur: Thezaurisas tibi iram [2, 5]. Non ait: demereberis iram, Sed [19] ‘thezaurisas’ i. e. copiosam et cumulatam iram demereberis. Sicut et [20] Vale⌊rius Max⌊imus, licet gentilis, dixit tamen: ‘tarditatem vindictȩ [21] supplicii grauitate compensat diuina ira.’

c

¹⁵ [22] Ex isto textu Colligitur, Quid sit Cor durum, Scil. Quod contemnit [23] Dei benignitatem, patientiam et longanimitatem, i. e. qui recipit multa [24] bona et facit multa mala et tamen non proponit se emendare. Et hii [25] sunt duplices. Primi, qui faciunt hȩc propter suam concupiscentiam [26] et exterioris hominis voluptatem. Alii, qui propter suum sensum et [27] propriam sapientiam ac voluntatis pertinaciam in sua sanctitate, Vt Iudȩi, [28] heretici, Scismatici et Singularitatis amatores. Vnde b. Bern⌊ardus 1. [29] [de] Consy⌊deratione: ‘Cor durum dicitur, Quod nec mollitur beneficiis [30] nec terretur minis nec corrigitur flagellis nec corrigitur flagellis nec mouetur promissis’ etc.

c

¹⁶  [31] Secundi tamen sunt duriores et magis impȩnitentes propter sapientiam (W193) [1] et sanctitatem suam, quam non intelligunt esse duplicem insipientiam et [2] iniquitatem. Prouer. 26.: ‘Vidisti hominem sapientem sibi videri? Magis [3] illo spem habebit insipiens.’

c

¹⁷ [4] An Ignoras, quoniam Benignitas Dei te ad penitentiam? [2, 4].

[5] Tanta est in peccatore cȩcitas, vt quod ei pro bono suo datur, ipse [6] ad suum malum abutatur. Rursum tanta est lux in Iusto et pio homine, [7] Vt, quod ei ad malum suum datur, ipse ad bonum suum vtatur. Sic [8] impius ignorat, quod benignitas Dei eum ad penitentiam adducit, Iustus [9] autem intelligit, quod etiam Seueritas Dei operetur ei salutem. Quia ipse [10] percutit et sanat, ‘mortificat et viuificat’.

c

¹⁸ [11]

In die ire et reuelationis et Iusti Iudicii Dei [2, 5].

[12] Dies nouissimus vocatur dies irȩ et dies misericordie, dies tribulationis [13] et pacis, dies confusionis et gloriȩ. Quia in illo Impii punientur et confundentur, [14] pii autem premiabuntur et glorificabuntur. Sicut et iste modo [15] dies spiritualis, qui ex luce fidei in cordibus fidelium est, vocatur dies ire [16] et gratiȩ, dies salutis et perditionis, Vt psalmo 109.: ‘Dominus a dextris [17] tuis confregit in die irȩ sue reges’ i. e. in die et tempore gratiȩ, quod nunc [18] est. Et Sopho. 1.: ‘Vox diei Domini amara, tribulabitur ibi fortis’ (i. e. [19] potens siue superbus). ‘Dies irȩ dies illa, dies tribulationis et angustie, [20] dies calamitatis et miseriȩ, dies tenebrarum et caliginis, dies nebule et [21] turbinis, dies tubȩ et clangoris super’ etc.

c

¹⁹  [22] Bl. 41. *Secundum patientiam boni operis [2, 7].

[23] Tam necessaria est patientia, Vt nullum opus bonum esse possit, si [24] desit patientia. Adeo enim peruersus est mundus et iniquus diabolus, vt (W194) [1] nullum opus bonum dimittere possit sine persecutione, per quam tamen [2] Deus miro beneplacito probat opus bonum et sibi placitum. Igitur [3] Canonice et regulariter hoc teneamus. | Reg⌊ula |: Quamdiu bonum [4] facimus et non propter ipsum patimur oblocutiones, odia et mala aut [5] damna, tam diu timeamus nondum placuisse opus nostrum Deo. Quia [6] nondum accessit probatio et patientia necdum Deus ipsum approbauit, [7] quod nondum probauit. Non enim approbat, nisi quod prius probauerit.

c

²⁰ [8] Si autem mox sequitur persecutio opus nostrum, gaudeamus et Deo [9] placere confidamus, immo ex Deo ipsum esse credamus. Quicquid enim [10] ex Deo est, in mundo necesse est crucifigi, | et donec perducatur ad crucem [11] (i. e. ignominiosam patientiam), non cognoscitur ex Deo esse, | Quippe [12] cum vnigenitus filius non fuerit ab hoc supportatus, immo in Exemplum [13] huiusmodi positus. ‘Beati ergo, qui persecutionem patiuntur propter [14] Iustitiam.’ ‘Gaudete et exultate, quoniam merces vestra’ etc.

c

²¹  [15] Corol⌊larium.

[16] Qui querulantur et impatientes sunt, dum benefacientes patiuntur, [17] ostendunt | Vel | hoc eorum benefacere non ex Deo esse, Sed ex humana [18] Iustitia assumptum, qua homo propter se facit bonum, quia querit [19] reputari et honorari per illud, Quia fugit et odit calumniari et diffamari [20] et odiri propter ipsum. Et sic patet euidenter, quod non ex Charitate et [21] humilitate propter solum Deum benefecerit, Sed propter se et suam [22] opinionem | ex occulta superbia et amore sui |.

c

²² Qui enim ex charitate et [23] humilitate propter Deum operatur, si ex hoc laudatur, dicit: Propter te, [24] o laus, non incepi, ideo propter te nec perficiam. Si vituperatur, dicit: [25] Propter te, o Vituperator, non incepi, propter te non omittam. Et sic [26] amore Dei inceptum prosequitur feliciter munitus a dextris et sinistris. [27] Vnde Iac. 1.: ‘Patientia perfectum opus habet’ q. d. Alia virtus quidem [28] bonum opus habet, Sola autem patientia perfectum bonum, sc. quod [29] nullo vicio infectum est nec amore laudis vel suiipsius inceptum nec [30] timore vituperii dimissum, Sed amore Dei vsque in finem perfectum. (W195) [1] ‘Patientia enim vobis necessaria est, vt voluntatem Dei facientes reportetis [2] repromissiones’, Heb. X.

c

²³ [3] Corol⌊larium.

[4] Verbum gentile Ciceronis sc. ‘Virtus laudata crescit’ Iustissime [5] calumniatur et redarguitur in Ecclesia Dei. Quia Contraria dicit Apostolus: [6] ‘Virtus in infirmitate perficitur’ i. e. Bona opera in patientia perfecta [7] fiunt. ‘Cum enim infirmor’ (patior), ‘fortior sum’. Igitur hominum [8] Virtus laudata crescit, quia querit Laudem, Christianorum vero virtus [9] vituperata et passa crescit Et laudata (si laus placeat) nihil fit, psalmo 52.: [10] ‘Deus dissipauit ossa’ (virtutes) ‘eorum, qui hominibus placent; confusi [11] sunt, quoniam Deus spreuit eos.’

c

²⁴ Si autem Virtus hominum laudata [12] crescit, quid facit Vituperata? An decrescit? ita certe, quia vertitur in [13] Bl. 41b. furiam Vel desperationem. * Denique et ii, quos propter defectum patientie [14] hic vocat ‘ex contentione esse’, vtique et ipsi bona fecerunt. Sed quia [15] patientiam ignorauerunt et estimari in illis voluerunt, facti sunt increduli [16] veritati et in propriam abierunt sapientiam statuentes bona, que sunt [17] mala, i. e. Iustitiam, in qua placentiam et gloriam apud se et apud [18] homines querunt. Ideo minatur eis ‘iram et indignationem’.

c

²⁵  [19] Gloriam et honorem [2, 7] | i. e. gloriosum honorem. |

[20] ‘Gloria’ (ait b. Aug⌊ustinus super Ioh. c. 16.), ‘Sicut diffinierunt [21] antiqui latinȩ linguȩ clarissimi authores, Est frequens de aliquo fama cum [22] laude.’ Et li. 5. [de] ciui⌊tate 12.: ‘Est Iudicium hominum de hominibus [23] bene opinantium.’ Vnde et in Scripturis Sanctis fere claritas et clarificatio [24] dicitur et pro eodem glorificari et clarificari. ‘Honor’ vero secundum (W196) [1] Aristot⌊elem Est Reuerentia alicui exhibita in signum virtutis Vel Est [2] Reuerentia verbo, opere, signo exhibita alicui propter virtutes eius. [3] Ex quibus patet differentia honoris et gloriȩ, quod gloria est de persona [4] ad alios, Honor vero ab aliis ad vel in personam. Gloria effluit et foris [5] exit, Honor affluit et intrat. Ergo illa per modum exitus fit, iste per [6] modum introitus.

c

²⁶ [7] Ira et Indignatio [2, 8].

[8] Quod sic intelligo, Quod sit ira indignationis siue ira furoris, Qua [9] Deus irascitur in corpus et animam, Estque ira seueritatis. Alioquin et [10] Iustis irascitur, sicut dicunt: ‘Iratus est et misertus est nobis.’ Et iterum: [11] ‘Cum iratus fueris, misericordiȩ recordaberis.’ Quȩ est ira benignitatis [12] Et flagellum patris. Sic orat psalmo 6.: ‘Domine, ne in furore tuo arguas [13] me’, q. d. Argues me, que est ira quidem tua, Sed hanc ne in furore inferas, [14] Sed in misericordia, Vt scil. veterem tantummodo hominem perdas, Sed [15] salues nouum.

c

²⁷ [16] Tribulatio et angustia [2, 9].

[17] Vt sit expositio illius ‘Ira et indignatio’. Sed et ista duo simul pro [18] eodem accipio, Vt sit tribulatio non quecunque, sed cum angustia, i. e. [19] de qua non est exitus neque spes exitus, vbi deest consolatio in tribulatione. [20] Sane et Sancti tribulantur, Sed in ipsa consolantur. Vt psalmo 4.: ‘In [21] tribulatione dilatasti mihi.’ Et 2. Corinth. 1.: ‘Qui consolatur nos in [22] omni tribulatione nostra.’ Hanc enim tribuit spes et fiducia in Deum. [23] Impii autem in tribulatione angustiantur per desperationem non habentes [24] spem aut fiduciam in aliquo, quia non in Deo, vt possint aliquando [25] liberari. Vnde Sicut Gaudium est quedam latitudo cordis etiam in tribulatione, [26] Ita angustia est quedam artitudo et constrictio in tribulatione. (W197)

c

²⁸  [1] Permittit autem et suos quoque Deus quandoque in vtroque temporaliter [2] versari, Vt psalmo 114.: ‘Tribulationem et dolorem Inueni’ i. e. [3] angustiam, sicut habet Hebreus, Sed impios ȩternaliter. | Quod indicat, [4] cum dicit in omnem animam [2, 9]. Non ait ‘in corpus’ tantum, quod est [5] electorum. |

c

²⁹ [6] Bl. 42. *Sine Lege peribunt [2, 12].

[7] ‘Lex’ hoc Loco | i. e. toto cap⌊itulo | tota lex Mosi intelligitur, vbi et [8] decem precepta et Charitas Dei et proximi precipitur. Quomodo ergo [9] sine lege ista peribunt aut peccauerunt, Cum sine ista non sit peccatum [10] nec meritum, ergo nec pena nec premium?

c

³⁰ [11] Respondetur: Apostolus vult, quod ‘sine lege’ scil. tradita vel scripta [12] [peribunt], licet eandem aliter cognouerint, vt infra: ‘Qui ostendunt opus [13] legis scriptum in cordibus suis.’ || Vel ‘sine lege’ i. e. sine cooperatione legis [14] siue non dante occasionem peccato. Quia lex, que non est, non est etiam [15] occasio peccati. Sed lex data non erat apud Gentes, ergo.

c

³¹ Quamquam [16] enim ritus et ceremonias legis Mosi Gentes non acceperint nec eis sint [17] traditȩ, vnde nec ad eas obligabantur nec eas omittentes peccauerunt [18] sicut Iudȩi, qui eam susceperunt et per eam pactum cum Deo fȩcerunt ac [19] promissionem Christi in ea acceperunt, Acceperunt tamen legem spiritualem, [20] quam ritus et ceremoniȩ (vltra quod Christum figurabant) [21] moraliter significabant, que est impressa omnibus, sc. Iudȩis et Gentibus, [22] ad quam quoque omnes obligantur. Vnde Dominus Matt. 7.: ‘Omnia, [23] quȩcunque vultis, vt faciant vobis homines, et vos facite illis.

c

³² Hȩc est enim [24] lex et prophetȩ.’ Ecce quomodo tota lex tradita nihil aliud est quam hȩc [25] lex naturalis, quȩ nulli potest esse ignota, ac per hoc nullus excusabilis [26] est. Sensus ergo Apostoli est, vt apertissime dicatur: ‘Sine lege peribunt’ [27] i. e. sine acceptione legis peribunt i. e. non ideo peccauerunt, quia [28] legem acceperint, quam non seruauerint sicut Iudȩi, Nec ideo peribunt, (W198) [1] quia legem non seruauerint, Sed alia causa est, quia eandem legem, quam [2] non acceperunt, alias cognouerunt et tamen non custodierunt. Iudȩos [3] sane etiam acceptio legis Iudicabit, Vt Act. 7. S. Stephanus eis expressit [4] dicens: ‘Qui accepistis legem et non custodistis.’ ‘Sine lege peribunt’ [5] i. e. traditio et acceptio legis non damnabit eos, ideo sine eiusmodi lege [6] peribunt, licet non sine lege, que eadem est cum illa, nisi quod non est [7] Scriptaliter eis tradita, et in ea contenta et significata.

c

³³ [8] Hic Quȩritur de Gentibus, an extra Christum viuentes, legem [9] tamen secundum conscientiam naturaliter implentes, saluȩ sint, Cum sine [10] Christo peccatum originale non tollatur et sine gratia (etiamsi substantiam [11] facti habeant) nullum preceptum impleatur, que per solum Christum [12] donatur. Et quidem Apostolus hic asserere videtur, Quod naturaliter ea, [13] que legis | sunt |, quidam fȩcerint ac faciant. Sed potest suspicio oboriri, [14] Quod Apostolus non ait eos legem implere, Sed aliqua et quedam de lege [15] facere.

c

³⁴ Dicit enim: ‘ea, que legis sunt’ i. e. de lege, licet non omnia, que [16] legis sunt, et ita omnes adhuc sub peccato esse propter alia, vt infra c. 3., [17] quȩ non fȩcerunt. Quod si placet Apostolum intelligere, Quod omnia, [18] que legis sunt, faciunt, Videtur dicendum ad questionem, quod sic. Et cum [19] opponitur de Christo et originali peccato et gratia, Respondetur, Quod [20] Quicunque legem implet, est in Christo et datur ei gratia per sui preparationem [21] ad eandem, quantum in se est. Peccatum enim originis [22] Bl. 42b. potuit Deus dimittere (licet ipsi hoc non *cognouerint et confessi sint) [23] per humilem aliquam operationem erga Deum et summum ens, quod [24] cognouerunt.

c

³⁵ Nec enim obligabantur ad Euangelium et Christum expresse [25] cognitum sicut nec Iudei quidem. Vel potest dici, quod omnes [26] eiusmodi per singularem preuentionem misericordiȩ Dei donati sunt [27] lumine et gratia, quantum pro isto statu eis sat erat ad salutem, Vt Iob, [28] Naaman, Ietro etc. Et mihi primum non placet, quod scil. non omnia, que [29] legis sunt, fȩcerint, quia infra dicit: ‘Et Iudicabit id, quod ex natura [30] preputium est, legem consummans te’ etc. Ecce hic dicit, Quod legem [31] consummet preputium i. e. gentilis. Et ibidem: ‘Si preputium Iustitias [32] legis custodiat’ etc., ‘nonne preputium illius in circuncisionem reputabitur?’ [33] Igitur legem impleuerunt. Quicquid autem defuit eis (in quo per (W199) [1] ignorantiam inuincibilem excusantur), sine dubio Deus in sustentatione [2] suppleuit, vt per Christum futurum perficeretur, Non secus quam fecit [3] in paruulis circuncisis et pro se occisis ac nunc etiam facit in nostris [4] paruulis.

c

³⁶ [5] Non enim est Acceptio personarum apud Deum [2, 11].

[6] Hoc in superbiam Iudȩorum dicit primo, Qui se extollebant de receptione [7] legis et auditores ac discipulos eius sese iactabant. Vnde et indigne [8] ferebant Gentes ȩquari sibi in bonis et eos Gentibus in malis, cum [9] dixisset: ‘Iudȩo primum et Grȩco.’ Item ‘hominis’, ‘Iudȩi primo et Grȩci’. [10] Sed ita vellent Deum agere, Vt que bona sunt, solum Iudȩis conferret, [11] Et quȩ mala, solum Gentibus, quasi quod ex Abrahe semine sunt, statim [12] etiam Abrahe meritis similes sint. Ita enim Iudȩi semper nituntur Deum [13] facere acceptorem personarum.

c

³⁷ Quorum stultitiam hȩretici imitantur et [14] omnes spiritualiter superbi, Qui presumunt, quod sicut ipsi sese pre aliis [15] elegerunt propter sanctitatem vel sapientiam sibique pre ceteris placent, [16] ita Deum quoque electurum esse eos et placentiam in illis habiturum, Non [17] intelligentes, quod contra Deus non nisi animam contemptibilem et [18] eligentem abiici in domo Dei ac se spreta alios eligentem in eisque placentem [19] eligat atque complaceat. Deinde Gentium quoque superbiam [20] pariter confodit, Qui tumerent excusatione, quia ignorassent legem, ideo [21] non meruissent iram. Respondet: quod non, quia ‘sine lege peribunt’, sicut [22] sine lege quoque saluabuntur, Si suam legem seruassent, que est nata et [23] concreata, non data, Inuenta, non tradita, viua, non scripta.

c

³⁸ [24] Si enim hoc alteri facimus, quod volumus nobis fieri, Et nobis [25] volumus non nisi bona, gloriosa et magna, primum hoc Deo optemus, [26] scil. propriam voluntatem, Iudicium, gloriam et alia, que Dei sunt, a [27] nobis arrogata cum Lucifero; secundo et proximis, quibus superesse [28] querimus. Sint ergo et ipsi nobis superiores, Et ecce totam humilitatem [29] Bl. 43. *impleuimus tam erga Deum quam homines i. e. totam perfectamque [30] Iustitiam. Quid enim aliud tota Scriptura docet quam humilitatem? qua [31] non solum Deo, Sed omni creature simus subiecti, quia et nos vellemus [32] nobis omnia subiici, licet peruersa voluntate, tamen Vtcunque peruersa [33] est, faciamus hoc aliis, quod secundum eam volumus nobis; iam rectissima [34] et summȩ perfectionis erit.

c

³⁹ Quid enim breuius et vtilius hac parua doctrina? [35] Sed quam raro intelligitur secundum tantam latitudinem! Sed (W200) [1] et Dominus eam strictius posuit dicens de hominibus tantum: ‘Quecunque [2] volueritis, vt faciant vobis homines, et vos facite illis’. Sed nunc tu super [3] peccatorem, super indoctum, super ignobilem te extollis et vis illos a te [4] hoc pati, patere ergo et tu ab illis eadem, nisi forte peccatorem et indoctum [5] et ignobiles neges esse homines.

c

⁴⁰ [6] Quicunque sine lege peccauerunt [2, 12].

[7] Cauendum, ne illud ‘sine lege’ construatur cum verbo ‘peccauerunt’ [8] vel ‘peribunt’. Sed sic intelligatur: Quicunque peccauerunt sine lege i. e. [9] lege | non cooperante ad peccatum, | non dante eis occasionem ad peccatum. [10] || Sic ‘sine lege peribunt’ i. e. lege non ferente contra eos testimonium [11] et sententiam, quia non est eis talis lex data, Sed alia. || Omnis enim lex [12] dat occasionem peccandi, nisi assit gratia et | fauor, affectus, Voluntas ad [13] legem. | Voluntas enim semper manet contraria malletque facere aliud, [14] si liceret, licet faciat ad extra, quod lex Iubet. Irritatur enim magis ad [15] peccatum per imperium legis, quam adiuuetur. ||

c

⁴¹ Et b. Aug⌊ustinus c. 5. [16] de spi. et lit.: ‘Nescio quo enim modo ipsum, quod concupiscitur, Iucundius [17] fit, dum vetatur.’ || Sicut ait poeta: ‘Nitimur in vetitum semper [18] cupimusque negata. Sic interdictis imminet agger aquis. [19] ‘Quod licet, ingratum est, quod non licet, acrius vrit.’ ‘Quod [20] sequitur, fugio, quod fugit, ipse sequor.’ Vnde b. Aug⌊ustinus [21] pulch[re] li. de spi. et lit. c. 8.: ‘Quicunque faciebant, quod lex Iubebat, [22] non adiuuante spiritu gratiȩ, timore penȩ faciebant, non amore Iustitiȩ. [23] Ac per hoc coram Deo non erat in voluntate, quod coram hominibus [24] apparebat in opere’, | i. e. econtra, quod non apparebat in opere, erat [25] tamen coram Deo in voluntate, | ‘potiusque ex illo rei tenebantur, quod [26] eos nouerat Deus malle (si fieri posset impune) committere.’

c

⁴² Tales autem [27] fuisse Iudȩos ex euangelio manifeste patet, Matt. 7., Vbi dicit: ‘Nisi (W201) [1] Iustitia vestra abundauerit plus quam Scribarum et Phariseorum’ etc. [2] Hii enim dicebant, Quod irasci animo non erat peccatum, Sed occidere [3] etc. Quare psalmo 1.: ‘Sed in lege Domini Voluntas eius’, Sed hanc [4] non dat nisi gratia per spiritum sanctum. Alioquin semper peccatum [5] per legem occasionem accipit et per eam occidit, || quantumlibet [6] fiant opera, tamen Voluntas iacet mortua. || Sicut 1. Cor. 15.: ‘Virtus [7] peccati lex, Stimulus autem mortis peccatum est. Deo autem gratias, [8] qui dedit nobis victoriam per Ihesum Christum.’

c

⁴³ [9] Sed factores legis Iustificabuntur [2, 13].

[10] Hoc B. Aug⌊ustinus c. 26. de spi. et lit. dupliciter. Primo sic: [11] ‘Factores legis Iustificabuntur’ i. e. per Iustificationem fient siue creabuntur, [12] vt sint factores, quales ante Iustificationem non fuerunt. Secundo [13] et melius ‘Iustificabuntur’ i. e. Iusti habebuntur et deputabuntur, vt in [14] glosa dictum est. Et satis patet ex precedenti. ‘Non enim auditores legis [15] Bl. 43b. Iusti sunt apud Deum’, Vt, si quereres: Qui ergo alii* sunt apud Deum, [16] si non auditores?

'Men de, der gør loven, vil blive retfærdiggjort (Rom 2,13). Dette udlægger Augustin i de spir et lit på to måder. For det første således: 'De, der gør loven, vil blive retfærdiggjort', dvs., gennem retfærdiggørelsen bliver de til eller tror, at de er gørere, hvilket de ikke var før retfærdiggørelsen. For det andet og bedre 'de bliver retfærdiggjort', dvs., de regnes og agtes for retfærdige, som det siges i forklaringen. Og det fremgår tilstrækkeligt af det følgende. 'For det er ikke dem, der hører loven, der er retfærdige for Gud', så at, hvis du spørger: Hvem andre er da [retfærdige] for Gud, om ikke dem, der hører?

⁴⁴ Respondeatur: factores ipsi Iusti erunt i. e. Iustificabuntur [17] i. e. iusti reputabuntur. Sic psalmo 142.: ‘Non Iustificabitur [18] in conspectu tuo omnis viuens’ i. e. non reputabitur Iustus. Et infra 3.: [19] ‘Ex operibus legis non Iustificabitur coram illo omnis caro.’ Et Luc. 10.: [20] ‘Ille autem volens se Iustificare’ (i. e. declarare, decernere, quod esset [21] Iustus, et excusare a peccato, vt qui nesciret, quis esset proximus suus, quem [22] diligere preciperetur) multisque aliis locis similiter.

Så kan der svares: selve gørerne vil blive retfærdige, dvs. de vil retfærdiggøres, dvs. de vil blive regnet for retfærdige. Således siger Sl 143,2: 'Ingen, der lever, vil retfærdiggøres for dit ansigt', dvs. han vil ikke blive regnet for retfærdig. Og senere i Rom 3,20: 'Ved lovgerninger bliver intet kød retfærdiggjort for ham'. Og Luk 10,29: 'Men han ville retfærdiggøre sig' (dvs. erklære, bestemme, at han var retfærdig, og undskylde sin synd, at han ikke vidste, hvem der var hans næste, som han havde fået befaling til at elske) og mange andre lignende steder.

⁴⁵ [23] Naturaliter ea, quȩ Legis sunt, faciunt [2, 14].

[24] Hoc ȩque dupliciter b. Aug⌊ustinus intelligit, vbi supra c. 26. Primo [25] enim per istos Gentes intelligit fideles ex Gentibus per gratiam Christi [26] Iustificatos, quos putat Apostolum opponere incredulis et superbientibus [27] de lege et Iustitia Iudȩis. Vnde ‘Naturaliter’ exponit (i. e. ex natura per [28] spiritum gratiȩ Christi instaurata, que fuerat per peccatum vitiata), ‘Non (W202) [1] quod per naturam negata sit gratia, sed potius per gratiam reparata [2] natura.’ Et ad hanc intelligentiam ipse declinat. Secundo dicit [3] posse etiam intelligi de iis, quorum etsi sit impia vita nec veraciter Iusteque [4] Deum colant, tamen aliqua bona faciunt, vnde merito dici possunt [5] facere aliqua legis vel sapere.

c

⁴⁶ [6] Et tunc ‘cogitationes’ eorum ‘defendentes’ oportet intelligi eas, quibus [7] excusantur, vt mitius puniantur. Sicut enim non impediunt a vita [8] ȩterna Iustum quȩdam peccata venialia, sine quibus hȩc vita non ducitur, [9] Sic ad salutem ȩternam nihil prosunt aliqua bona opera impio, sine quibus [10] difficillime vita cuiuslibet pessimi hominis inuenitur. Sed huic repugnat [11] sententiȩ, quod dixerat eos naturaliter facere, quȩ legis sunt, [12] factores autem legis Iusti sunt; ergo non videtur de talibus impiis loqui.

c

⁴⁷ [13] Sed nec de primis i. e. fidelibus in Christo. Quia ista expositio ‘naturaliter’ [14] violenta est, nec video, qua ratione Apostolus eo verbo vti voluerit, nisi [15] ad occultandum lectori sensum suum, cum alias non ita loquatur. Quare [16] (vt supra) medios accipio inter impios gentiles et fideles gentiles, Qui per [17] aliquam bonam operationem erga Deum, quantum ex natura potuerunt, [18] meruerunt gratiam vlterius dirigentem eos. Non quod gratia pro tali [19] merito data eis sit, cum tunc non fuisset gratia, Sed quia ad eam sese gratis [20] recipiendam sic preparauerunt.

c

⁴⁸ Nisi hoc concedatur, quod illud [21] particulariter sit intelligendum, quod dicit: ‘Naturaliter ea, que legis [22] sunt’ (i. e. aliqua), ‘faciunt’. Tunc enim planus est textus et Sententia [23] b. Aug⌊ustini verissima de secundis disputans. Tunc enim Apostolus eos [24] ideo adducit, Quod et ipsi legem non seruauerint sicut Iudei. Licet enim [25] aliqua opera legis bona fecerint, propter que in die Iudicii excusabuntur [26] a maiore pȩna, adhuc tamen probantur egere gratia et misericordia [27] Christi, Cum nec Iudȩis proderit, quod exteriora legis obseruauerint.

c

⁴⁹ [28] Vtrique ergo sub peccato, quantumlibet bona fecerint, Iudȩi secundum [29] interiorem hominem | propter literam |, Gentes secundum vtrunque, [30] propter partem et non totum spiritum. Et hȩc mihi placent, Cum hȩc [31] tota disputatio huius capituli (vt ipsemet infra 3. c. dicit: ‘Causati sumus [32] Iudȩos et Gentes omnes sub peccato esse’) sit nihil aliud quam ostensio, [33] quod omnes et vtrique sint peccatores et egeant gratia Dei. (W204)

c

⁵⁰ [1] Bl. 44. *Vnde Vt Concordet et saluetur intelligentia de hoc, quod Apostolus [2] dicit opus legis esse scriptum in cordibus eorum [2, 15], Cum tamen [3] propheta dicat hoc fideli solummodo populo futuro tempore prestandum, [4] vt non in tabulis lapideis, Sed in cordibus eorum scriberet legem suam [5] Deus. Videtur itaque mihi (saluo Iudicio meliori), Quod aliud sit [6] ‘opus legis scribi in cordibus’ et aliud ‘legem scribi in cordibus’. Non enim [7] Apostolus Voluit, licet sciret et posset, hoc loco dicere eos habere legem [8] in cordibus suis scriptam, Sed ‘opus legis’.

c

⁵¹ Vnde puto, Quod ‘legem [9] scribi in cordibus’ sit ipsam ‘charitatem diffundi in cordibus per spiritum [10] sanctum’, quȩ proprie est lex Christi et plenitudo legis Mosi, immo est [11] lex sine lege, sine modo, sine fine, nesciens limitem, Sed superextenta super [12] omnia, que lex precipit aut precipere potest, Sed ‘opus legis scribi’ [13] sit notitiam operis scribi i. e. legem literalem de opere faciendo, non [14] autem gratiam ad faciendum. Quare adhuc eos in litera occidente fuisse [15] necesse est, qui non plus quam opus legis scriptum habuerunt in cordibus [16] suis.

c

⁵² [17] Ostendunt opus legis Scriptum in cordibus suis [2, 15].

[18] Per quid ostendunt? Primo aliis per hoc, quod faciunt ea, que legis [19] sunt. Secundo etiam sibi nunc et Iudicio cunctis per hoc, quod conscientia [20] eorum testificatur eis de seipsis. Quomodo autem testificatur? [21] Scil. bonum reddens testimonium de benefactis, et hoc faciunt cogitationes [22] excusantes defendentesque.

c

⁵³ Malum autem reddens testimonium [23] de malefactis, quod faciunt cogitationes accusantes et conscientiam [24] remordentes; q. d. ex hoc arguitur, quod ignorantiam legis non [25] habuerunt, Sed scientiam boni et mali, quia dum mordentur, vident se [26] male fecisse. Non autem morderentur, si malum non agnoscerent, quod [27] fȩcerunt. Sicut autem ipsi apud seipsos a seipsis testificante conscientia [28] et ‘cogitationibus accusantibus aut defendentibus’ Iudicantur, [29] ita eisdem testibus etiam a Deo Iudicabuntur.

c

⁵⁴ Non enim sese Iudicant [30] secundum aliorum de se Iudicia et verba laudantium vel vituperantium, [31] Sed secundum intimas suas cogitationes, quȩ tam sunt intra, vt anima [32] ab ipsis fugere et declinare non possit, Sed neque eas compescere, Sicut [33] potest Iudicia et verba hominum. Ideo et Deus secundum easdem [34] omnes Iudicabit et reuelabit intima nostra, ita vt introrsum et intimius [35] fugiendi non sit locus. Sed necessario nuda erunt omnibus et aperta, Vt [36] si diceret Deus: Ecce ego te non Iudico, Sed tuo de te Iudicio assentior (W204) [1] et confirmo, cum aliter tuipse de te non possis Iudicare, ideo neque [2] ego. Ergo tuis testibus cogitationibus et conscientia dignus es Vel cȩlo [3] vel inferno. Sic dicit: ‘Ex verbis tuis iustificaberis et ex verbis tuis [4] condemnaberis.’ Quod si ex verbis, multo magis ex cogitationibus, Quȩ [5] sunt intimiores et certiores testes.

c

⁵⁵ [6] Bl. 44b. *Et inter se Inuicem Cogitationibus accusantibus aut etiam defendentibus

[7] [2, 15].

[8] Certe ex nostra conscientia non nisi accusantes habemus cogitationes, [9] Cum coram Deo (nisi ipse in nobis per gratiam suam operetur) nostra [10] opera nihil sint. Quamquam enim coram nobis facile sit excusari nos, quia [11] et facile nobis placemus. Sed quid hoc prodest, nisi quod ex hoc ipso [12] conuincimur legem nosse? testes enim sunt eiusmodi cogitationes placentiȩ, [13] quod bonum fecimus et malum omisimus.

c

⁵⁶ Sed nondum Deo satisfecimus [14] aut legem omnino impleuimus. Vnde ergo Accipiemus defendentes? [15] Non Nisi a Christo et in Christo. Cor enim credentis in Christum, si reprehenderit [16] eum et accusauerit eum contra eum testificans de malo opere, [17] Mox auertit se et ad Christum conuertit dicitque: Hic autem satisfecit, hic [18] Iustus est, hic mea defensio, hic pro me mortuus est, hic suam iustitiam [19] meam fȩcit et meum peccatum suum fȩcit. Quod si peccatum meum suum [20] fecit, iam ego illud non habeo et sum liber. Si autem Iustitiam suam meam [21] fecit, iam Iustus ego sum eadem Iustitia, qua ille. Peccatum autem meum [22] illum non potest absorbere, Sed absorbetur in abysso iustitiȩ eius infinita, [23] Cum sit ipse Deus benedictus in sȩcula.

⁵⁷ Ac sic ‘Deus maior est corde nostro’. [24] Maior est defensor quam accusator, etiam in infinitum. Deus defensor, [25] cor accusator. Quȩ proportio? Sic, Sic, etiam Sic! ‘Quis accusabit aduersus [26] electos Dei?’ q. d. Nullus. Quare? Quia ‘Deus est, qui iustificat. [27] Quis est, qui condemnet?’ Nullus. Quare? Quia ‘Christus Ihesus est’ (qui [28] etiam Deus est), ‘qui mortuus est, immo qui et resurrexit’ etc. ‘Si ergo [29] Deus pro nobis, quis contra nos?’

⁵⁸ [30] Qui alium doces, teipsum non doces [2, 21].

[31] Quomodo potest hoc fieri, Vt doceat et non ipse prius sciat, nedum [32] doceatur? Oportet enim docentem scire et doctum esse prius | ea |, quȩ (W205) [1] alios docet. Sed Apostolus ex hoc aperte indicat se de spirituali doctrina [2] et eruditione legis loqui, qua seipsos non erudiunt, qui alios literaliter [3] docent. Non docent, inquam, seipsos, nedum alios, quod voluntate et [4] puritate cordis sint opera legis facienda, ac per hoc, cum iam nobilior, [5] maior et Deo gratior portio hominis (i. e. cor et voluntas) non assit [6] operi, certe coram Deo nequaquam legem implent, quantumlibet viliorem [7] portionem i. e. corpus inuita et non spontanea voluntate in lege exerceant.

⁵⁹ [8] Et ita prosequitur in spiritu: Qui predicas non furandum, furaris. Qui [9] dicis non mechandum, mecharis [2, 22]; ita etiam qui dicis non occidendum, [10] occidis, vt patet in Christi occisione etc. In eundem sensum Dominus [11] Matt. 23.: ‘Super cathedram Mosi sederunt Scribȩ et Pharisei. (Mt23,2f) Quȩcunque [12] ergo dixerint vobis, facite, secundum opera vero eorum nolite facere.

⁶⁰ [13] Dicunt enim et non faciunt.’ Quomodo hoc verum esse intelligemus, Cum [14] foris apparerent hominibus Iusti, (Mt 25,5. 23ff) Vt etiam Dominus ipse dixit in eodem [15] c⌊apitulo, quod non sine operibus Iustitiȩ factum esse certum est? Quomodo [16] ergo secundum opera eorum non debent facere, quȩ bona apparent, [17] nisi quod non debent, sicut ipsi, tantum ad speciem et literam seruare, [18] sine corde (i. e. contrario corde), quasi hoc sufficiat?

⁶¹ Sic dicunt enim [19] (i. e. docent quidem legem et eam recitant, sicut est Scripta, in quo non [20] arguuntur, Sicut nec Apostolus hoc loco arguit eos, quod alios docent [21] legem), Sed | quod | non faciunt. Facere autem eam, quam docent, legem [22] Bl. 45. non possunt,* nisi et hilari et pura voluntate eam faciant i. e. circunciso [23] corde ab omnibus concupiscentiis, vt non solum opere faciant aut non [24] faciant, Sed etiam voluntate et corde faciant aut non faciant i. e. puri [25] sint ab operibus malis, etiam cupiditate cordis, non tantum perfectione [26] operis, et prompti sint ad opera bona, etiam facilitate animi, non tantum [27] necessitate corporis.

⁶² Sic ergo docent quidem rectam et sanam legem, Sed [28] non eam faciunt neque perficiunt. Faciunt, inquam, corde, perficiunt [29] vero manu. Quare ex eo sequitur, Quod ‘alligant onera importabilia [30] super humeros hominum, ipsi autem digito suo nolunt ea mouere’ (Mt 23,4). Ista [31] onera sunt legis precepta, quȩ supra dixit, Vt facerent. Sed per eorum [32] literalem expositionem fiunt importabilia, cum tunc occidant et non [33] viuificent.

⁶³ Quia dum docent, quod lex opere tantum sit implenda, etiam [34] sine impletione cordis, nec ostendunt, vbi aut vnde ista plenitudo legis [35] querenda sit, relinquunt eos in impossibili. Quia nunquam implere possunt [36] illa, dum corde non implent. Sed nec ipsi digito eadem precepta mouent, [37] i. e. nec ipsi minimo saltem cordis conatu eadem aggrediuntur, Sed [38] solummodo externo opere. Et hinc fiunt Vanegloriosi, vt sequitur: (W206)

⁶⁴ [1] ‘Omnia vero opera sua faciunt, vt videantur ab hominibus.’ (Mt 23,5) Ecce hic [2] dicit, quod operentur, Et tamen premisit, quod nec digitum admoueant. [3] que differentia iam concordata est, quia operantur exterius, ad quȩ [4] opera sequitur cupido vanegloriȩ, Sed intus nec digito. Et hec opera [5] eorum supra dixit non imitanda, cum tamen hic bona fateatur, Sed non [6] bene bona sunt. Ex iis patet, Quod ‘facere’ hoc loco et in Apostolo [7] presente c⌊apitulo ‘mechari’, ‘furari’, ‘occidere’ accipiuntur pro conatibus [8] interioris hominis, qui cum talia cupit, coram Deo dicitur recte talia [9] facere, Vt infra 7.: ‘Que nolo, facio, perficere autem non Inuenio’, vt [10] infra dicetur.

⁶⁵ [11] Vnde ipsi hec verba non intelligunt nec putant se tales esse, sicut [12] Act. 5. dixerunt (se non occidisse Christum putantes, quia non opere [13] occidissent): ‘Et vultis inducere super nos sanguinem hominis istius.’ [14] Et 7., cum S. Stephanus idem eis imposuisset dicens: ‘Homicide estis [15] huius hominis Iusti’ etc., ‘stridebant dentibus in eum’. Quin et Prouer. 30. [16] Vocantur mulier adultera (synagoga corde iniquitati et corpore [17] Iustitiȩ tantum adherens), ‘Que comedit’ (i. e. Christum deuorauit [18] occidendo) ‘et tergens os suum’ (i. e. excusans se in peccatis) ‘dicit: [19] Non sum operata malum.’

⁶⁶ Cum ergo hȩc (vt dixi) verba Apostoli [20] non intelligant nec putent se tales esse, qui predicent non furandum et [21] furentur, ideo Apostolus adhuc amplius se in spiritu et de facere spirituali [22] loqui ostendens prosequitur dicens: Circuncisio quidem prodest etc. [2, 25] [23] et clarissime inferius: ‘Non enim qui in manifesto Iudȩus, neque que in [24] carne circuncisio’ etc. (Rom 2,28) Et iterum: Per literam et circuncisionem legis preuaricator [25] es [2, 27]. ‘Per Literam’ inquit, ergo furaris in spiritu, licet non [26] secundum Literam. Literam enim expressit, quia in spiritu locutum se esse [27] voluit ostendere, vt intelligerent, que eos oportuit scire etc.

⁶⁷ [28] Bl. 45b. *At dicet quispiam: Ista vero cordis circuncisio non fit nisi per [29] gratiam. Natura enim, vt supra dixi, prona ad malum, infirma ad bonum, [30] potius legem ad bonum cogentem et malum prohibentem abominatur, [31] quam diligat, ideo ex seipsa non habet voluntatem in lege, Sed displicentiam [32] tantum. Ac sic semper manet in cupiditate mala contra legem, [33] plena concupiscentiis, quantumlibet foris timore penȩ coacta Vel amore [34] temporalium allecta operetur, Nisi desuper Iuuetur. Non enim Est Vox (W207) [1] naturȩ aut veteris hominis: ‘Legem autem tuam dilexi, in quos autem [2] odio habui.’ (Sl 119,113) Vel illud: ‘Quam dulcia faucibus meis eloquia tua, super mel [3] ori meo.’ (Sl 119,103).

⁶⁸ Et illud: ‘Desiderabilia super aurum et lapidem preciosum, [4] multum dulciora super mel et fauum.’ (Sl 19,11) Sed noui et spiritualis hominis, [5] vt sequitur: ‘Etenim seruus tuus dilexit, | custodit | ea.’ (Sl 19,12) Si ergo per [6] gratiam hȩc fiunt, Cur eos accusat et arguit Apostolus, immo et Dominus [7] ipse? Respondeo: Hoc est totum negocium Apostoli et Domini eius, vt [8] superbos humiliet et ad huius rei agnitionem perducat et gratia eos [9] indigere doceat, Iustitiam propriam destruat, Vt humiliati Christum [10] requirant, peccatores se confiteantur ac sic gratiam percipiant et salui [11] fiant.

⁶⁹ Vt infra concludit 11. c⌊apitulo: ‘Conclusit Deus omnes sub peccato, [12] vt omnium misereatur.’ (Rom 11,32) Ipsi Vero noluerunt hȩc audire et suscipere, [13] et cum | hanc | vocem audirent (iuxta ps⌊almum 94.) (sml Sl 95,8), ‘obturauerunt corda [14] sua’. Ideo ‘non cognouerunt vias Domini nec introibunt in requiem eius’. [15] Illud enim ‘non cognouerunt’ intelligitur: i. e. noluerunt cognoscere, Sicut [16] dicitur: isti non fecerunt i. e. quod debebant facere, non fecerunt. Ideo [17] non est excusatio, Sed maior accusatio, quod non cognouerunt, Quia debuerunt [18] cognoscere et non cognouerunt. Sicut Ro. 9.: ‘Non omnes [19] obediunt euangelio’ (Rom 10,16) i. e. nolunt obedire, sicut tamen debuerunt.

⁷⁰ [20] Qui abominaris Idola, Sacrilegium facis [2, 22].

[21] Sacrilegium Est spolium et furtum de sacro. Quod Iudei dupliciter [22] fecerunt, primo cor proprium et animam auferentes a veritate et spiritu [23] et in suum sensum transferentes. Secundo magis proprie ad propositum [24] i. e. Literam et verba non solum sacre, sed sacratissime Scripture [25] auferentes et in falsum sensum detorquentes et sic Idolum spirituale ex [26] ipsa conflantes et sculpentes. Sicut dicit Ezech. 16.: ‘Et tulisti Vasa [27] decoris tui de auro meo atque argento meo et fecisti tibi imagines masculinas’ [28] etc.

⁷¹ Sacrilegium ergo est, quod tulit aurum et argentum (i. e. quod (W208) [1] temere assumit Verba Scripturȩ). Sed peior idolatria, Quod ex iis sibi facit [2] idola et imagines i. e. mortuas et stantes i. e. pertinaces intelligentias, [3] quas ponit in templo cordis sui. Quare ad literam abominatur idola. In [4] spiritu vero non solum amplexantur, Sed etiam formant sibi. Et Osee 8.: [5] ‘Aurum suum et argentum suum fecerunt sibi idola, Vt interirent’; eiusdem [6] 6.: ‘Galaad ciuitas operantium idolum’ (i. e. falsam et mendacem doctrinam). [7] Sacrilegium autem maxime taxat, quia non tantum peccatum [8] est errorem fingere, quam in Scripturis sensum mendacem statuere i. e. [9] sacrum auferre. Potest etiam simpliciter vt et precedentia intelligi, sic [10] scil.: sacrilegium facis, si non opere, tamen voluntate et concupiscentia.

⁷² [11] Bl. 46 *Si ergo iustitias legis preputium custodiat etc. [2, 26].

[12] De preputio hic loquitur in Christum credente. Quod opponit Iudȩis [13] de sua Iustitia superbientibus. Alioquin Iustitias legis non custodiret. [14] Patet etiam ex hoc, quod infra Velut rationem reddens, Quare preputium [15] condemnabit Iudȩum, facit distinctionem dicens: ‘Non enim qui in [16] manifesto’ etc. Si ‘in manifesto Iudȩus’ est, qui Iudicabitur a preputio, [17] non ergo preputium est ‘Iudȩus in manifesto’ ac per hoc est in abscondito, [18] scil. per fidem Christi, alioquin non Iudicaret Iudȩum.

⁷³ [19] Non enim Qui in manifesto Iudȩus est [2, 28].

[20] Construe sic: Non qui in manifesto (sc. Iudȩus | est), | ipse Iudȩus est, [21] Neque que in manifesto circuncisio est, ipsa circuncisio est, Sed qui in abscondito [22] Iudȩus est, ipse Iudȩus est, et Circuncisio cordis ipsa est circuncisio [23] in spiritu, non litera. Quia exponit, quod supra dixit: ‘Circuncisio tua preputium [24] facta est’ i. e. Circuncisio in manifesto non est circuncisio coram Deo.

⁷⁴ [25] Cuius Laus non ex hominibus, Sed ex Deo est [2, 29].

[26] Hoc est, Quod Dominus Matt. 23. de Iustitiariis illis dicit: ‘Omnia opera [27] sua faciunt, Vt videantur ab hominibus.’ Quia Iustitiȩ exterioris Laus (W209) [1] est ab hominibus, Sed vituperium a Deo. Iustitiȩ vero interioris laus [2] est ex Deo, Sed vituperium et persecutio ab hominibus. Quia et hȩc [3] apparet hominibus esse stulta, immo iniusta, et illa est apud Deum stulta, [4] immo duplex iniustitia. Vnde | Doctrina: | Quicunque nondum [5] euasit laudem hominium neque passus est in suis operibus calumniam, [6] vituperium et persecutionem, nondum attigit perfectam Iustitiam. De [7] quo Vide supra super verbum ‘Secundum patientiam boni operis’.

⁷⁵ [8] Bl. 46b. *Capitulum Tertium.

[9] Qvid ergo amplius Iudȩo est? aut quȩ Vtilitas circuncisionis? [3, 1].

[10] Quia damnauerat Iudȩos secundum carnem et circuncisionem in carne, [11] Videbatur eam inutilem reputare et frustra impositam asserere. quod non [12] est. ideo in hoc c⌊apitulo ostendit, ad quid vtilis fuerit ipsa et Iudaismus.

⁷⁶ [13] 1. Maxime vero illa est vtilitas, quod credita sunt eloquia Dei [3, 2], [14] i. e. ad hoc fuit vtilis circuncisio, quia credebantur in ipsa Dei promissiones [15] ac per hoc expectabantur, et hoc Iudȩus habet amplius pre Gentibus, [16] quibus nihil Deus promisit, Sed pura misericordia in tempore plenitudinis [17] eas Iudȩis ȩquare dignatus est. Iudȩis autem non solum misericors, Sed [18] et verax fuit, quia misericordiam promissam exhibuit. Vnde ista duo [19] frequenter in Scrip⌊tura coniunguntur, misericordia et veritas. Sic infra [20] 15.: ‘Dico Christum Ihesum ministrum fuisse circuncisionis propter veritatem [21] Dei ad confirmandas promissiones patrum, Gentes vero super [22] misericordia honorificare Deum etc.’

⁷⁷ [23] Et nota, Quod non ait: Credita sunt ab illis eloquia Dei, Sed, vt [24] Grec⌊us habet: ‘Credita sunt eloquia Dei’, non exprimens, a quibus, quia [25] statim obiectio erat parata, Cui Respondet sequenter: Quia non ab omnibus [26] credita sunt. Est ergo sensus: hoc precipuum est, quod Circuncisio [27] profuit non solum sibi, Sed toti mundo, Quod in ipsa sunt credita eloquia (W210) [1] Dei i. e. reperti, qui crederent eloquiis Dei, et sic susciperetur promissio [2] misericordie et gratiȩ Dei nunc etiam Gentibus communicatȩ.

⁷⁸ Quȩ si [3] non fuissent ibi credita, nusquam fuissent credita ac per hoc nec promissio [4] misericordie accepta. Ergo omni modo fuit vtilis ad Iustitiam futuram, [5] licet ipsa non Iustificaret. Tunc Respondet obiectioni, Quod non sint [6] credita ibi eloquia Dei, quia non crediderunt omnes; Ergo Circuncisio et [7] Iudȩus non habet amplius neque vtilis fuit. Respondet: ‘Quid [8] enim, si quidam illorum non crediderunt? Nunquid incredulitas illorum [9] fidem Dei euacuauit?’ i. e. Cum sint credita ibi eloquia Dei, certe iam [10] stat promissio, iam Deus sese obligauit, et quia verax est, exhibenda [11] expectatur.

⁷⁹ Si autem stat promissio propter illorum credulitatem, Nullo [12] modo quorundam incredulitas euacuare poterit fidelitatem et veritatem [13] Dei. Ergo Circuncisio mirabiliter profuit, quod per eam promissio Dei [14] cepta est et firmata. vnde certissime propter veritatem Dei expectaretur [15] impletio. Sic Dominus Iohann. 4.: ‘Salus ex Iudȩis est’, licet Iudȩi [16] etiam non sint ipsi salui; plus enim Deus respicit veritatem suam in promissione [17] propter paucorum credulitatem quam multitudinem incredulorum, [18] Vt irritam faciat suam promissionem. quia non mentitur Deus, [19] Sed est Verax.

⁸⁰ [20] 2. Vel potest intelligi de eloquiis euangelii Scil. Quod primo Iudȩis [21] oportuit verbum annunciari, Act. 13., propter promissiones Dei. Et sic [22] a Iudȩis etiam ad Gentes peruenit. Ideo Circuncisio mire fuit vtilis, Quod [23] ipsa suscipere digna fuit legem euangelii, cuius et Gentes postmodum [24] fierent participes. Hoc ergo fuit ‘amplius Iudȩi’, Quod non ipsi a Gentibus, [25] Sed Gentes ab ipsis acceperunt eloquia Dei. Verum melior est prior [26] sententia. Quia si de eloquiis euangelii dicatur, tunc non solum amplius [27] est Iudeo, quod habet eloquia, Sed etiam et dona et gratiȩ prius in eis [28] fuerunt, immo Apostoli Vt principes et suprema et nobilior pars Ecclesie [29] ex eis est.

⁸¹ [30] Bl. 47. *Sensus est: Non ideo Iudȩo aut circuncisioni nihil amplius est, quod [31] quidam non crediderunt. Sufficit, quod aliqui crediderunt, per quorum [32] fidem promissio impleta est et suscepta. Et sic in illis amplius est, quod [33] eloquia pre gentilibus habuerunt. Sic infra c. 9.: ‘Non quod exciderit [34] verbum Dei’ i. e. promissio, sed. quia multi non crediderunt. Ex hoc enim [35] videtur repulisse plebem suam et non implesse promissa. ergo non sunt (W211) [1] credita eloquia, ac per hoc nihil amplius habet Iudȩus quam gentilis. [2] Verum eorum ‘incredulitas non euacuabit fidem Dei’ i. e. non erit causa, [3] propter quam dici debeat Deum non esse veracem, quia ‘non repulit [4] plebem suam, quam presciuit’. (Rom 11,2)

⁸² Quia nec omnes sunt plebs eius, qui de [5] carne sunt, Sed qui de promissione sunt; iis enim impleuit, quia et his solis [6] promisit. Construamus itaque sic:

[7] Primum quidem (i. e. precipue Vel maxime), Quia credita sunt illis [8] eloquia Dei [3, 2] i. e. promissiones in lege recipere meruit, quod vtique [9] Gentibus non est concessum. Vnde infra 15. c. dicit, (Rom 15,8) quod Iudȩis, Quia [10] verax, Gentibus autem, | quia | misericors, Christum exhibuit.

⁸³ Quia non [11] Gentibus, Sed Iudȩis eum promisit, apud quos eloquia euis suscepta sunt [12] per fidem. Si autem obiicis: Si Circuncisioni promisit siue credita sunt [13] eius eloquia apud ipsam, debuit ergo etiam ei exhiberi | promissio |, ita [14] vt quicunque de circuncisione sunt, eam consequerentur, alioquin non [15] videretur seruare promissionem suam ac per hoc nec fidem nec veritatem, [16] | immo nec promisisse illis, quia verax est et seruat, ac per hoc [17] nihil amplius habet Iudeus nec credita sunt eloquia; | Sed nunc contrarium [18] est, Quia Circuncisio non solum non est consecuta, Sed etiam aliis [19] sc. Gentibus est exhibita;

⁸⁴ Nam maior pars Circuncisionis non est consecuta: [20] | tunc | Respondet: Quid enim, si quidam illorum non crediderunt? [21] [3, 3] (i. e. non receperunt fidem et promissionem), Quia non est Culpa [22] nisi eorum, qui exhibitionem recipere noluerunt. Non enim hoc impedit, [23] quin Deus verax sit. Nec Deus sic promisit aut eloquia sua sic credita [24] sunt | a Circuncisione |, vt necesse esset, siue nollent, siue vellent, promissionem [25] assequerentur. Quia tunc Veritas siue fidelitas Dei non posset [26] impleri, nisi eam et Inuitis et nolentibus conferret; quod est absurdum.

⁸⁵ [27] || Et penderet veritas siue fides Dei ex humano arbitrio, Vtpote si illi [28] credidissent et voluissent recipere, Verax esset Deus. || Ideo ‘Incredulitas [29] illorum non euacuabit fidem Dei’, i. e. Quod illi de circuncisione [30] noluerunt eam recipere, cum tamen illis, qui de circuncisione sunt, promiserit, [31] non debet arguere, Quod Deus non sit verax. Sufficit, quod (W212) [1] Circuncisioni i. e. aliquibus et non omnibus, Sed electis impleuit. Deus [2] enim non potest mentiri. Vnde Sequitur: Est autem Deus verax [3, 4].

⁸⁶ [3] Si autem adhuc instas: Quicquid sit, Tamen certum est, Quod promisit [4] Iudȩis siue Circuncisioni, non autem Gentibus; ergo si verax est, [5] debuit illis omnibus obuenire; Aut cur promisit Circuncisioni, qui previdebat [6] se non daturum eis propter eorum incredulitatem? Ad hoc [7] Respondet infra 9. et 11. c. Hic enim breuiter transit, ne nimis a [8] proposito recedat, Scil. Quod non omnibus, qui filii Abrahe sunt, | promissio [9] facta est, | Sed electis et filiis Dei de circuncisione assumendis.

⁸⁷ [10] Bl. 47b *Est.

[11] Grȩcus habet: ‘Esto’ siue ‘Sit autem Deus verax’. in quo non tam veritas [12] Dei quam confessio veritatis Dei exprimitur, vt sit sensus: Iustum est, vt confiteantur [13] omnes et concedatur ab omnibus, quod Deus sit verax. Sit ergo, [14] verax teneatur habeaturque fidelis in suis eloquiis, quantumlibet illi non [15] credant. Quod autem sic imperatiue accipiendum sit, probatur ex authoritate, [16] quam allegat: ‘Vt iustificeris’, i. e. Sit ita, confiteantur omnes, palam [17] fiat cunctis, quod tu Iustus et verax es in sermonibus tuis, quantumlibet contrapugnent [18] increduli et Iudicent te i. e. condemnent te ‘in sermonibus tuis’.

⁸⁸ [19] Aliud siquidem est dicere Deum simpliciter ‘Iustificari’ et Deum ‘in [20] sermonibus suis’ vel operibus ‘Iustificari’; Sic etiam Deum ‘Iudicari’ et [21] ‘in sermonibus Iudicari’; Item Deum ‘vincere’ et ‘in sermonibus suis [22] vincere’. Quia Iustificari Deus in seipso a nullo potest, cum sit ipsa [23] Iustitia, Sic neque Iudicari, cum sit ipse ȩterna lex et Iudicium ac veritas, [24] Sed et vincit in seipso omnia nec opus est hoc ei optare et fauere. Sicut [25] et Voluntas eius petitur fieri, cum tamen non possit impediri.

⁸⁹ [26] Sed tunc Iustificatur Deus in sermonibus suis, quando sermo eius [27] a nobis Iustus et verax reputatur et suscipitur, quod fit per fidem in [28] eloquia eius. Tunc autem Iudicatur in sermonibus suis, quando sermo [29] eius vt falsus et mendax reputatur, quod fit per incredulitatem et ‘superbiam [30] mentis cordis nostri’, Vt b. Virgo cecinit. Sapientia enim nostra [31] non solum verbis Dei non credit neque subiicitur, Sed etiam Verba Dei [32] non esse putat, sed sese verba Dei habere credit et veracem esse presumit. [33] Sicut Iudȩorum et hȩreticorum et omnium ceruicosorum hominum (W213) [1] est insipientia.

⁹⁰ Sed et vincit in sermonibus, Quando sermo eius [2] preualet omnibus contrarium conantibus, sicut factum est cum Euangelio, [3] quod semper triumphat et triumphauit. Veritas enim super omnia [4] vincit. Iustificatur ergo in iis, qui humiliati sensu suo cedunt et huic [5] credunt. Vincit autem in iis, qui discredunt et Iudicant ipsum et contradicunt. [6] Illis est signum ‘positum in resurrectionem, istis in ruinam’, et [7] ‘signum, cui contradicunt’ i. e. Iudicant, Sed frustra. Eodem modo [8] et voluntas Dei petitur fieri i. e. Vt verbum eius et quodcunque opus eius [9] siue prosperum siue aduersum cum nostro beneplacito et voluntarie [10] suscipiatur.

⁹¹ Coroll⌊arium. Ergo impletio huius voluntatis est potius [11] impletio nostrȩ voluntatis petita, sc. vt nos velimus, que Deus vult. [12] Difficilia enim et ardua et que prorsus nostram voluntatem longe excedunt, [13] Deus vult. Sic etiam Iustificatio Dei in sermonibus suis potius nostri [14] est Iustificatio; Et Iudicatio siue condemnatio eius nostri potius est secundum [15] illud: ‘Qui autem non crediderit, condemnabitur.’

⁹² [16] Bl. 48. *Est itaque sensus: Nunquid ideo Deus non est verax, quia illi non [17] credunt, i. e. quia Iudicant eum in eloquiis et sermonibus suis ac mendacem [18] nituntur facere, seipsos autem veraces? Absit. immo eo magis est [19] verax et illi mendaces, Quia Veritas tunc magis vincit, cum impugnatur, [20] excelsior fit, cum deprimitur. Et natura eius est, vt proficiat, dum ei [21] resistitur, vt figuratum est in exitu Israel et submersione Pharaonis.

⁹³ Ideo [22] dicit: Deus vtique verax Et homo mendax, quia sic futurum esse Scriptum [23] est: ‘Vt Iustificeris’ etc., i. e. fiet, Vt Verax habearis, et omnes mendaces [24] ostendes, Vel Iustificando Vel vincendo, Iustificando sc l. pios et credentes, [25] Vincendo autem Iudicantes et incredulos. Et per hoc soluta est obiectio, [26] Vbi potuit obiici et dici: Videtur, quod nihil vtilis fuerit circuncisio neque [27] eloquia credita profuerint illis, quia plurimi | —et quantum ad eos mendax [28] apparet — | hanc vtilitatem non sunt consecuti.

⁹⁴ Ex quo occultum sequitur [29] corollarium, Quod Deus non impleuerit promissa sua, quia Circuncisio pro [30] maiore parte non apprehendit. Vel sequitur, quod falsum sapiant, qui [31] dicant Deum | non | implesse, et ipsi mendaces itaque Vel Deus. Huic [32] sane sequelȩ Respondet Apostolus: ‘Quid enim, si quidam non crediderunt?’ [33] i. e. ideo non inutilis fuit circuncisio, quia illi non crediderunt, [34] quia nihilominus Deus impleuit circuncisioni promissa sua, Nec propter [35] eos fides Dei euacuatur, Immo potius ipsi per hoc mendaces ostenduntur, (W214) [1] Cum Deus sit verax, et homo mendax.

⁹⁵ Quia vincit, cum ab eis Iudicatur. [2] Nunquid ergo incredulitas illorum fidem Dei euacuabit? [3, 3] i. e. nunquid [3] ideo sequitur, quod quia illi non perceperunt promissionem, ergo [4] nulla omnino est percepta, Vt sic in nullo Iudȩi amplius haberent gentilibus? [5] Hoc enim si sic esset, quod ideo non precellerent Vel non haberent [6] eloquia credita, quia plurimi non crediderunt, sequeretur omnino, quod [7] Deus in promissis suis mendax esset, qui promisit illi populo. Sequela [8] autem est absurda et falsa. Quia (Vt infra c. 9. et XI. clarius hanc [9] sententiam tanget) non qui filii carnis, ‘hii semen sunt Abrahe’, potius illi [10] ergo mentiuntur, qui non crediderunt, quam Deus, qui promisit et [11] impleuit, licet non in omnibus, tamen in omnibus filiis promissionis.

⁹⁶ [12] Vt Iusti⌊ficeris [3, 4].

[13] Ista Authoritas hic non debet accipi secundum sensum et coherentiam, [14] quem habet in suo loco, sc. psalmo 50., Sed solum vt adducta pro | huius | [15] dicti probatione, quod Deus sit verax in suis sermonibus. Illic enim alio [16] respectu posita est. Quod tamen Apostolus non omittit, Sed obiter et [17] incidenter ex eadem disputat secundum sententiam, qua in psalmo ponitur, [18] dicens: ‘Si autem iniquitas nostra’ etc. Ibi enim ponitur, vt Deus Iustificetur [19] per confessionem peccati nostri. Quia licet sit in se Iustus et verax, [20] tamen non in nobis, donec confessi dicamus: ‘Tibi soli peccaui’ etc.; tunc [21] enim agnoscitur solus Iustus. Et ita in nobis quoque fit Iustus.

⁹⁷ [22] Bl. 48b. *Si autem iniquitas [3, 5].

[23] Aliqui dicunt Iustitiam Dei commendari per nostram Iniustitiam, [24] dum eam punit, quia tunc apparet esse Iustus, qui iniustos non sinit esse [25] impunitos. Et vera est ista sententia. Sed nihil ad propositum Apostoli [26] in hoc loco, || quia non loquitur de Iustitia Dei, qua ipse Iustus est, || Qui [27] potius negat Dei Iustitiam per nostram iniustitiam commendari, Vel Si (W215) [1] affirmat, secundum sensum psalmi affirmat, Qui dicit: ‘Tibi soli peccaui’ [2] etc. Psalmus autem non intendit, Quod peccatum nostrum Iustificet [3] Deum, Sed Confessio et agnitio | peccati | humilians superbum Iustum, [4] qui se Iustum confidit ac per hoc Deo Iustitiam derogat, cuius solius est [5] Iustitia, Sicut et virtus et sapientia et omne bonum.

⁹⁸ Quare qui abnegat [6] humiliter a se Iustitiam et peccatorem se coram Deo fatetur, vtique Deum [7] glorificat, quod solus sit Iustus. Igitur Non Iniustitia nostra, quam semper [8] odit Deus vt glorie suȩ hostem, Sed agnitio et confessio iniustitiȩ nostrȩ [9] glorificat et commendat, quia necessariam et salutarem probat. || Alii [10] autem sic, Quod per accidens commendat, ‘Sicut opposita iuxta se posita [11] magis elucescunt’, sicut vmbra colores in pictura. Sed Apostolus omnino [12] negat, Quod Dei Iustitiam nostra iniustitia commendat vllo modo, sed [13] illis carnalibus ita videri ex verbis psalmi. || || Quod patet Ex Apostolo, [14] Qui cum alleget psalmum ‘Vt Iustificeris’, non Iustitiam, Sed veritatem [15] Dei ex ipsa concludit. ||

⁹⁹ [16] Vnde Non hic loquitur de Iustitia, qua ipse Iustus est, Sed qua [17] | Iustus est et | nos Iustificat | et ipse respectu nostri solus iustus |; illam [18] enim nostra iniustitia, si facta fuerit nostra (i. e. agnita et confessa), commendat, [19] nos enim humiliat et Deo prosternit eiusque Iustitiam postulat, [20] qua accepta Deum largitorem glorificamus, laudamus, amamus. Vbi [21] Contra, Iustitia nostra vituperat, immo tollit ac negat Iustitiam Dei ac [22] mendacem falsamque arguit, dum scil. verbis Dei resistimus nec Iustitiam [23] eius necessariam reputamus et nostram sufficere credimus. Dicendum [24] ergo est: ‘Tibi soli peccaui, vt Iustificeris’ (i. e. cum Laude et gloria solus (W216) [1] Iustus et Iustificator noster prediceris) ‘in sermonibus tuis’ i. e. sicut [2] promisisti et contestatus es.

¹⁰⁰ [3] Si enim Veritas Dei [3. 7].

[4] Hoc est: Si sic intelligendum est, quod veritas Dei fit gloriosa, dum ego [5] mentior, et Iustitia Dei gloriosa, dum ego iniustitias facio (Hoc est enim [6] secundum hominem dicere, [3, 6] Et sicut illi intellexerunt, qui dixerunt: [7] faciamus bonum), Quomodo ergo Deus punit mundum et me peccatorem [8] damnat, cum potius coronare deberet? | cum eius Iustitia et Veritas ac [9] gloria sic magis cresceret, quod vtique Voluit semper. Et ita malum [10] faciendo Voluntatem eius facimus. |

¹⁰¹ Ergo per istam questionem [11] Apostolus potius prohibet sic intelligere, Et non sicut verba sonant siue [12] ‘secundum hominem’, Sed, vt dictum est, de Iustitia et iniustitia. Quod non [13] ideo Iustitia Dei commendatur, quia ego Iniustitias facio, immo quia [14] agnosco me iniustitias fecisse et cesso facere et sic Iustitiam Dei siue que [15] ex Deo est, amplector, Cum etiam Iustitiȩ meȩ apud illum sint Iniustitiȩ. [16] vnde non gloriam, Sed ignominiam habeo apud Deum.

¹⁰² Ac Sic In Iustitia, [17] qua ipse me Iustificat, solus ipse glorificatur, Quia solus Iustificatur (i. e. [18] Iustus esse agnoscitur). Ita et de veritate dicendum, Quod non ideo [19] Veritas Dei glorificatur, quia mentior, Sed quia agnosco, quod sum mendax [20] et cesso esse mendax, dum veritatem, que ex Deo est, amplector, vt per [21] illam et non per meam verax efficiar, vt sic cesset gloriatio mea in me; [22] Sed Deus solus glorificetur in me, qui solus verificauit me siue veracem fecit, [23] Cum etiam veritas mea coram ipso sit mendacium.

¹⁰³ [24] Bl. 49. *Id autem, Quod de veritate et mendacio, de Iustitia et Iniustitia [25] hic dictum est, de omnibus aliis perfectionibus cum suis contrariis accipi [26] debet, Vt de virtute et infirmitate, de sapientia et stultitia, de Innocentia [27] et peccato etc. Quia super iis omnibus pertinax est controuersia inter [28] Deum et superbos homines, || presertim Iudȩos, || dum Deus ipsos et omnes [29] Velut mendaces, iniustos, insipientes, infirmos, peccatores miseratus cupit [30] sua veritate, Iustitia, sapientia, virtute, innocentia veraces, Iustos, [31] sapientes, fortes, innocentes efficere ac sic de mendacio, iniustitia, insipientia, [32] infirmitate, peccato liberare, vt glorificetur et commendetur [33] sua veritas, Iustitia, sapientia, virtus, innocentia in illis et ab illis. (W217)

¹⁰⁴ Tunc [1] isti superbi Velut iam veraces, Iusti, sapientes, fortes, innocentes ex [2] semet ipsis ac suis viribus propriis nolunt atque contradicunt Deo ac per [3] hoc eum Iudicant et mendacem, iniustum, insipientem, infirmum, peccatorem [4] faciunt, quantum in eis est. Quia suam statuunt veritatem, [5] Iustitiam, sapientiam, virtutem, innocentiam Et mendaces, iniusti, insipientes, [6] infirmi, peccatores nolunt haberi. Aut ergo Deus aut illi necessario [7] mentiuntur, iniusti sunt, infirmi etc.

¹⁰⁵ [8] Et est simile, || Vt Persius, || Sicut Medicus volens sanare egrotum [9] Inueniat hominem, qui neget se ȩgrotum esse et stultum proclamet [10] medicum et peius egrotum, quam ipse sit, vtpote qui sanum hominem [11] presumat curare. Per huius ergo resistentiam Medicus non potest [12] peruenire ad commendationem suȩ artis et medicine. Perueniret autem, [13] si ille egrotus confessus egritudinem sineret ipsum mederi Et diceret: Vere [14] ego sum ȩgrotus, vt tu lauderis, | sanus sis et dicaris, | scil. cum me [15] sanaueris.

¹⁰⁶ [16] Ita isti impii et superbi, cum sint ȩgroti coram Deo, sibiipsis sanissimi [17] videntur. Ideo Deum medicum non solum repellunt, Sed etiam stultum [18] et mendacem ac peius ȩgrotum putant, Vtpote qui eos sanissimos sanare [19] presumat, quasi sint ȩgroti. Non autem Deum ipsum absolute sic [20] arguunt in sua essentia (quoniam hoc nulla creatura, immo nulla malicia [21] potest facere), Sed in suis sermonibus. Vnde pulchre addidit: ‘Vt Iustificeris [22] in sermonibus tuis’. Sermones enim Dei ab ipso ad eos missi, quasi [23] non sint Dei, stulti, mendaces et insipientes reputantur. Per sermonem [24] enim suum eos curare instituit.

¹⁰⁷ At illi se egrotare negantes, stultum et [25] peius egrotum illum reputantes ei resistunt, contradicunt, Iudicant, condemnant. [26] Sed frustra. Quia vincunt, cum sic Iudicantur, siue Deus vincit [27] in suis eiusmodi sermonibus, cum ab eis Iudicatur in illis. Per hoc [28] enim, Quod repellunt eum, manifeste patet, quod stultum et insipientem, [29] infirmum reputent, cum ipsi profiteantur se non nisi sapientiam, virtutem [30] et veritatem amare, quasi dicant: Nunquid iste est sapiens, qui nos insipientes [31] arguit? immo insipiens, quia nos sapientiam tenemus et sequimur.

¹⁰⁸ [32] Bl. 49b. Sic de aliis omnibus.* Nunquid iste (sc. Deus Vel sermo eius) est [33] verax, Iustus, fortis etc., qui nos mendaces, iniustos, infirmos arguit, cum [34] teneamus veritatem, Iustitiam, virtutem? Immo ipse potius talis est, [35] quia non nobiscum sapit, Vbi solum ista bona sunt. Sic in Euangelio [36] eadem forma de Christo dixerunt: ‘Nos scimus, quia hic homo peccator (W218) [1] est.’ Et iterum: ‘Non est hic homo a Deo.’ Vnde et psalmo 4.: ‘Multi [2] dicunt: quis ostendit nobis bona?’ q. d. Cum nos bona sciamus, Qui nos [3] aliter docere presumit, ipse potius errat et non bona ostendet. || Vt [4] Iohann. 9.: ‘Nunquid et nos cȩci sumus? Et ait Ihesus: Si ceci essetis, [5] peccatum non haberetis. Nunc quia dicitis: videmus, peccatum Vestrum [6] manet.’ ||

¹⁰⁹ [7] Concludamus ergo, Quod [Tabelle: ] [13] Ergo humilitate et fide opus est. Quȩ et sola istis verbis queritur et [14] statuitur, Vt penitus nihil fiamus, omnibus euacuemur, exinaniamus nosipsos. [15] || Et cum propheta dicamus: ‘tibi soli peccaui, vt Iustificeris in [16] ser⌊monibus t⌊uis’. Tibi Insipiens sum et infirmus, vt tu sapiens et fortis [17] sis in sermonibus t⌊uis. ||

¹¹⁰ Quia sic omnis creatura docet. Vbi ‘non est opus [18] medico nisi male habentibus’, Non queritur ouis nisi quȩ periit, Non [19] liberatur nisi captiuus, Non locupletatur nisi pauper, non Roboratur nisi [20] infirmus, non exaltatur nisi humiliatus, Non impletur nisi quod vacuum [21] est, Non construitur nisi quod inconstructum est. Et Vt philosophi dicunt: [22] Non inducitur forma, nisi vbi est priuatio forme precedentisque expulsio, (W219) [1] Et: intellectus possibilis non recipit formam, nisi in principio sui esse [2] sit nudatus ab omni forma et sicut tabula rasa.

¹¹¹ [3] Cum ergo sic omnis creatura loquatur, Non potest fieri, vt plenus [4] Iustitia sua repleatur Iustitia Dei, Qui non implet nisi esurientes et [5] Sitientes. Ideo satur veritate et sapientia sua non est capax veritatis et [6] sapientie Dei, Quȩ non nisi in vacuum et inane recipi potest. Ergo [7] dicamus Deo: O quam libenter sumus vacui, vt tu plenus sis in nobis! [8] Libenter infirmus, vt tua virtus in me habitet; libenter peccator, vt tu [9] Iustificeris in me; libenter Insipiens, vt tu mea sapientia sis; libenter [10] Iniustus, vt tu sis Iustitia mea! Ecce hoc est, quod ait: ‘Tibi peccaui, vt [11] Iustificeris in sermonibus tuis.’ (W220)

¹¹² [1] Summarie itaque Tribus modis Deus Iustificatur:

[2] Primo, quando Iniustos punit; tunc enim ostendit se Iustum et [3] Iustitia eius per Iniustitiam nostram punitam manifestatur et commendatur. [4] Sed hoc est modicum commendare, quia et Impius Impium punit.

c

¹¹³ [5] Alio modo per accidens siue relatiue, sicut opposita iuxta se posita [6] magis elucescunt quam seorsum posita. Ideo tanto est pulchrior Dei [7] Iustitia, quanto nostra Iniustitia fedior. De istis non intelligitur Apostolus [8] hoc loco, quia hec est Iustitia Dei interna et formalis.

c

¹¹⁴ c[9] Tertio, Quando Impios Iustificat et gratiam infundit siue quando [10] Iustus esse in suis Verbis creditur. Per tale enim Credi Iustificat i. e. [11] Iustos reputat. Vnde hȩc dicitur Iustitia fidei et Dei. Sicut in simili [12] Bonus artifex tripliciter commendatur. Primo, dum imperitos arguit et [13] reprehendit, Vbi errant. Secundo, quando eis comparatus doctior apparet [14] ipsis. Tertio, quando tradit suȩ artis perfectionem aliis, qui eam non [15] habebant. Et hec est Vera commendatio. Quia non reprehendere alios [16] Vel apparere artificem, hoc est artificem laudabilem esse, sed efficere (W221) [1] artifices, hoc est artificem bonum esse. Sic Deus iustus est effectiue laudabilis [2] in nobis. Sed sicut imperiti renuunt doceri, ita superbi nolunt [3] iustificari.

c

¹¹⁵ [4] Bl. 50. *Tripliciter Deus Iustificatur, verificatur etc.

[5] Primo, Quando punit et damnat Iniustum, mendacem, Stultum etc.; [6] tunc enim ostendit se Iustum, verum etc. Ac sic eius Iustitia, veritas etc. [7] per nostram Iniustitiam, mendacium commendatur et glorificatur, quia [8] manifestatur. Sed hȩc commendatio est modica. Quia et mendax [9] mendacem, Iniustus Iniustum sepe punit et arguit et tamen non ideo [10] statim totus verax et Iustus glorificatur.

c

¹¹⁶ [11] Secundo relatiue. Sicut opposita iuxta se posita magis elucescunt [12] quam seorsum posita, Ideo tanto pulchrior est eius Iustitia, quanto fedior [13] nostra Iniustitia. De istis duobus modis non loquitur Apostolus, quia hȩc [14] est Iustitia Dei interna et formalis, de qua non loquitur.

c

¹¹⁷ [15] Tertio effectiue, i. e. quando nos ex nobis Iustificari non possumus [16] Et ipsum accedimus, vt ipse nos Iustos faciat confitentes, quod peccatum [17] exuperare non valeamus. Hoc facit, quando verba eius credimus; per tale [18] enim credere nos Iustificat i. e. Iustos reputat. Vnde dicitur Iustitia fidei [19] et Iustitia Dei effectiue.

c

¹¹⁸ c

c

¹¹⁹ c

c

¹²⁰c

c